Rdza źdźbłowa – 6 sposobów zwalczania w ogrodzie

Rdzę źdźbłową zbóż i traw wywołuje rdza zbożowa (Puccinia graminis) – pasożytniczy grzyb z rodziny rdzowatych. To patogen popularny w przyrodzie, łatwo przenoszący się z wiatrem z roślinę na roślinę. Ze względu na wygląd grzybów na źdźbłach, przypominający kreski, dawniej ten pasożyt był powszechnie znany jako rdza kreskowa.

Rdza źdźbłowa to choroba powodująca duże szkody przede wszystkim w rolnictwie. Atakuje bowiem zboża, jak jęczmień, owies, pszenica, żyto. Uszkodzenie źdźbeł oraz liści sprawia, że plon ziarna jest mniejszy nawet o ponad połowę. Pozostałe ziarna zaś są gorszej jakości. W ogrodach rdza źdźbłowa może niszczyć trawnik, trawy ozdobne, berberysy. Zaatakowane rośliny mają plamy, są słabsze i często zamierają. Choć rdza bardzo łatwo się rozprzestrzenia, dość łatwo można jej zapobiegać. Warto poznać cykl rozmnażania rdzy zbożowej!

Grzyb wywołujący rdzę źdźbłową jest pasożytem dwudomowym. To oznacza, że do rozwoju potrzebuje dwóch gatunków roślin żywicielskich – w tym przypadku to berberys oraz trawa (także zboże). Cykl rozwojowy rdzy zbożowej jest skomplikowany. Pasożyt nie atakuje wszystkich berberysów i traw lecz tylko nieodporne. Potrafi się też zmieniać genetycznie.

Zimują zarodniki grzyba na źdźbłach traw (także przekopanych w ziemi). Wiosną kiełkują wytwarzając  zarodniki, które wiatr przenosi na liście berberysu, czyli pierwszego żywiciela. Wyrastają na nim, jeśli trafią na egzemplarz nieodporny na rdzę – w praktyce to zwykle berberys pospolity. Na liściach, zarówno ich górnych, jak i dolnych powierzchniach, powstają szpecące zmiany w kolorze pomarańczowym przypominające plamki (o średnicy 3-5 mm). W nich grzyb wytwarza kolejne zarodniki, które na wietrze przenoszą się na trawy.  Do ich tkanek wnikają przez otwory w aparatach szparkowych (służą roślinom do wymiany gazowej), znajdujących się m.in. w liściach. Najpierw rozwijają się z nich tzw. zarodniki letnie, które zarażają rosnące obok trawy. Zmiany chorobotwórcze wyglądają jak pomarańczowe kreseczki.

Następnie na źdźbłach powstają tzw. zarodniki zimowe, których zadaniem jest przetrwanie do wiosny. Przypominają również z wyglądu kreseczki, ale są w kolorze czarnym. Zaatakowane źdźbła są kruche, łatwo się łamią i kruszą. Wiosną cykl zaczyna się od nowa.

Opisany cykl rozwojowy rdzy zbożowej jest ogólny i… nie zawsze zachodzi modelowo. W praktyce pasożyt potrafi omijać niektóre etapy, a nawet przenosić się z berberysu na berberys przy pomocy owadów (pszczoły i trzmiele bardzo chętnie odwiedzają berberysy podczas kwitnienia). W ten sposób grzyb nie tylko podróżuje na duże odległości, ale też zasiedla nowych żywicieli i tworzy rasy bardziej odporne np. na środki ochrony roślin. Dlatego w rolnictwie rdza źdźbłowa jest uważana za chorobę grzybową, która potencjalnie może być groźna dla bezpieczeństwa żywnościowego. Naukowcy ciągle pracują nad wyhodowaniem nowych odmian odpornych na rdzę źdźbłową, zarówno zbóż, jak i traw ozdobnych oraz berberysów.

Podstawą zwalczania rdzy źdźbłowej jest uprawa roślin na nią odpornych. W ogrodach położonych obok pól ze zbożem nie zaleca się sadzenia berberysów pospolitych, które są jednym z żywicieli pasożytniczego grzyba. Berberys pospolity nie powinien też rosnąć w towarzystwie traw ozdobnych oraz trawnika.

Nie oznacza to, że w ogrodach nie można uprawiać innych gatunków berberysów. Odpornością na rdzę źdźbłową wyróżniają się berberys Thunberga oraz berberys koreański. Pasożytniczy grzyb nie rozwija się na nich i nie przenosi na trawy i zboża.

Szczególnie berberys Thunberga sprzedawany jest w sklepach ogrodniczych w bardzo licznych, pięknych odmianach. To krzew o małych wymaganiach, bardzo podobny do berberysu pospolitego. Podstawowa różnica między tymi gatunkami to odporność na rdzę źdźbłową. Łatwo to sprawdzić wiosną. Na liściach berberysu Thunberga nie ma żadnych pomarańczowych plamek, które są objawem rdzy. Na liściach berberysu pospolitego są zaś często.

Berberys Thunberga nadaje się np. na żywopłoty obronne oraz do kolorystycznych kompozycji. W zależności od odmiany liście berberysów Thunberga są purpurowe, pomarańczowe, złocistozielone, pstre. Dodatkową ich ozdobą są owoce (najczęściej czerwone). Miododajne kwiaty berberysów Thunberga chętnie odwiedzają pszczoły. Zimą owoce berberysów są pożywieniem ptaków.

Odporność zbóż na rdzę źdźbłową jest badana przez naukowców. Wiadomo, że np. odmiany pszenżyta są zwykle na nią odporne. W przypadku pszenicy odporność wykazują tylko niektóre.

W ogrodach uprawia się coraz więcej gatunków i odmian traw ozdobnych z całego świata. Ich odporność na rdzę źdźbłową nie zawsze jest znana. Rdza może też zaatakować trawy rosnące na murawach. Dlatego najlepiej kupować mieszanki trawnikowe dobrej jakości. Komponowane są ze sprawdzonych odmian traw. Trawy ozdobne także hodowane są pod kątem odmian odpornych na rdzę źdźbłową. Dlatego nie należy unikać ich uprawy.

Przeczytaj także: Trawy ozdobne – 5 łatwych w uprawie

Pasożytnicze grzyby wywołujące rdzę źdźbłową mają gorsze warunki do rozwoju, jeśli w ogrodzie panuje bioróżnorodność. Nawet jeśli pojawią się, np. na niektórych trawach ozdobnych, w tym na trawniku, nie zarażają masowo. Utrudniony jest zwłaszcza etap zarodnikowania letniego. Rdza źdźbłowa rozwija się bardzo szybko, jeśli trafia na duże areały tych samych, nieodpornych na nią roślin.

W niektórych mieszankach trawnikowych jest też mikrokoniczyna, która należy do rodziny bobowatych (nie choruje na rdzę źdźbłową), jak Trawnik samonawożący Vegano, Trawnik odporny na suszę Vegano i Trawnik odporny na psa Vegano. W ten sposób zwiększana jest bioróżnorodoność na trawnikach. Poza tym mikrokoniczyna, dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi, potrafi pozyskiwać azot z powietrza. Taki trawnik nawozi się sam!

Pasożytnicze grzyby mają też mniejsze szanse na przeżycie zimy, jeśli również w glebie panuje bioróżnorodność. Chorobotwórcze grzyby mają wtedy więcej wrogów, jak dżdżownice oraz pożyteczne nicienie i grzyby.

Przeczytaj także: Jakie korzyści są z symbiozy trawnika z mikrokoniczyną

Chwasty jednoliścienne, np. perz właściwy, także mogą być żywicielami grzyba rdzy zbożowej. Należy je usuwać z ogrodu. Odchwaszczać trzeba również jego okolice, np. miedze i nieużytki. Aby usunąć perz ręcznie, trzeba ziemię przekopać kilka razy, wyciągając za każdym razem kłącza perzu.

Inny sposób usuwania perzu to zastosowanie oprysku. Naturalną substancję aktywną – kwas pelargonowy - zawiera Effect 24H 680 EC. Preparat, oprócz chwastów jednoliściennych, np. perzu oraz dwuliściennych, jak mniszek, niszczy także mech. Efekt widoczny jest już po 24 godzinach.

Przeczytaj także: Czy chwasty można zwalczać preparatem pochodzenia naturalnego

Trawy rosnące na trawnikach także bywają żywicielami rdzy źdźbłowej. Prosty sposób przerwania cyklu rozmnażania pasożytniczego grzyba to koszenie trawnika. Podobny efekt osiąga się wykaszając ugory w pobliżu ogrodu (żywicielami rdzy mogą też być trawy rosnące dziko).

Jeśli trawnik nie jest systematycznie koszony, warto to zrobić przynajmniej raz na początku lata. W ten sposób zapobiega powstawaniu i rozsiewaniu zarodników letnich rdzy zbożowej. Dzięki temu trawnik jest zdrowszy i ma estetyczny wygląd. Koszenie zapobiega też ewentualnemu rozsiewaniu się zarodników grzyba w okolicy.

Przeczytaj także: Jak wykorzystać skoszoną trawę

Rośliny prawidłowo nawożone są bardziej odporne na choroby oraz szkodniki. W przypadku często koszonych trawników (koszenie przerywa cykl rozmnażania się rdzy zbożowej) składniki zawarte w nawozach pozwalają także na szybkie odbudowanie źdźbeł. Dzięki temu murawa jest gęsta oraz soczyście zielona. Nawozy do trawników często nie tylko dostarczają składników pokarmowych w odpowiednich ilościach, ale też pomagają rozwiązać różne problemy z murawami. To np. Nawóz do trawników regeneracyjny, Nawóz do trawników zagęszczający czy Nawóz do trawników z mchem.

Warto też systematycznie zasilać trawy ozdobne. Preparaty opracowane pod ich potrzeby to płynny Nawóz do traw ozdobnych Zdrowe Źdźbła oraz granulowany Nawóz do traw ozdobnych.

Przeczytaj także: Pielęgnacja traw ozdobnych – jak uniknąć błędów w uprawie

Rdza źdźbłowa i zbóż nie jest jedyną chorobą grzybową, która – w sprzyjających warunkach – atakuje berberysy oraz trawy. Nie zawsze ich rozpoznanie jest łatwe. Preparatem o szerokim spektrum działania jest Scorpion 325 SC (ma formę koncentratu do rozcieńczenia wodą). Zwalcza takie inne choroby grzybowe jak np. zamieranie pędów, fytoftoroza, antraknoza truskawki, biała plamistość liści, mączniak prawdziwy, alternarioza. Stosuje się go ochrony roślin ozdobnych, owocowych i warzywnych uprawianych w ogrodzie. Powstał na bazie dwóch substancji czynnych. Na roślinie wykazuje działanie wgłębne i układowe, przemieszcza się po roślinie wraz z jej sokami. Substancja aktywna zawarta w preparacie hamuje tworzenie zarodników grzyba i dalszy jego rozwój, dzięki temu zatrzymuje infekcję już w bardzo wczesnej fazie i zabezpiecza rośliny przed dalszym rozwojem choroby. Środek stosuje się w formie oprysku.

Przeczytaj także: 10 przykazań korzystania ze środków ochrony roślin