Jesienne prace w ogrodzie – 9 najważniejszych

Pierwsze większe przymrozki zwykle kończą sezon ukwieconych balkonów i tarasów. Zniszczone przez mróz kwiaty wyrzuca się albo przeznacza na kompost. Kończy się też sezon w warzywniku, choć na zbiór zimowy czekać mogą np. jarmuż czy por. Rośliny w części ozdobnej ogrodu powoli przechodzą w stan zimowego spoczynku. Po sezonie doniczki, skrzynki, podstawki, podpórki, szpadle, opryskiwacze, sekatory oraz inne akcesoria i narzędzia należy wyczyścić, zanim zostaną schowane na zimę. Dzięki temu wiosną nie tylko będą gotowe do użycia, ale także zapobiegnie się przetrwania na nich patogenów, np. chorobotwórczych grzybów.

Najpierw należy usunąć z pojemników i narzędzi – np. przy pomocy szczotki z miękkim włosiem – ziemię, pajęczynę oraz resztki korzeni. Następnie, jeśli na pojemnikach lub podstawkach są kamienne osady, można je ewentualnie przetrzeć szmatką nasączoną w rozworze wody i kwasku cytrynowego (rozpuszcza osad). Na koniec narzędzia tnące, jak sekatory czy nożyce, przeciera się spirytusem (np. denaturatem). Pojemniki należy umyć wodą, do której warto dodać Mydło ogrodnicze potasowe z czosnkiem (wytworzone z naturalnych olejów roślinnych). Gdy skrzynki, donice, podstawki, paliki i inne akcesoria wyschną, chowa się je na zimę w suchym miejscu.

Na tak wyczyszczonych pojemnikach i narzędziach nie ma sprzyjających warunków do przetrwania szkodników oraz chorobotwórczych grzybów, bakterii, wirusów. Dzięki temu unika się problemów w następnym sezonie. 

Przeczytaj także: Jakie prace wykonać na koniec sezonu w warzywniku

Jesienne przekopywanie ziemi w ogrodzie nie jest zawsze potrzebne. Często wystarczy tylko wyrównanie jej powierzchni przy pomocy grabi. W warzywniku glebę zwykle przekopuje się co 2-4 lata przy okazji wapnowania, nawożenia obornikiem czy kompostem. Przekopania wymagają także zielone nawozy, jeśli zostały posiane (rozłożą się w ziemi do wiosny). Jeżeli jakaś część ogrodu była zarośnięta chwastami wieloletnimi, np. perzem, ziemię także należy przekopać, by usunąć z niej kłącza. Gleba na rabatach kwiatowych rzadko wymaga głębokiego wzruszania. Przekopanie bywa potrzebne, jeśli ziemia wymaga solidnego zasilenia przed posadzeniem roślin, jest zachwaszczona albo wymaga wapnowania.

Podczas przekopywania z ziemi wybiera się ręcznie szkodniki glebowe, jak rolnice, pędraki i drutowce. Jednak nie wszystkie można zauważyć - część z nich i tak zostaje w glebie. Skuteczniej można się ich pozbyć stosując preparaty Wrotycz Extra (na bazie wrotyczu) oraz Larva Stoper (zawiera niepatogeniczne nicienie Heterorhabditis bacteriophora, które zwalczają m.in. pędraki chrabąszcza majowego i larwy opuchlaków).

Jesień jest lepszą porą na przekopywanie ziemi niż wiosna. Mniejsze są bowiem straty wody (wiosną ziemia wysycha szybciej, a deszczu często jest za mało). Poza tym przekopane nawozy, np. obornik, rozłożą się, dzięki czemu rośliny - od wczesnej wiosny - mogą korzystać z zawartych w nich składników pokarmowych.

Przeczytaj także: Obornik granulowany – jak stosować jesienią

Nawożenie roślin ogrodowych przed zimą to bardzo ważny zabieg. Jednak nie każdy nawóz się do tego nadaje. Z nawozów mineralnych polecane są zwłaszcza preparaty, w których składzie są tylko fosfor oraz potas. To np. Nawóz jesienny do roślin ozdobnych Przygotowanie do zimy, Nawóz jesienny do trawników Przygotowanie do zimy czy Nawóz jesienny do iglaków i tui Przygotowanie do zimy.

Do jesiennego zasilania nadają się też niektóre nawozy pochodzenia naturalnego. Jeden z najlepszych to obornik. Warzywnik należy zasilać tym nawozem co 4 lata jesienią. Bardzo wygodne w stosowaniu są jego wersje granulowane: Obornik bydlęcy, Obornik koński i Obornik kurzy. Nie mają niemiłego zapachu, nie zwabiają much, nie zawierają larw i jaj owadów. Co 2-4 lata warzywnik, kwatera sadownicza, kącik ziołowy, rabaty kwiatowe, trawnik mogą też wymagać wapnowania (jeśli gleba jest zbyt kwaśna, co pomaga ustalić Zestaw do badania pH gleby).

Doskonałym nawozem, który można stosować każdej jesieni i bez ograniczeń, jest kompost. Nadaje się m.in. do sadzenia i ściółkowania roślin. Kompostem nie można przenawozić! Stosować można zarówno kompost świeży, jak i granulowany. Ten ostatni zawiera np. nawóz Bezpieczny Trawnik (nadaje się nie tylko do trawników). Większość składników, zawartych w jego granulkach, dostępna jest dla roślin od wiosny. Wzbogacą też glebę w próchnicę.

Przeczytaj także: Nawozy jesienne do trawników – jak stosować oraz Wapnowanie gleby - kiedy i jakie nawozy

Trawnik przetrwa zimę w lepszej kondycji, jeśli zostanie odpowiednio do niej przygotowany. Koszenie, wertykulacja i aeracja to zabiegi polecane do wykonania jesienią. Ostatnie koszenie trawnika w sezonie przeprowadza się zwykle pod koniec października (jeżeli jest ciepło, zabieg trzeba czasem powtórzyć w listopadzie). Trawa na zimę powinna być przycięta na wysokość około 4-5 cm (dzięki temu ryzyko wystąpienia pleśni śniegowej jest minimalizowane). To choroba grzybowa powodująca plackowate zamieranie trawy.

Jeżeli trawnik jest zbity, sfilcowany i porośnięty mchem warto zrobić jesienną wertykulację. Kilka dni wcześniej można zastosować preparat na mech i chwasty, np. Effect 24 (nie zawiera glifosatu). Podczas wertykulacji darń nacina się pionowo i usuwa z niej martwe źdźbła, zaschnięte chwasty oraz mech. Najwygodniej ten zabieg wykonać przy pomocy wertykulatora (ręcznego lub elektrycznego, spalinowego, akumulatorowego) albo kosiarki wyposażonej w taką funkcję. Po wertykulacji suchy materiał należy zagrabić i usunąć z trawnika.

Inny zabieg, który warto wykonać jesienią, to aeracja. Polega na nakłuwaniu trawnika na głębokość 5-10 cm. Do tego celu służą aeratory oraz kosiarki wyposażone w taką funkcję. Aerację można też wykonać przy pomocy specjalnych nakładek na buty lub wideł. Wygodny w użyciu jest Aerator w płynie do trawników, który podłącza się do węża ogrodowego (płynąca pod ciśnieniem woda stopniowo pobiera preparat i mieszać się z nim). Dzięki temu nie trzeba nakłuwać darni! Opakowanie 600 ml wystarcza do aeracji trawnika na powierzchni około 300 m². Aeracja rozluźnia zbitą murawę oraz pozytywnie wpływa na jej napowietrzenie.

Przeczytaj także: W jaki sposób przygotować trawnik do zimy

Pierwsze liście zaczynają opadać z drzew i krzewów już na przełomie sierpnia i września. Szczyt jesiennego opadania liści przypada na październik. Nie zawsze jest konieczne usuwanie wszystkich opadłych liści – to zależy od rodzaju upraw i charakteru ogrodu. Przykładowo, w ogrodach w stylu naturalnym zostawia się część opadłych liści, aby użyźniły glebę (rozkładają się do wiosny) oraz były zimowym schronieniem dla drobnych zwierząt, np. biedronek i jeży.

Z trawników trzeba koniecznie usuwać jesienne liście, np. przy pomocy grabi oraz kosiarki (podczas koszenia).  Nie powinny na nich leżeć dłużej niż kilka dni, gdyż zasłaniają trawie światło. W efekcie źdźbła blakną, są słabsze i gniją. Na trawniku tworzą się puste, plackowate miejsca. Opadłe liście trzeba też usuwać – nie tylko ze względów estetycznych - ze ścieżek, schodów, podjazdów, tarasów. Gdy są mokre, można się na nich poślizgnąć! Jesienne liście nadają się do kompostowania. Ich rozkład przyśpiesza preparat Active Komposter (opakowanie 1 kg wystarcza na 4 metry sześcienne biomasy).

Przeczytaj także: Kompostowanie jesiennych liści – jak przyśpieszyć

Jesienią części nadziemne wielu bylin zamierają - zimują ich kłącza i korzenie. To m.in. funkie, floksy wiechowate, liliowce, trawy ozdobne. Zaschnięte liście postrzegane są czasem jako nieestetyczne, ale jednocześnie to naturalna ochrona części podziemnych roślin. Poza tym suche części nadziemne, np. traw ozdobnych, bywają piękne, zwłaszcza gdy przyprószy je śnieg, czy gdy kołyszą się na wietrze. Dlatego podczas jesiennych porządków ogrodu nie należy usuwać wszystkich zaschniętych liści bylin. Dopiero na przełomie zimy i wiosny ścina się m.in. trawy ozdobne. Jeżeli to wysokie gatunki, np. miskanty, można je związać lub zapleść w dekoracyjne warkocze. Dzięki temu zaschnięte źdźbła nie szeleszczą, a poza tym wnętrza ich kęp są chronione przed nadmiarem wody, np. z topniejącego śniegu, który może być przyczyną gorszego zimowania.

Przed zimą ściąć moża – do ziemi – liście bylin odpornych na mróz. Wśród nich są liliowce. Pod ich zaschniętymi liśćmi lubią zimować ślimaki. Poprzez usunięcie suchych liści ogranicza się populację tych szkodników w ogrodzie. Przed zimą warto również ściąć zaschnięte pędy bylin podatnych na choroby grzybowe, jak floks wiechowaty. To sposób na zmniejszenie ryzyka infekcji w następnym sezonie.

Przeczytaj także: Pielęgnacja traw ozdobnych – jak uniknąć błędów w uprawie

Ściółki mają wiele zalet. Chronią m.in. przed wyrastaniem chwastów oraz zbyt szybkim wysychaniem i przemarzaniem gleby. To może być również dekoracja ogrodu. Dlatego przed zimą – po jesiennych porządkach w ogrodzie - warto rośliny ściółkować. Świeżo posadzone rośliny można ściółkować np. czarną agrowłókniną. Do ściółkowania nadają się też różne materiały naturalnego pochodzenia, m.in. kora, zrębki, Torf ogrodniczy odkwaszony, Torf ogrodniczy kwaśny. Trzeba je uzupełniać, gdyż się rozkładają. Zamieniają się jednak w próchnicę, która użyźnia glebę. Dzięki próchnicy gleba lepiej magazynuje wodę oraz składniki pokarmowe. Rośliny ściółkowane naturalnymi materiałami lepiej zimują.

Przeczytaj także: Ściółki naturalne – z czego zrobić oraz Ściółkowanie korą – 6 zalet

Na zimę trzeba zabezpieczać wszystkie rośliny wieloletnie uprawiane w donicach, np. na tarasie lub balkonie. Ochrony potrzebują nawet te gatunki, które w gruncie doskonale wytrzymują największe mrozy, jak bluszcz, dzikie wino, kosodrzewina, liliowiec, rozchodnik. Roślinom uprawianym w pojemnikach mróz szkodzi pośrednio - zamarza ziemia w doniczkach przez co nie mają dostępu do wody i schną.

W ogrodzie warto zabezpieczać wszystkie rośliny młode i świeżo posadzone, nawet jeśli są mrozoodporne. Większe szkody niż mróz wyrządza często susza zimowa (gdy nie ma śniegu). Skuteczną ochroną roślin jest ściółkowanie, np. korą lub torfem. Tak zabezpiecza się m.in. azalie, magnolie, różaneczniki, żywotniki (tuje), byliny. Wrażliwość na mróz jest różna nawet w obrębie tego samego gatunku. Przykładowo, nie wszystkie róże, winorośle czy ketmie trzeba okrywać na zimę. To zależy od odmiany. Jeżeli się jej nie zna, na wszelki wypadek należy zabezpieczyć rośliny. W przypadku róż doskonałą ochroną jest ziemia. Wystarczy usypać kopczyk u nasady krzewów, tak aby ziemi zakryła miejsce szczepienia.

Rodzajem zimowego zabezpieczenia jest bielenie drzewek oraz krzewów owocowych i ozdobnych. Ten zabieg zapobiega pęknięciom kory i drewna wszystkich drzew owocowych pod wpływem nagrzewania pni oraz konarów przez słońce. Warto go wykonać dwa razy: jesienią oraz najpóźniej w styczniu. Do tego zabiegu polecane jest Wapno do bielenia o zwiększonej przyczepności.

Przeczytaj także: Dlaczego należy bielić drzewka owocowe oraz W jaki sposób zabezpieczyć ogród przed zimą

Jesień to dobry czas na przesadzanie i sadzenie większości roślin, w tym z tzw. gołym korzeniem. W tym okresie w sklepach ogrodniczych jest największy wybór roślin owocowych, jak jabłonie, grusze, śliwy, porzeczki, a także żywopłotowych. Dzięki opadom jesiennym i zimowym gleba jest zwykle odpowiednio wilgotna, co sprzyja przyjmowaniu się roślin (nie trzeba ich podlewać). Warto wiedzieć, że rośliny, które w szkółkach były uprawiane w donicach, można sadzić od marca do listopada. Mają już bowiem wykształcone bryły korzeniowe.

Nie sadzi się przed zimą bulw i cebulek kwiatów nieodpornych na mróz, jak dalia, frezja czy mieczyk. We wrześniu i październiku można sadzić np. cebulice, czosnki ozdobne, hiacynty, krokusy, lilie, szafirki, tulipany.

Przeczytaj także: W jaki sposób sadzić drzewka owocowe oraz Wiosna zaczyna się jesienią – kiedy sadzić kwiaty cebulowe