Jak stosować płodozmian warzyw – poradnik

Jeżeli w tym samym miejscu uprawia się rok po roku te same warzywa lub blisko z nimi spokrewnione, rosną i plonują coraz słabiej. Takie zjawisko określa się jako zmęczenie gleby. Wbrew pozorom przyczyną nie jest tylko wyjałowienie gleby. Poszczególne rośliny mają różnie ukształtowane systemy korzeniowe, np. płytkie i głębokie. To sprawia, że wykorzystują składniki tylko z pewnych warstw gleby. Ich potrzeby pokarmowe są także rozmaite. Przykładowo, duże zapotrzebowanie ma pomidor i kalafior, a małe – groch. Niektóre rośliny potrafią nawet wzbogacać glebę w azot, dzięki temu, że wiążą go z powierza, np. fasola i fasolnik. Z powodu ciągłej uprawy tych samych roślin po sobie lepsze warunki do rozwoju mają specyficzne dla nich szkodniki, choroby, a nawet chwasty.

Płodozmian, czyli następstwo roślin po sobie, to najprostszy sposób, by zabiec wyjałowieniu gleby oraz ograniczyć występowanie chorób oraz szkodników. Warto mieć o nim podstawową wiedzę i go stosować zarówno w warzywniku, jak i w szklani oraz tunelu foliowym.

Przeczytaj także: Zmęczenie gleby – na czym polega

Każdy gatunek warzyw ma inne potrzeby pokarmowe oraz swoje specyficzne choroby i szkodniki. Dzięki prawidłowemu następstwu roślin po sobie, unika się jednostronnej eksploatacji gleby. Rośliny rosną bujniej, lepiej plonują oraz są bardziej odporne. Ustalając kolejność uprawianych roślin trzeba uwzględniać różne czynniki: wymagania pokarmowe, pokrewieństwo, wspólne szkodniki i choroby, a nawet wielkość systemu korzeniowego. Płodozmian powinien być wielostronny! Planując go trzeba brać pod uwagę różne elementy zmianowania w ciągu czterech lat. Oto najważniejsze:

To podstawa płodozmianu! Unikać trzeba uprawiania tych samych roślin po sobie, a także spokrewnionych. Dlaczego? Warzywa należące do tych samych rodzin mają często podobne wymagania pokarmowe. To sprawia, że eksploatują glebę jednostronnie ze składników pokarmowych.

Poza tym warzywa spokrewnione atakują zwykle te same choroby i szkodniki. Jeśli rosną rok po roku w tym samym miejscu, patogeny znajdują doskonałe warunki do rozwoju. Bardzo często zimują one w glebie na resztkach roślin żywicielskich. Mogą też znajdować schronienie w pobliżu, np. w załamaniach konstrukcji szklarni lub tunelu foliowego. Spokrewnione warzywa mają też często podobne systemy korzeniowe. To np. pomidor i papryka.

Dlatego w płodozmianie warzyw trzeba tak planować uprawy, aby po sobie były uprawiane gatunki niespokrewnione.

Przeczytaj także: Warzywa mało znane – przegląd najciekawszych

Wiele patogenów potrafi przetrwać 3-4 lata np. na resztkach rośliny żywicielskiej w glebie. Dlatego należy się starać, aby w tym samym miejscu nie uprawiać spokrewnionych warzyw częściej niż co 4 lata. Jeżeli w trakcie sezonu wystąpi jakaś trudna do zwalczenia choroba, np. kiła kapusty, albo wyjątkowo uciążliwe szkodniki, jak nicienie, trzeba zaprzestać uprawiania w tym miejscu spokrewnionych warzyw jeszcze dłużej. Okres 4-letni jest też wystarczający, aby uniknąć wystąpienia zjawiska zmęczonej gleby. Czasem trzeba jednak podejść indywidulanie do warzyw wieloletnich, takich jak np. cebula siedmiolatka, rabarbar, szczaw czy topinambur. W tym samym miejscu można je uprawiać wiele lat. Czasem nawet, np. w przypadku topinamburu lub szczawiu, trudno je wyplenić, jeśli stanowisko im odpowiada. Wtedy trzeba zadbać o ich zasilanie, zwłaszcza nawozami organicznymi, które sprzyjają tworzeniu się próchnicy w glebie.

Przestrzeganie zmianowania jest łatwiejsze w warzywniku niż pod osłonami. Szklarnie i tunele foliowe mają bardzo ograniczoną powierzchnię. Zwykle co roku uprawia się w nich te same, ulubione warzywa. Jeśli jest możliwość, warto przenieść szklarnię lub tunel w inne miejsce. Można też spróbować uprawiać inne warzywa pod osłonami, niż sałata, pomidor, papryka czy ogórek. Niespokrewnione z nimi są np. brokuł, arbuz, fasola.

Przeczytaj także: Jak zwiększyć odporność roślin – naturalne preparaty

W płodozmianie trzeba uwzględniać zapotrzebowanie roślin na składniki pokarmowe. Nie jest ono takie same wśród warzyw z tych samych rodzin. Małe wymagania pokarmowe mają np. groch i fasola karłowa, rukola, zaś średnie - m.in. burak ćwikłowy, burak liściowy, jarmuż, szpinak. Ziemi bogatej w składniki pokarmowe potrzebują np. cukinia, dynia, kalafior, ogórek, pomidor.

Aby zapewnić warzywom odpowiednio żyzną ziemię, warto co 4 lata zasilać warzywnik obornikiem. W kolejnych latach po oborniku – pierwszym, drugim i trzecim – sieje się oraz sadzi odpowiednie gatunki warzyw od najbardziej do najmniej wymagających. To proste: w pierwszym roku powinny to być warzywa potrzebujące najwięcej składników pokarmowych, w drugim – o średnich wymaganiach, a w trzecim – najmniejszych. Jeśli używa się obornika świeżego lub lekko rozłożonego, najlepszą porą na jego przekopanie jest jesień. Bardzo wygodne w stosowaniu są oborniki granulowane. Stosować je można zarówno jesienią, jak i wiosną. Nie mają niemiłego zapachu i nie zwabiają much. Pozbawione są nasion chwastów oraz jaj i larw owadów. To np. Obornik bydlęcy granulowany, Obornik koński granulowany, Obornik kurzy granulowany.

Niektóre warzywa rosną dobrze na każdej glebie, bez względu na jej zasobność, to np. roszponka oraz topinambur. Są też gatunki, które wzbogacają glebę w azot. To rośliny z rodziny motylkowatych, które potrafią magazynować azot na korzeniach. Należą do nich m.in. groch, fasola, fasolnik, soczewica, soja.

Przeczytaj także: Obornik granulowany – jak stosować jesienią

W płodozmianie trzeba też uwzględniać głębokość korzenienia warzyw. Dzięki temu rośliny mogą pobierać składniki pokarmowe z różnych warstw gleby. Przykładowo, głęboko korzenią się pomidor, rzodkiew i skorzonera, zaś płytko m.in. koper, ogórek, rzodkiewka, szpinak.

Znajomość głębokości korzenia przydaje się także z innego powodu. Niektóre warzywa można bowiem siać jednocześnie i zebrać podwójny plon. To np. rzodkiewka i marchewka. Rzodkiewka wschodzi szybciej i jest gotowa do zbioru nawet już po miesiącu. W tym czasie jej zgrubienia korzeniowe rozpulchniają ziemię dla marchwi, która wschodzi i plonuje później. Podobnie można siać rzodkiewkę z pietruszką.

Przeczytaj także: Warzywa łatwe w uprawie – 5 najlepszych dla początkujących

Zielone nawozy poprawiają strukturę gleby, zwiększają w niej zawartość próchnicy i składników pokarmowych, a także ją regenerują. Warto je stosować jak najczęściej! Nadają się na przedplony, śródplony i poplony. Można nimi obsiewać zagony również w czwartym roku cyklu płodozmianu. Niektórzy ogrodnicy stosują nawet zielone nawozy zamiast obornika.

Na zielone nawozy nadają się różne rośliny (nasiona kupuje się w sklepach ogrodniczych). Większość przekopuje się, gdy osiągną 20-30 cm wysokości. Szczególnie polecane, zwłaszcza na gleby słabe i nieurodzajne, są rośliny z rodziny motylkowatych, jak bobik, koniczyna, łubin, peluszka, saradela, wyka. Wszystkie wzbogacają glebę w próchnicę oraz azot pozyskiwany z powietrza, który magazynują na korzeniach. Siać można jeden gatunek albo ich mieszanki. Trzeba jednak pamiętać, że one także często należą do tych samych rodzin co warzywa. Należy to uwzględniać w płodozmianie! Przykładowo, do rodziny motylkowatych należą m.in. groch i fasola. Nie powinny być uprawiane po zielonych nawozach z tej samej rodziny, np. po łubinie.

Do rodziny krzyżowych (kapustowatych) należy zaś np. gorczyca, która dostarcza próchnicy, redukuje zachwaszczenie i ogranicza rozwój nicieni w glebie. Nie należy jej siać na zielony nawóz przed uprawą m.in. kalafiora, kalarepy, kapusty, rukoli, rzodkiewki, rzodkwi.

Przeczytaj także: Jakie rośliny nadają się na nawozy zielone

W bardzo małych ogródkach oraz szklarniach i tunelach foliowych trudno jest wprowadzić płodozmian. Często bowiem sieje się warzywa tylko w jednym lub kilku rzędach. Jeśli są to gatunki osiągające duże rozmiary, jak cukinia czy rabarbar, zwykle wystarcza miejsca na 1-3 sztuki (na każdą potrzeba około metra kwadratowego). Dlatego wtedy warto zadbać o bioróżnorodność. Bardzo pomocna jest w tym uprawa współrzędna warzyw. Wykorzystuje się w niej wzajemne oddziaływanie roślin (allelopatię), które może być pozytywne lub negatywne. Wiele roślin wydziela substancje, które zapobiegają niektórym chorób lub odstraszają szkodniki. Modelowym przykładem jest np. sąsiedztwo ogórka i kopru – te warzywa warto siać razem.

W uprawie współrzędnej warzyw też zwracać trzeba uwagę m.in. na pokrewieństwo, głębokość korzenienia, zwabianie zapylaczy, zacienianie innych roślin. Warto w niej również wykorzystywać zioła i kwiaty. Przykładowo, bazylia, estragon i oregano korzystnie wpływają na warzywa kapustne. Kwitnący ogórecznik zaś zwabia pszczoły i trzmiele. Dlatego korzystnie go siać w pobliżu np. dyni, ogórków, pomidorów. Aksamitka pomaga zwalczać nicienie.

Przeczytaj także: Czy warzywa mogą stanowić ozdobę ogrodu