Jak odnowić zaniedbane rośliny owocowe?

Zdarza się, że drzewa owocowe w naszych ogrodach wymagają radykalnego odmłodzenia. Często nie wiemy jak się tego zabrać, jednak po takim radykalnym zabiegu drzewa stare i zaniedbane szybko odzyskają atrakcyjny wygląd, będą obficie plonować, a zbiór owoców przestanie nastręczać trudności. Taki zabieg odmładza drzew jest ważnym elementem modernizacji działki i szybkiej poprawy jej ogólnego wizerunku.

Każdy sposób cięcia odmładza drzewa, gdyż w miejscu wyciętych gałęzi wyrastają zawsze młode pędy. Jednak w pewnych przypadkach specjalne cięcie odmładzające jest wskazane lub wręcz konieczne. Warto odmłodzić drzewo owocowe, które jest stare, rozłożyste i wysokie. Zajmuje zbyt dużo miejsca w ogrodzie, a owoce na jego wierzchołku są niedostępne i stają się pokarmem dla os i szerszeni. Warto również odmładzać drzewa małe - śliwy, wiśnie, morele i brzoskwinie - jeśli dolne gałęzie owocują słabo, nie rosną i zasychają.

Zaniedbane drzewa i krzewy owocowe można, przy zastosowaniu odpowiednich środków, przywrócić do zdrowia i doczekać się kolejnych plonów. By sprawdzić, czy nasze drzewka warto jeszcze odnawiać, wyrwijmy wszelkie rośliny rosnące wokół nich, przytnijmy wszystkie gałęzie i łodyżki odrastające poniżej miejsca szczepienia i zaczekajmy na owoce. Jeśli się pojawią i będą smaczne, oznacza to, że roślina ma jeszcze potencjał. Rośliny mocno zniszczone przez choroby zastąpmy nowymi, zwłaszcza jeśli dostępne są odmiany odporne na pewne dolegliwości. Gdy już rozpoczniemy odnowę uprawy, pomagajmy roślinom odzyskać dawny wigor, stosując się do wskazówek dotyczących przycinania, obkładania ściółką, nawożenia oraz innych zabiegów.

Zasadniczym celem zabiegu cięcia jabłoni jest ustanowienie i utrzymanie właściwej równowagi między wzrostem i rozwojem wegetatywnym drzew a ich owocowaniem. Ponadto zabieg ten spełnia funkcje zabiegu formującego kształt (formę) korony i regulującego jej rozmiar i zagęszczenie. Jednak cięcie jest również bardzo ważnym zabiegiem fitosanitarnym. Prawidłowo wykonane umożliwia swobodny ruch powietrza i przenikanie promieni słonecznych w obrębie korony drzewa. Optymalne warunki wilgotności i nasłonecznienia wszystkich części korony, w połączeniu z właściwym odżywieniem drzewa, w sposób bezpośredni wpływają na zwiększenie odporności roślin i owoców na atak niektórych patogenów. W trakcie cięcia usuwa się pędy porażone przez patogeny (rak bakteryjny, zgorzel kory, mączniak, zaraza ogniowa). W ten sposób eliminuje się źródła możliwych infekcji drzew w czasie wegetacji.

Wybór właściwego terminu cięcia należy do ważnych decyzji podejmowanych w uprawie drzew owocowych. Cięcie wykonane niewłaściwie lub w nieodpowiednim terminie, może zwiększać podatność drzew na choroby. Tak może się stać na przykład w sytuacji, gdy np. cięcie jabłoni będzie prowadzone w pierwszej połowie zimy, zamiast w okresie od lutego do połowy marca. Wtedy rany po cięciu będą zabliźniały się wolniej a drzewka będą bardziej wrażliwe na mróz i inne czynniki stresogenne.

Przy odmadzaniu drzew pestkowych: śliw, wiśni, czereśni, brzoskwiń i moreli istnieje niebezpieczeństwo zakażenia ran po cięciu przez grzyby lub bakterie niszczące korę i drewno. Dlatego wszystkie większe rany muszą być dokładnie smarowane w dniu cięcia odpowiednimi preparatami lub białą farbą emulsyjną z 1% dodatkiem preparatu miedziowego (10 g/l farby), którego używamy do opryskiwania. W celu zabezpieczenia powstałych ran należy zastosować Maść ogrodniczą. Drobne rany, do których trudno sięgnąć, opryskujemy po cięciu środkiem grzybobójczym Miedzian 50 WP. Jeśli nie potrafimy odpowiednio zasklepić ran po cięciu, należy z wiosennego cięcia zrezygnować i ciąć drzewa w lipcu lub sierpniu, zwłaszcza wiśnie i czereśnie.

Odmładzanie jabłoni i grusz sprowadza się zazwyczaj do wycięcia wierzchołka drzewa, po to by można było sięgnąć po owoce z ziemi lub z niskiej, kilkuszczeblowej drabiny. W trakcie cięcia odmładzającego koronę prześwietlamy wycinając dużo drobnych, starych gałązek. Trzeba się przygotować na to, że po wycięciu wierzchołka drzewa wyrośnie dużo wilków. Warto większość z nich wyciąć w sierpniu zostawiając te krótkie (do 40 cm), zwłaszcza gdy rosną ukośnie lub łukowato, ponieważ mają one skłonność do wczesnego owocowania.

Mimo że będzie to wymagało wiele pracy i poświęcenia, możliwe jest odnowienie nawet najbardziej zaniedbanych jabłoni czy gruszy i doczekanie się kolejnych zbiorów. Przywrócenie przerośniętej jabłoni do pełnej produktywności to projekt na trzy lata, ponieważ drastyczne przycinanie spowodować może powstawanie licznych odrostów oraz oparzenia słoneczne rośliny. Odnowę jabłoni rozpocznijmy od usunięcia wszystkich martwych i uszkodzonych gałęzi. Naszym zadaniem jest skrócić roślinę tak, by można było łatwo zbierać z niej owoce oraz rozrzedzić zatłoczoną koronę drzewa, by światło słoneczne i powietrze docierało do każdego jej zakamarka.

Cięcie odmładzające śliw i moreli jest podobne do cięcia jabłoni w przypadku gdy korony tych drzew są wysmukłe i wyniosłe. Wycinamy wtedy i skracamy gałęzie wierzchołkowe, czyniąc koronę niższą i bardziej rozłożystą.

Wiśnie tworzą korony małe ze zwisającymi gałęziami i dużą tendencją do ogołacania się gałęzi u podstawy korony. W sadach wiśniowych stosuje się powszechnie skracanie wierzchołków konarów o 1-2 m. Ten sam sposób można zastosować w ogrodzie. Po skróceniu konarów wyrasta dużo młodych przyrostów, toteż gdy one się ukażą, można wyciąć stare, drobne pędy.

Czereśnie ze względu na duże rozmiary, są rządziej uprawiane na działkach. Z wysokich czereśni pożytek mają głównie szpaki i kwiczoły. Czereśnie można ciąć bardzo mocno, ścinając wierzchołek - obniżając wysokość i rozpiętość drzewa. Ze względu na zagrożenie czereśni przez raka bakteryjnego, lepiej cięcie odmładzające wykonać w czasie zrywania lub po zbiorach owoców. Gałęzie przewidziane do wycięcia można ściąć w czasie zbioru owoców i wygodnie oberwać plon na ziemi. Smarowanie ran niezwłocznie po cięciu jest absolutnie niezbędne. Po cięciu może wyrosnąć dużo młodych przyrostów. Trzeba je przerzedzać i ten zabieg można wykonać wiosną.

Brzoskwinie odmładza się co roku. Bez cięcia brzoskwinia się starzeje, dolne gałęzie przestają owocować i zamierają, a plon pojawia się na wierzchołku drzewa. Brzoskwinie odmładzamy zawsze wczesną wiosną. Nie za wcześnie, lecz w czasie gdy można już dostrzec pędy lub pąki zmarznięte. Skracamy mocno grube gałęzie w celu ograniczenia wysokości i rozpiętości korony oraz pobudzenia pąków do intensywnego wzrostu. Następnie wykonujemy cięcie szczegółowe. Wycinamy pędy cienkie jak słomka, zostawiamy pędy grube jak ołówek, ale i te skracamy do około 10 oczek. Skracamy drobne, wieloletnie, rozgałęzione gałązki. Zazwyczaj po cięciu, mniej gałązek i pędów rocznych pozostaje na drzewie, niż leży na ziemi.

Borówki amerykańskie to rośliny długowieczne, a odnowa nawet mocno zaniedbanych krzewów jest warta rozważenia. Przerośnięte rośliny odnawiamy, odcinając najstarsze łodygi na poziomie gleby. Zabieg ten przeprowadzajmy zimą, przez kolejne 3 do 5 lat.

Rozrośnięte jeżyny i maliny zawsze są warte odnawiania, jeśli w przeszłości rodziły owoce wysokiej jakości. Jeżeli owoce były małe i twarde, możemy śmiało wykopać rośliny i zniszczyć je. Odnawianie roślin rozpocznijmy zimą, obcinając wszystkie łodygi na poziomie gleby. Wczesną wiosną wyznaczmy rzędy o szerokości około 30 cm, w których pozwolimy rosnąć nowym łodygom. Odstęp między poszczególnymi rzędami powinien wynosić co najmniej 2 m. Gdy zaczną wyrastać nowe łodygi, obetnijmy te rosnące między wyznaczonymi rzędami. Pamiętajmy, by nowe łodygi obkładać ściółką i nawozić oraz wyrywać wszelkie chwasty rosnące w pobliżu.

Winogrona mogą rodzić owoce przez setki lat, więc odnowione rośliny na pewno mają przed sobą jeszcze wiele produktywnych sezonów. Zacznijmy od naprawienia lub wymiany stelażu lub innego rodzaju wsporników. W przypadku odnowy winogron, które przycinane były metodą pobudzającą, późną zimą odetnijmy wszystkie odgałęzienia od głównych pędów. Oczyśćmy główne pędy z odrostów, pozostawiając jedynie te najmłodsze. Odnawiając rośliny przycinane metodą trzcinową lub w przypadku winogron mocno rozrośniętych, odcinajmy wszystkie gałęzie i pędy w odległości około 25 cm od szczytu pnia. W kolejnym sezonie w pobliżu szczytu pnia powinny pojawić się młode pędy. Wczesnym latem wybierzmy dwa najsilniejsze, a resztę odetnijmy.

Nierzadko bywa tak, że wskutek mrozu zmarzną częściowo gałęzie, a nawet cała korona i ta część pnia, która znajdowała się ponad śniegiem. W takim przypadku można uratować drzewo przez cięcie odnawiające. Wykonuje się je na przełomie kwietnia i maja, gdyż widać już jak daleko sięgają szkody mrozowe. Silne przycięcie konarów i drobnych gałęzi pozwala drzewu odtworzyć koronę z młodych przyrostów. Drzewo zmarznięte do linii śniegu można wyprowadzić z pędów wyrastających poniżej zmarznięcia, gdy jest młode (do około pięciu lat). Starsze odrastają z trudem i lepiej je wykarczować, a na ich miejsce posadzić nowe drzewka.

Rozwijające się wiosną pąki wytwarzają hormony, które przemieszczają się do korzeni i informują system korzeniowy, że wegetacja ruszyła. Jeśli w tym czasie odetniemy część gałęzi, to drzewo odbiera informację o ubytku części korony, którą trzeba niezwłocznie odtworzyć. Wówczas wszystkie pąki zostają pobudzone do intensywnego wzrostu. Zapas pokarmów zgromadzonych w korzeniach, pniu i konarach jest rozdzielony na mniejszą ilość gałęzi, co dodatkowo pobudza pędy do wzrostu. Drzewo przycięte wczesną wiosną rośnie intensywnie. Jeśli cięcie wykonamy późną wiosną lub latem, to również drzewo się odmłodzi, lecz intensywność wzrostu będzie słabsza, rozłożona w czasie na dwa lata, ponieważ procesy wzrostu są wtedy spowolnione.