Co to są galasy i jak je zwalczać?

Galasy to dziwne, kolorowe zgrubienia i narośla występujące na liściach drzew i krzewów. Ich przyczyną jest bytowanie różnych organizmów, zwłaszcza roztoczy, nicieni, mszyc czy galasówek. Twory powstają, gdy szkodnik nakłuje tkankę i złoży w niej jaja. Podrażniona blaszka liściowa lub inny fragment rośliny rozrasta się w nietypowy sposób. Wewnątrz galasa rozwija się larwa. Dzięki specyficznej ochronie ma sprzyjające warunki do rozwoju. Formy galasów mogą być zróżnicowane.

Galasy w przyrodzie są naturalnym tworem i stanowią jeden z elementów życia. Jeśli w ogrodzie spotyka się je w niewielkim nasileniu, są niegroźne. Jest ich byt mało, aby zaburzyć aparat asymilacyjny roślin. Wiele osób traktuje je nawet jako ozdoby. Mimo swego uroku i korzystnego zastosowania w przemyśle to jednak wciąż narośl patologiczna. Przy większej liczbie galasów powinno się je niszczyć (najlepiej wraz z fragmentem rośliny). Co prawda nie są szkodliwe bezpośrednio dla drzew i krzewów, jednak wewnątrz nich rozwijają się szkodniki. Co ciekawe w jednym galasie może przebywać kilka różnych gatunków owadów. Aby zapobiec szkodom wyrządzanym przez galasówki w roku następnym, zaleca się wycinanie galasów bezpośrednio po ich zauważeniu, aby nie doszło do wylotu owadów dorosłych.

W krajach słabo uprzemysłowionych galasy są wykorzystywane jako źródło garbników do garbowania skór. Jeszcze do XIX wieku używano ich powszechnie do produkcji atramentu. W Chinach i Indiach od setek lat wykorzystywano je również w kuchni i medycynie. Galasy jada się do dziś na Krecie i w niektórych krajach Bliskiego Wschodu. Dostarcza ich dziko rosnąca szałwia z gatunku Salvia pomifera. „Szałwiowe jabłka" mają mocny, kwaskowy smak i oszałamiający ziołowy zapach. Nadają się znakomicie do wypieków (najlepsze są z miodem) albo na zaprawy. Galasy mają również praktyczne znaczenie dla entomologów gdyż niekiedy rozpoznanie gatunku mikroskopijnej larwy jest bardzo trudne, natomiast wygląd galasa jednoznacznie określa gatunek żerującej larwy. Z dębianek otrzymuje się nalewki wykorzystywane w lecznictwie jako środek ściągający i osłaniający. Galasy są także stosowane w medycynie jako środki farmakologiczne o działaniu przeciwbiegunkowym.

Kwas taninowy, inaczej kwas garbnikowy, to organiczny związek chemiczny należący do tanin. Wykazuje silne działanie ściągające. Zastosowany miejscowo na skórę i błony śluzowe denaturuje białka i w efekcie wytwarza błonę ochronną. Wykazuje działanie przeciwzapalne, hamujące krwawienia. Zmniejsza wrażliwość zakończeń czuciowych. Denaturuje także białka bakteryjne, dzięki czemu działa odkażająco. Stosowany jako lek w formie maści, past, roztworów i zasypek.

Bawełnica wiązowo-zbożowa (Tetraneura ulmi) to groźny szkodnik wiązów, zwany także torebnicą wiązową ze względu na kształt galasu. Bardzo często wiosną na górnej stronie liści pojawiają się w dużej ilości i różnych owalnych kształtach galasy. Galasy te mają charakterystyczną budowę, węższą u podstawy i rozszerzoną na górze. Wielkość galasu dochodzi niekiedy do wysokości 20 mm i szerokości 9 mm. Na jednym liściu możemy zidentyfikować do 30 - 40 galasów różnej wielkości i różnych kształtów. Początkowo są one zielone, a następnie czerwone a na przełomie lipca i sierpnia starzejąc się zmieniają kolor na szarobrązowy i następnie powoli zasychają. Głównym żywicielem szkodnika (pierwotnym) są wiązy odmiany ‘Wredei’. Wtórnym żywicielem tej mszycy są różne gatunki traw na które przelatują uskrzydlone torebnice. Galasy na wiązach powstają pod wpływem obcej dla rośliny substancji jaką jest białko zawarte w ślinie mszycy.

Ochojnik świerkowo-modrzewiowy (Adelges laricis) to szkodnik, który tworzy galasy na wierzchołkach pędów świerków. Są one owalne, kremowe, długości do 12 mm. Przypominają jakby malutkie szyszki czy ananasy. Charakterystyczne dla tych owadów jest pokrycie ciała białym nalotem woskowym. Nalot ten jak i rosa miodowa wytwarzana jest przez ochojniki bardzo intensywnie. Długość owada dorosłego waha się od 1,5 mm do 3 mm. W cyklu rozwojowym możemy spotkać zarówno owady uskrzydlone jak i bezskrzydłe. Ochojnik świerkowo – modrzewiowy jest mszycą bytującą na modrzewiach i świerkach. Szkodnik ten zimuje ukryty w spękaniach kory. Wiosną zniekształca igły modrzewia, a latem pokrywa pędy białą woskową wydzieliną.

Rożkowiec lipowy (Eriophyes tiliae) jest to szpeciel o długości 0,2mm, z tylną częścią ciała podzieloną na 80 pierścieni. Zimują samice w pąkach lipy. Szpeciele wczesną wiosną opuszczają uszkodzone pąki i przechodzą na liście, gdzie tworzą charakterystyczne wyrośla, w których żerują. Twory kształtem przypominają rożki (stąd nazwa szkodnika). Wyrośla są zabarwione na czerwono. Od lipca samice ponownie przechodzą z liści do nowo formujących się pąków, gdzie zimują do następnego sezonu. W ciągu roku bytuje kilka pokoleń. Szkodnik zasiedla większość gatunków i odmian lip, lecz najchętniej atakuje lipę drobnolistną (Tilia cordata).

Częstym siedliskiem różnych gatunków galasów są dęby. Stwierdzono, że aż 85% środkowoeuropejskich galasówek wytwarza swoje galasy właśnie na dębach (Quercus). Na spodniej stronie liści dębu często można zauważyć kuliste galasy jagodnicy dębianki (Cynips querusfolii), która występuje także pod nazwą galasówka dębianka. W kulistych galasach rozwijają się samice, które składają niezapłodnione jaja do szczytowych pączków dębów. Tu tworzą się niewielkie wyrośla, z których późną wiosną wychodzą samice i samce. Po zapłodnieniu samice składają jaja na spodniej stronie liści dębu i tu właśnie tworzą się znane wyrośla, w których rozwijają się samice. Drugim pospolitym gatunkiem, którego wyrośla spotyka się na liściach dębu jest rewiś dębowy (Neuroterus quercusbaccarum). Gatunek ten tworzy na dębie dwa rodzaje galasów. Pierwsze powstają wiosną na kwiatostanach męskich i mają postać winogron lub porzeczek, barwy od zielonej poprzez różową do czerwonej i o średnicy do 4 mm. Z nich wylatują na początku lata samce i samice. Po zapłodnieniu samice składają jaja na spodniej stronie młodych liści dębu. Tu tworzy się drugi rodzaj galasa w postaci małego, soczewkowatego, brązowego wyrośla, o średnicy około 6 mm, barwy żółtawej lub żółtawobiałej, w którym żerująca larwa przeżywa zimę. Na jednym liściu może być około 100 galasów.

Garnusznica bukowa (Mikiola fagi) występująca także pod nazwą pryszczarek bukowiec to muchówka z rodziny pryszczarkowatych (Cecidomyiidae). Samice tego szkodnika składają jaja na pąkach buka. Larwy żerują na liściach buka powodując wytworzenie się galasów wielkości 6-10mm i średnicy około 7 mm. Galasy te są w kolorze czerwonozielonym, później przechodzącego w kolor brunatny. Na jednym liściu może się niekiedy tworzyć nawet kilkanaście galasów. Wewnątrz każdego z nich żeruje mała, biała larwa.

Szypszyniec różany (Diplolepis rosae) to błonkówka z rodziny galasówkowatych, tworząca charakterystyczne narośla na różach. Jest to niewielki, 3-4 mm długości, czarno ubarwiony owad z czerwonymi odnóżami, rozpiętości skrzydeł około 8 mm. Samice składają jaja w pąkach szczytowych dzikiej róży (szypszyny). Rozwijające się czerwie wydzielają hormony roślinne powodujące zniekształcenie i przerost tkanek żywiciela. Zamiast kwiatów i liści powstają duże, włochate zielono-żółte i zielono-czerwone narośla z kilkoma osobnikami wewnątrz. Czerwie osiągają 5 mm długości. Zimują wewnątrz szypszynowych galasów i po przepoczwarczeniu, jako obupłciowe pokolenie wygryzają się z nich na wiosnę, gdy zaczynają się rozwijać świeże pąki rośliny żywicielskiej.

Aby ustrzec się nieestetycznych zniekształceń występujących na liściach wiązów należy dokładnie i systematycznie prowadzić zabiegi ochronne. Jesienią warto wykonać oprysk na nalatujące mszyce składające jaja preparatami olejowymi, np. Emulpar 940EC. Podobny zabieg warto powtórzyć w marcu, tuż przed ruszeniem wegetacji. W trakcie sezonu po zauważeniu pierwszych objawów na liściach warto zastosować środki owadobójcze, np. Mospilan 20 SP, Karate Spray.

Zwalczanie ochojnika polega przede wszystkim na ręcznym wycinaniu i paleniu galasów. Należy to zrobić zanim wylęgną się z nich mszyce. W przypadku wysokich drzew, gdy nie ma możliwości usunięcia galasów należy wykonać oprysk na przedwiośniu (marzec) preparatem olejowym Emulpar 940EC. Celem tego oprysku jest zniszczenie form zimujących na pędach iglaków. Jeśli zauważymy szkodniki w trakcie sezonu to warto sięgnąć po Mospilan 20SP lub Karate Zeon 050CS. Skutecznym preparatem jest także Agrocover Spray, który oblepia ciała mszyc i powoduje ich duszenie się.

Zwalczanie należy prowadzić stosując opryski np. preparatem na bazie rydzowego Emulpar Spray. Pierwszy oprysk należy wykonać wczesną wiosną, zaś kolejne powtarzamy co około 2-3 tygodnie. Wiosenne zwalczanie szkodników jest najefektywniejsze, gdyż wówczas przechodzą na żer z pąków na liście. 

Aby ustrzec się charakterystycznych tworów występujących na liściach dębów oraz pędach róż należy dokładnie i systematycznie prowadzić zabiegi ochronne. Zwalczanie polega przede wszystkim na ręcznym wycinaniu i paleniu galasów. Jeśli zauważymy szkodniki w trakcie sezonu to warto sięgnąć po Mospilan 20SP lub Karate Zeon 050CS. Na ograniczenie liczebności szkodników korzystnie wpływają także zabiegi z wykorzystaniem preparatów olejowych, np. Emulpar 940EC lub Agrocover Spray, które oblepiają ciała szkodników i powodują ich duszenie się.