Wapnowanie gleby - kiedy i jakie nawozy

Głównym celem wapnowania jest podwyższenie kwaśnego odczynu gleby, który nie odpowiada większości warzyw. 

Gdy ziemia jest kwaśna lub bardzo kwaśna, warzywa głodują. Nie są wtedy w stanie przyswajać składników pokarmowych z gleby albo pobierają ich za mało. Tylko nieliczne warzywa, np. szczaw, mogą rosnąć w kwaśnej ziemi. Dzięki wapnowaniu, inne składniki pokarmowe są bardziej przyswajalne dla roślin.

W Polsce przeważają gleby kwaśne i bardzo kwaśne. Wynika to z naturalnych warunków geologicznych. Większość gleb jest utworzonych na skałach o kwaśnym odczynie, które lodowce naniosły przed tysiącami lat. Wapń, dostarczany w postaci nawozów, który odkwasza gleby, jest dość łatwo wymywany przez naturalne opady: deszcz czy topniejący śnieg.

Działalność człowieka także ma wpływ na zakwaszanie gleby. To m.in. intensywna uprawa roślin, które pobierają dużo wapnia z ziemi. Następnie ludzie oraz hodowane przez nich zwierzęta przyswajają wapń z roślin do swoich organizmów. To podstawowy budulec np. kości.

Gleby zakwaszają również tzw. kwaśne deszcze, których przyczyną jest emisja dwutlenku siarki oraz tlenków azotu, powstających w wyniku spalania paliw kopalnych, m.in. węgla czy ropy naftowej.

Wbrew pozorom najwięcej kwaśnych i bardzo kwaśnych gleb nie jest w regionach, gdzie są liczne i duże fabryki oraz z intensywnym ruchem samochodowym. Najwięcej kwaśnych i bardzo kwaśnych gleb (do 80%) znajduje się w województwach łódzkim, mazowieckim, podlaskim i podkarpackim, a najmniej (do 40%) w województwach kujawsko-pomorskim oraz opolskim.

Wapnowanie jest proste. Jednak nieumiejętnie wykonane zaszkodzi i glebie, i roślinom.

Przeczytaj także: Rodzaje gleby a wymagania roślin

Wapnowane gleby wykonuje się po zbiorach warzyw i owoców, czyli późnym latem albo jesienią. Najlepszy na wapnowanie jest dzień suchy. Ziemię, po rozsypaniu nawozu wapniowego, należy przekopać na głębokość 15-20 cm.

Wapnowanie przeprowadza się co 2 lata - na glebach lekkich oraz co 4 lata - na glebach ciężkich.

Różnica w częstotliwości wapnowania wynika z faktu, że z gleb lekkich, piaszczystych wapń jest szybciej wymywany. Proces ten zachodzi znacznie wolniej na glebach ciężkich.

Jeżeli wapnowanie nie zostało wykonane jesienią, ewentualnie można je zrobić wiosną, np. w dopiero zakładanym ogrodzie. Jednak wtedy używa się tylko nawozów działających wolno, takch jak kreda.

Efekty wapnowania jesiennego są szybciej widoczne w wyglądzie oraz plonowaniu warzyw niż wapnowania wiosennego. W okresie jesienno-zimowym bowiem następuje równomierne, stopniowe odkwaszenie ziemi. Proces ten zachodzi wolno, w zależności od temperatury oraz opadów (wolniej, gdy zima jest sucha i mroźna). Przez wiele tygodni w ziemi stabilizują się złożone procesy chemiczno-biologiczne. Wiosną wapnowana gleba jest gotowa do siewu i sadzenia oraz nawożenia innymi składnikami pokarmowymi.

Po wapnowaniu, gdy odczyn pH gleby wzrasta, czyli staje się lekko kwaśny lub obojętny, rośliny lepiej przyswajają inne składniki pokarmowe, jak azot, fosfor, magnez, mangan. Plon jest większy i lepszy jakościowo. Owoce, liście, nasiona czy łodygi są bardziej zasobne w białko oraz inne składniki odżywcze. Ma to ogromne znaczenie w jadłospisie ludzi.

W każdym ogrodzie ziemia jest inna. To zależy m.in. od stosowanych przez lata nawozów, w tym naturalnych, sposobu ściółkowania (lub jego braku), intensywności uprawy, a nawet ukształtowania terenu.

Przykładowo, zasilanie takimi nawozami jak obornik bydlęcy granulowany czy dolomit, podnosi odczyn ziemi, zaś ściółkowanie korą - obniża. Gdy teren jest pagórkowaty, zwykle w najwyższym miejscu ziemia jest kwaśniejsza, niż w niżej położonych miejscach (zwłaszcza jeśli gleba jest piaszczysta).

Dlatego nawet w sąsiadujących ogrodach odczyn gleby może być bardzo różny.

Zanim zacznie się wapnowanie, warto poznać odczyn pH gleby w ogrodzie.  Próbki ziemi można oddawać do badania (płatnego) w stacjach chemiczno-rolniczych (są w dużych miastach). Tam też uzyskuje się zalecenia, czy gleba potrzebuje wapnowania, w małych lub dużych dawkach.

Można też wykonać badanie samodzielnie przy pomocy kwasomierza (do kupienia w sklepach ogrodniczych).

Doświadczeni ogrodnicy potrafią określić pH gleby np. po kolorze liści warzyw. Bardzo dobrym wskaźnikiem jest obserwacja korzeni fasoli lub grochu. Jeśli na ich korzeniach jest wiele dużych grudek z azotem zmagazynowanym przez pożyteczne bakterie, można przypuszczać, że ziemia ma odpowiedni odczyn pH.

W zależności od wyniku badania, wapnowanie wykonuje się lub nie. Bo wapnowanie nie zawsze jest potrzebne! Czasami wystarczy tylko systematyczne stosowanie nawozów wieloskładnikowych zawierających wapń, jak mączka bazaltowa, saletra wapniowa czy dolomit.

Trzeba pamiętać, że zjawisko zakwaszania gleby zachodzi ciągle. Aby mieć dorodne warzywa, trzeba systematycznie dbać, by gleba nie była zbyt kwaśna. Jednak nadmierne wapnowanie też nie jest wskazane.

Gdy odczyn gleby jest za wysoki, warzywa również słabo rosną. Powód jest podobny, jak przy odczynie zbyt kwaśnym. Warzywa głodują, gdyż nie są w stanie pobierać z ziemi składników pokarmowych. Dlatego tak ważne jest, by wapnować z umiarem, najlepiej znając wyjściowe pH gleby. W małych ogrodach dość łatwo przesadzić z nadmierną ilością wapna.

W sklepach jest wiele nawozów wapniowych. Bardzo często zawierają one także inne składniki, np. magnez. Dawki nawozów wapniowych zależą od wyjściowego odczynu pH gleby, czyli przed wapnowaniem, oraz potrzeb roślin, które mają być uprawiane. Przykładowo, przeciętnie zużywa się 5-7 kg kredy nawozowej na 100 metrów kwadratowych warzywnika.

Wyróżnia się dwa główne typy nawozów wapniowych:

Wapń często tworzy w glebie związki nieprzyswajalne lub bardzo słabo przyswajalne dla roślin. Staje się bardziej dostępny, gdy w glebie są kwasy organiczne. Zmieniają one w naturalny sposób skład chemiczny związków zawierających wapń, które znajdują się w glebie.

Dlatego warzywa zdecydowanie lepiej pobierają wapń, gdy w ziemi jest dużo próchnicy. Kwasy organiczne są bowiem z nią związane. Z tego powodu ważne jest, by w warzywniku stosować także nawozy pochodzenia naturalnego, które zawierają dużo substancji organicznych. To np. obornik bydlęcy granulowany oraz kompost świeży i kompost granulowany, jak Nawóz ekologiczny do warzyw czy Nawóz ekologiczny do pomidorów, ogórków i ziół.

Wapń słabo przemieszcza się w tkankach roślin. Ten proces zachodzi jeszcze wolniej, gdy ziemia jest sucha, zbita i panuje upał. Szczególnie wrażliwe na te czynniki są pomidory oraz papryka.

Przyswajanie wapnia jest lepsze, gdy w glebie jest wystarczająco dużo fosforu i potasu. Trzeba jednak unikać łączenia wapnowania i stosowania innych nawozów w tym samym czasie.

Rozsypywanie nawozu wapniowego na powierzchni ziemi to prosta i szybka czynność. Ciężką pracą jest natomiast przekopanie ziemi. Wapno bowiem, aby skutecznie zadziałało, musi się znaleźć pod powierzchnią gleby. Aż kusi, by przekopać jednocześnie inne nawozy, np. obornik. Nie należy jednak tak robić.

Nawozy wapniowe wchodzą bowiem często w reakcje chemiczne, m.in. z azotem i fosforem. Rezultat: składniki nawozów stają się niedostępne dla roślin. To oznacza niepotrzebnie wydane pieniądze na nawozy, stracony czas oraz słabe plony.

Między wapnowaniem a stosowaniem innych nawozów, takich jak gnojówka, obornik, siarczan amonu czy superfosfat, najlepiej robić przerwę co najmniej 2 miesiące. W razie wątpliwości, czy mieszać wapno z innymi nawozami, zawsze warto przeczytać ich etykiety. Gdy wątpliwości są nadal, najlepiej ich nie mieszać, także z nawozami naturalnego pochodzenia.

Przeczytaj także: Jak rozpoznać objawy niedoboru składników pokarmowych