Czy rośliny domowe można uprawiać bez ziemi?

Chociaż wielu ogrodników ma jeszcze sceptyczny stosunek do uprawy hydroponicznej roślin pokojowych, to jednak doświadczenia z uprawą bez ziemi przeprowadzono już w latach czterdziestych. Pomysł był prosty gdyż roślina potrzebuje do prawidłowego wzrostu i kwitnienia światła, powietrza, wody, ciepła i składników pokarmowych. Ziemia nie jest konieczna, ponieważ korzenie mogą czerpać niezbędne składniki pokarmowe z ich roztworu wodnego. Małe granulki keramzytu, którymi napełnia się naczynia do uprawy hydroponicznej służą przede wszystkim do zakotwiczenia roślin.

W zasadzie schemat uprawy hydroponicznej jest zawsze podobny. Roślina rośnie w doniczce wypełnionej granulkami keramzytu i zaopatrzonej we wskaźnik stanu wody. Doniczkę tę wstawia się do naczynia z pożywką. Keramzyt jest sprzedawany w granulkach o średnicy od 2 do 16 mm. Granulki te są chemicznie obojętne i zawierają dużo porów umożliwiających zaopatrzenie roślin w powietrze i wodę. Plastikowa doniczka uprawowa ma na ścianach i w dnie szpary, którymi dostaje się do korzeni dostateczna ilość tlenu i pożywienia.

Na naczynie zewnętrzne nadają się różne materiały o następujących cechach: wodoszczelność, stabilność, poręczność i ładny wygląd. Najczęściej w sprzedaży znajdują się naczynia plastikowe, ale bywają także ceramiczne (zwykle małe), metalowe (tylko wyłożone tworzywem sztucznym, w przeciwnym razie mogłyby wydzielać do pożywki substancje szkodliwe dla roślin) lub drewniane (z wkładką plastykową lub wyłożone folią). Wskaźnik stanu wody, złożony z rurki plastykowej i pływaka, pokazuje na skali aktualny stan pożywki w naczyniu zewnętrznym.

Dużą zaletą uprawy hydroponicznej jest ułatwienie podlewania. Rośliny znajdują się w naczyniu z zapasem wody i nie muszą być podlewane tak często, jak przy uprawie w ziemi. Ma to szczególne znaczenie podczas dłuższej nieobecności właścicieli. Wskaźnik stanu wody dostarcza dokładnych informacji co do zapotrzebowania na wodę, co w znacznym stopniu wyklucza błędy popełniane przy podlewaniu. Najlepiej poczekać z podlewaniem do momentu zatrzymania się wskaźnika na stopniu „minimum". Stopień ten nie oznacza, że woda ze składnikami pokarmowymi została całkowicie zużyta, z reguły znajduje się jeszcze w naczyniu 1-2-centymetrowa warstwa pożywki. Można więc odwlec podlewanie nawet o 1-2 dni. Napełnia się wówczas naczynie letnią wodą do momentu osiągnięcia przez wskaźnik stopnia „optimum". Podniesienie się stanu wody do „maksimum" jest potrzebne w wyjątkowych wypadkach, np.; przed dłuższą nieobecnością.

Regularne utrzymywanie maksymalnego poziomu pożywki zwiększyłoby niebezpieczeństwo uszkodzenia korzeni wskutek niedoboru tlenu. Chociaż podlewanie roślin w uprawie hydroponicznej jest tak uproszczone, to jednak mogą wystąpić kłopoty, np. w razie zablokowania wskaźnika przez korzenie roślin lub małe granulki keramzytu. Podlewamy wówczas roślinę gorliwie, ponieważ wskaźnik stoi ciągle na „minimum". W razie wątpliwości trzeba wyjąć ostrożnie doniczkę z rośliną z naczynia zewnętrznego i sprawdzić wskaźnik.

Popularne nawozy do kwiatów są dla roślin w uprawie hydroponicznej nieodpowiednie ze względu na swój skład. Przede wszystkim zawierają one często za mało mikroelementów. Ponadto grożą przenawożeniem roślin. Natomiast wskutek braku ziemi z jej właściwościami buforowymi, które zapobiegają uszkodzeniu roślin przez sole mineralne, ich zbyt wysokie stężenie w pożywce znacznie szybciej powoduje te uszkodzenia. W sprzedaży można spotkać gotowe mieszanki nawozowe (zarówno w formie płynnej lub stałej), które swym składem i sposobem działania są specjalnie dostosowane do uprawy hydroponicznej. Stosuje się je zgodnie z zaleceniami producenta co 4-8 tygodni. Szczególnie praktyczne są tzw. nawozy z wymieniaczami jonów. Są to małe kuleczki żywicy syntetycznej z powłoką pierwiastków pokarmowych w formie jonów. Po dodaniu nawozu do pożywki jony te wymieniają się z jonami zawartymi w wodzie i stają się dostępne dla rośliny. Stosowanie tych nawozów jest szczególnie korzystne w przypadku używania twardej wody wodociągowej.

Wymagania roślin uprawianych w pożywkach wodnych nie różnią się od wymagań roślin rosnących w ziemi, trzeba jednak uwzględniać specyfikę tej uprawy.

Ze względu na stosowanie w uprawie hydroponicznej roślin nawozów płynnych zawartość soli może wzrosnąć do szkodliwej dla roślin. Toteż pożywkę trzeba całkowicie wymienić 2-3 razy rocznie. Przy takiej okazji czyści się gruntownie naczynia i przemywa substrat. Jeżeli używa się nawozu z wymieniaczami jonów, to stężenie soli nie osiąga szkodliwego poziomu i pożywkę wymienia się tylko wówczas, gdy np. zostanie zanieczyszczona resztkami roślinnymi. Do czyszczenia wyjmuje się doniczkę z rośliną i usuwa wskaźnik stanu wody. Następnie opłukuje się doniczkę i granulki keramzytu strumieniem letniej wody przez ok. 5 minut. Czyści się też naczynie zewnętrzne oraz wskaźnik stanu wody i sprawdza, czy dobrze działa. Następnie składa się poszczególne części i napełnia naczynie zewnętrzne wodą lub nową pożywką.

Czyszczenie roślin w uprawie hydroponicznej polega przede wszystkim na starannym usuwaniu obumarłych liści i kwiatów. Dostawszy się do pożywki łatwo gniłyby w niej.

Zbyt niska temperatura szkodzi często roślinom w hydroponikach. Optymalna temperatura wynosi ok. 20°C. Jeżeli jednak naczynie stoi na kamiennym parapecie okiennym, pod którym nie ma grzejnika, temperatura pożywki obniża się szybko w zimnej porze roku do wartości krytycznej. W tym wypadku trzeba ustawić naczynie na płytce styropianu lub małej deseczce.

Nawet po kupnie dostatecznie dużej doniczki, roślina potrzebuje z czasem większej przestrzeni dla swego systemu korzeniowego. Przesadza się wówczas, gdy korzenie w doniczce pozostawiają niewiele miejsca dla granulek keramzytu. Trzeba wybrać dostatecznie dużą doniczkę, aby nie zaszła szybko potrzeba ponownego przesadzania. Nowe granulki keramzytu należy nawilżyć przed sadzeniem rośliny. Oczywiście można użyć ich ponownie, jeżeli nie zawierają czynników chorobotwórczych i zostały starannie opłukane. Najpierw układa się w doniczce cienką warstwę świeżych granulek keramzytu rozkłada na niej korzenie rośliny, skróciwszy uprzednio zbyt długie. Roślinę trzyma się w ten sposób, aby znalazła się w doniczce na tej samej głębokości, jak w poprzednim naczyniu i ostrożnie napełnia doniczkę granulkami keramzytu. Aby dobrze wypełniły one przestrzenie między korzeniami, uderza się lekko dnem doniczki 2-3 razy o stół. Jeżeli w jednym naczyniu umieszcza się różne gatunki, trzeba przy zestawianiu uwzględniać wymagania poszczególnych roślin co do stanowiska i pH pożywki.

Do uprawy hydroponicznej można użyć roślin rozmnożonych własnoręcznie. Na ich korzeniach nie powinny zostać resztki ziemi, które mogłyby zanieczyścić pożywkę, toteż najodpowiedniejsze są młode rośliny, które ukorzeniły się w słoiku z wodą. Sadzi się je do doniczki w sposób powyżej opisany, a następnie nakrywa na 2-3 tygodnie folią chroniącą przed nadmiernym parowaniem i ustawia w miejscu ciepłym, widnym, ale nie słonecznym.

Do przestawienia z uprawy w ziemi na hydroponiczną nadają się przede wszystkim młode, bujne i zdrowe rośliny pokojowe. Ponieważ uprawiane w pożywce rośliny muszą wytworzyć inny rodzaj korzeni, takie przestawienie nie zawsze przebiega bezproblemowo. W fazie przejściowej roślina jest równie wrażliwa jak nie ukorzeniona sadzonka. Najlepiej na dzień przed zabiegiem roślinę obficie podlać. Po wyjęciu z doniczki usuwa się palcami luźne grudki ziemi. System korzeniowy opłukuje się letnią wodą, dopóki nie uwolni się go całkowicie od ziemi. Resztki ziemi w pożywce spowodowałyby gnicie. Zbyt długie korzenie skraca się nożem lub nożyczkami.

Do uprawy hydroponicznej używano głównie roślin o ozdobnych liściach, rzadziej kwiatach. Niektóre są jednak szczególnie wymagające, toteż ich pielęgnacja jest bardziej pracochłonna.