Dorodne słoneczniki - jak wyhodować

Słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus) to roślina jednoroczna. W Polsce jest uprawiany od XVI wieku. Jego nasiona przez setki lat były ulubioną przekąską dzieci. Korzenie noszono na szyi, bo wierzono, że chronią przed nagłą śmiercią. 

Obecnie słoneczniki są uprawiane w ogrodach jako roślina ozdobna o jadalnych nasionach. Kwiaty słoneczników zebrane są w kwiatostany typu koszyczek. U odmian karłowych mają średnicę około 10 cm, a u wysokich – nawet 30 cm i więcej. W każdym koszyczku jest mnóstwo drobnych kwiatków płodnych, z których powstają nasiona. Zewnętrze kwiaty, wyglądające jak płatki, to płonne kwiaty języczkowate, służące do zwabiania owadów zapylających. Najczęściej są żółte, ale bywają też żółto-brązowe oraz brązowe. Koszyczki zawsze obracają się ku słońcu – stąd nazwa „słonecznik”. Inna ciekawa cecha słoneczników to czas otwierania się kwiatków płodnych – zawsze pierwsze rozkwitają  te na zewnątrz koszyczków, a potem stopniowo bliżej środka.

Niektóre odmiany wspaniale pachną. Zapach jest intensywny zwłaszcza w słoneczne dni. Wyjątkowo dekoracyjne są słoneczniki o pełnych kwiatach, przypominające puszyste pompony. Kwiaty słoneczników nadają się na bukiety. W wazonach zachowują świeżość około tygodnia.

Kwiaty języczkowate słoneczników, czyli zewnętrzne, to surowiec zielarski. Wyskubuje się je po zapyleniu kwiatków na tarczy, ale zanim zbrunatnieją. Stosowane są m.in. przy przeziębieniach, stłuczeniach, trudno gojących ranach.

Nasiona słonecznika są bardzo bogatym źródłem kwasu linolowego należącego do grupy nienasyconych kwasów tłuszczowych typu omega-6. To zdrowa przekąska zawierająco szczególnie dużo witamin B1 (niezbędna do funkcjonowania układu nerwowego), B6 (konieczna np. dla zdrowia skóry oraz niezbędna do metabolizmu tłuszczów, białek i hormonów), PP (m.in. działa antymiażdżycowo i obniża ciśnienie krwi), E (m.in. stymuluje układ immunologiczny).

Nasiona słoneczników nadają się również do przygotowania kiełków, które są znakomitym, zdrowym dodatkiem do sałatek, na kanapki oraz do dekoracji dań.

Przeczytaj także: Dlaczego kiełki są zdrowe?

Za nasionami słonecznika przepadają również ptaki. Nadają się do dokarmiania zimą takich gatunków jak np. czyże, gile, jery, kowaliki, kwiczoły, sikory bogatki, sikory modraszki, mazurki, wróble, zięby. Nasiona można łuskać i wsypywać do karmników albo wywieszać całe główki słoneczników. W ten sposób pomaga się ptakom przetrwać zimę. To również świetny sposób na zwabienie ptaków do ogrodu, które pomagają zwalczać szkodniki.

Wiele osób uprawia słoneczniki po to, by obserwować ptaki. Jeśli posieje się je blisko okna, można ptakom robić np. fotografie. To także atrakcyjna forma edukacji dla dzieci czy rozrywka dla osób, które – z powodów zdrowotnych – nie mogą wychodzić z domu.

Przeczytaj także: Jak przyciągnąć ptaki do ogrodu?

Część nasion z własnych plonów, zwłaszcza pozyskanych z niskich słoneczników, warto zostawić na zielony nawóz. Sieje się je wtedy późno – dopiero w lipcu (na międzyplon letni). Tak wyhodowane słoneczniki należy przekopać w pełni kwitnienia. Dostarczają mnóstwo próchnicy. Zwabiają też do ogrodu pszczoły, które – przy okazji – zapylają kwitnące w tym czasie np. cukinie, dynie, ogórki, pomidory.

Wysokie słoneczniki są znakomite na szybko rosnące, jednoroczne żywopłoty. Przy ich pomocy można szybko uzyskać zielony parawan od sąsiedniej działki, ulicy czy zasłonić np. nieestetyczny płot.  Wysokie słoneczniki są bardzo popularną dekoracją zwłaszcza w ogródkach wiejskich. Karłowe odmiany słoneczników zaś nadają się na rabaty kwiatowe oraz do uprawy w donicach.

Po sezonie resztki słoneczników można kompostować. Karłowe odmiany wrzuca się do kompostownika w całości. Wysokie, grube łodygi są częściowo zdrewniałe. Najlepiej je pociąć, np. w rozdrabniaczu do gałęzi. Kompostowanie przyśpiesza preparat Active Komposter. Opakowanie 1 kg wystarcza na 4 m³ biomasy.

Dzięki słonecznikom, wyhodowanym we własnym ogrodzie, każdy może trafić do Księgi Rekordów Guinnessa i zyskać światową sławę. Wystarczy pobić jeden z poniższych rekordów.

Słoneczniki najlepiej rosną w nasłonecznionych miejscach. Dla wysokich odmian idealne są stanowiska, na których nie są narażone na silny wiatr i przewracanie się, np. przy ażurowych ogrodzeniach z siatki lub sztachet (zwłaszcza bez podmurówki, gdyż wtedy korzenie mogą swobodniej rosnąć). Słoneczniki karłowe zaś można siać na rabatach pomiędzy innymi letnimi kwiatami, jak aksamitka, lwia paszcza, naparstnica, niecierpek, a także jako wypełnienie niskich obwódek, np. z bukszpanu.

W warzywnikach słoneczniki trzeba siać tak, by nie zacieniały innych warzyw. Zwykle sieje się jeden rząd słoneczników wzdłuż jednego boku ogrodu warzywnego.

Żyzna, z dużą ilością próchnicy i lekko wilgotna – taka ziemia jest najlepsza dla słoneczników. Rosną wtedy okazałe, z dużymi kwiatostanami. Tolerują też glebę przeciętną lecz są mniej dorodne. Jeśli ziemia jest mało zasobna, warto ją - przed siewem - wzbogacić kompostem. To może być kompost świeży albo granulowany. Przykładowo, 100% kompostu granulowanego zawiera Nawóz ekologiczny do warzyw. Ważne, aby odczyn ziemi był około pH 6,6-7,2. Łatwo to sprawdzić, używając Zestawu do badania pH gleby.

Dołki, w których mają być posiane słoneczniki, można też zaprawiać dobrym podłożem, jak Ziemia do pomidorów i warzyw (mieszanka torfu wysokiego, torfu niskiego, węgla brunatnego, przekompostowanej kory i biohumusu) czy  Humus (zawiera kwasy humusowe, próchnicę oraz składniki mineralne naturalnego pochodzenia).

Słoneczniki sieje się od razu do gruntu na przełomie kwietnia oraz maja. Siewki wytrzymują małe przymrozki. Jeśli zmarzną, siew trzeba powtórzyć. Najlepiej nie przekraczać terminu 20 maja. Za późno posiane słoneczniki mają mniej dojrzałych nasion. Nadają się wtedy głównie na bukiety. Wyjątkiem są słoneczniki na zielony nawóz, które sieje się dopiero w lipcu.

Nasiona słoneczników sieje się na głębokość około 2 cm. Im wyższa odmiana, tym większe odstępy powinny być między słonecznikami. W przypadku odmian wysokich to 50-100 cm. Odmiany karłowe można siać gęściej: co 30-50 cm.

Po wyglądzie słoneczników dość łatwo poznać, czy brakuje im składników pokarmowych albo mają ich za dużo. Brak azotu skutkuje karłowaceniem. Liście są małe i jasnozielone. Nadmiar azotu zaś sprawia, że słoneczniki są wybujałe. Odstępy między parami liści są nienaturalnie duże. Kwiatostany mają małą średnicę, a liście są duże.

Potas odpowiada m.in. za gospodarkę wodną słoneczników. Gdy tego składnika jest za mało w glebie, woda, ale też inne składniki pokarmowe – zwłaszcza fosfor, azot i magnez – są gorzej pobierane przez korzenie. W efekcie liście słoneczników żółkną i są nienaturalnie pomarszczone, a także mają brązowe plamy, szczególnie na krawędziach, tak jakby więdły. Przyswajanie potasu jest lepsze, jeżeli w glebie jest dużo próchnicy. Dlatego tak ważne jest wzbogacenie jej kompostem przed siewem słoneczników.

Brak  fosforu zaś przejawia się m.in. słabszym kwitnieniem oraz zawiązywaniem nasion. Poza tym nasiona są słabo wykształcone: mniejsze i nierzadko puste w środku.

Słoneczniki rosną bardzo szybko. W ciągu zaledwie około 4 miesięcy wegetacji tworzą ogromną masę liści i kwiatów. Ich łodygi, zwłaszcza odmian wysokich, są grube, częściowo zdrewniałe, ciężkie. Odmiany karłowe ważą od jednego do kilku kilogramów, zaś wysokie – nawet kilkadziesiąt.

Do zawiązania tak wielkiej masy słoneczniki potrzebują dużo składników pokarmowych. Dlatego prawie cały sezon warto słoneczniki nawozić, zwłaszcza jeśli nie były posiane w żyznej ziemi.

W nawożeniu słoneczników trzeba unikać stosowania zbyt dużych dawek azotu. Słoneczniki bardzo dobrze go pobierają z gleby, ale rosną zbyt wybujałe i wiotkie. Łatwo się wtedy przewracają oraz łamią na wietrze i pod własnym ciężarem. Poza tym, choć mają duże liście, ich kwiatostany są małe, a nasion jest niewiele. Do nawożenia słoneczników najlepiej używać nawozów, które mają dużo potasu oraz organicznych.

Słoneczniki nawozi się raz w miesiącu od czerwca do sierpnia. Używać można np. preparatów na bazie naturalnych składników, jak Nawóz ekologiczny do warzyw płynny, Nawóz ekologiczny do warzyw granulowany czy Biohumus Max Uniwersalny. Dodatkowo warto podlać słoneczniki, przynajmniej raz, preparatem Pokrzywa stymulator wzrostu. Poprawia on m.in. ukorzenianie oraz ogranicza występowanie infekcji grzybowych.

Dobre proporcje składników pokarmowych dla słoneczników ozdobnych ma Nawóz do kwitnących z mikroskładnikami. W jego składzie są potas – 10%, azot – 9,5%, fosfor – 6%, magnez – 2%, bor – 0,01%, żelazo – 0,02%.

Większych dawek nawozów potrzebują słoneczniki wysokie, mniejszych – karłowe.

Większość słoneczników dorasta do 150-200 cm wysokości. Zwykle zawiązują jeden, duży koszyczek (tarczę). Jeśli mają zapewnione żyzną ziemię, nawożenie i słoneczne stanowisko, słoneczniki wypuszczają też kilka mniejszych, pobocznych koszyczków z kwiatami. Niektóre odmiany są wyjątkowo wysokie, a inne to karzełki.

Najczęściej słoneczniki uprawia się jako dekorację ogrodu oraz na nasiona. Niskie odmiany słoneczników nadają się też na bukiety – można je ścinać cały sezon. Cięcie sprawia, że pojawiają nowe kwiatostany aż do jesieni.

Jeśli słoneczniki są uprawiane na nasiona, najlepszy na zbiór jest przełom sierpnia oraz września. Po lekkim potarciu dłonią, z ich koszyczków – zwanych popularnie tarczami lub głowami – osypują się resztki kwiatów (zwłaszcza przy zewnętrznej krawędzi). W tym czasie cała roślina stopniowo zasycha.

Tarcze ścina się w całości z fragmentem łodygi. Długość pozostawionej łodygi zależy od przeznaczenia nasion. Jeśli ma to być np. zdrowa przekąska dla dzieci, łodygę ścina się blisko tarczy. Jeżeli zaś nasiona są przeznaczone do dokarmiania ptaków zimą, można pozostawić dłuższy fragment łodygi (przyda się do zawieszenia tarczy np. na drzewie).

Tarcze słoneczników przechowuje się w suchym, przewiewnym miejscu.

Słoneczniki najbardziej są podatne na szkodniki w fazie kiełkowania i wypuszczania pierwszych liści. W tym czasie ich młode korzonki są przysmakiem szkodników glebowych, jak drutowce, pędraki, rolnice.

Gdy tylko słoneczniki wzejdą, stają się łakomym kąskiem dla ślimaków, zarówno nagich, jak i skorupowych. W ciągu jednej nocy lub deszczowego dnia ślimaki potrafią zjeść młode słoneczniki aż do korzenia. Dzieje się to tak szybko, że można być przekonanym, iż słoneczniki w ogóle nie wzeszły. Przed takimi niespodziankami chroni Pułapka na ślimaki.

Przeczytaj także: Ślimaki nagie – 7 sposobów zwalczania

Od sierpnia dojrzewające nasiona słoneczników wyskubują ptaki. Aby temu zapobiec, wystarczy owinąć koszyczki przepuszczalną, ażurową tkaniną. To mogą być np. gaza, stara firanka o drobnych oczkach, agrowłóknina. Trzeba tylko pamiętać, by nie zrobić tego za wcześnie, przed zapyleniem większości kwiatów przez owady. Osłony bowiem uniemożliwiają dostęp do koszyczków zarówno ptakom, jak i pszczołom czy trzmielom. Za wcześnie zrobione osłony sprawią, że zbyt dużo kwiatów nie zostanie zapylonych, czyli nasiona się nie zawiążą.

W amatorskiej uprawie słoneczniki rzadko chorują. Przyczyną chorób bywa niewłaściwe nawożenie, zwłaszcza zbyt dużymi dawkami azotu. Nadmiar tego składnika powoduje zbyt szybki wzrost słoneczników. W efekcie ich ściany komórkowe są słabe. Łatwo przez nie przenikają patogeny, które wywołują takie choroby jak szara pleśń czy zgorzel siewek.

Jeśli wiosna i początek lata są mokre, słoneczniki mogą zostać zaatakowane także przez inne choroby grzybowe, w tym mączniak prawdziwy i mączniak rzekomy. Do ich zwalczania można wykorzystać preparat Polyversum® WP, zawierający żywy organizm chroniący przed chorobami grzybowymi strefę korzeniową i nadziemną roślin. Jest to niepatogeniczny grzyb Pythium oligandrum, który  zabiera miejsce grzybom chorobotwórczym oraz na nich pasożytuje. Preparat stosuje się w postaci oprysku oraz do podlewania. Jest bezpieczny dla owadów zapylających.

Przeczytaj także: Czy choroby grzybowe można zwalczyć grzybem?