Wrotycz – zioło do zwalczania szkodników w ogrodzie

Wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare) to bylina, od wieków ceniona jako zioło, przede wszystkim stosowane do zwalczania pasożytów, jak wszy, tasiemce, glisty, świerzb. Jego łodygi są sztywne, gęsto ulistnione. Dorasta do około 100 cm wysokości. Łatwo go rozpoznać po żółtych kwiatach typu koszyczki, zebranych w okazałe kwiatostany, które pojawiają się od czerwca do sierpnia. Duże liście są zielone, pierzaste. Na zimę część nadziemna zamiera. Wrotycz zimuje pod ziemią w postaci kłączy. Doskonale znosi największe mrozy i suszę. Wszystkie części wrotyczu pospolitego mają silny, balsamiczny zapach, zwłaszcza przy poruszeniu lub cięciu kwiatów, liści oraz łodyg.

Wrotycz pospolity należy do rodziny astrowatych. Spokrewniony jest z takimi roślinami jak aster, chryzantema, cykoria, krwawnik, mniszek, nagietek, nawłoć czy stokrotka.

To popularna, dziko rosnąca roślina w całej Polsce. Występuje także powszechnie w całej Europie oraz w Azji, na obszarach, gdzie panuje klimat umiarkowany. Najczęściej wrotycz zasiedla nieużytkowane łąki, rowy, skarpy, zarośla, miedze, polany, skraje lasów mieszanych i liściastych, zaniedbane sady, pobocza dróg. Bardzo lubi stanowiska słoneczne. Wrotycz ma bardzo małe wymagania co do ziemi. Po kilku latach rozrasta się w duże kępy. Dość łatwo się rozsiewa, ale nie jest inwazyjny. Większe skupiska tworzy zwykle na dzikich, niekoszonych łąkach.

Wrotycz jest rośliną zielarską o bogatym składzie i bardzo silnym działaniu. Kwiaty wrotyczu zawierają do 1,5% olejku, którego głównym składnikiem (około 70%) jest tujon. To organiczny związek chemiczny, który występuje także (w różnych stężeniach) w innych roślinach, jak bylica piołun, bylica pospolita, szałwia lekarska, żywotnik zachodni (tuja zachodnia). Inne składniki wrotyczu to m.in. kamfora, borneol, flawonoidy, garbniki, kwasy organiczne, tanacetyna.

Wrotycz pospolity przez wieki był bardzo popularny w medycynie ludowej. Dawniej stosowano go najczęściej jako środek na mole kuchenne i odzieżowe, muchy, komary, kleszcze oraz pasożyty, np. owsiki, tasiemce, glisty, wszy, świerzb, lamblie. W Skandynawii wrotyczem leczono nawet ból zębów.

Trzeba pamiętać, że stosowanie wrotyczu jako leku na własną rękę, bez kontroli lekarza, jest bardzo ryzykowne, gdyż ta roślina ma silne działanie. Poza tym zawartość tujonu w olejku wrotyczu nie jest zawsze taka sama (zależy m.in. od terminu zbioru oraz stanowiska). Dlatego podobnie przygotowane specyfiki mogą mieć róże działanie. Istotna jest także postać preparatu, np. ekstrakt, wyciąg, nalewka, czy jest zrobiony z użyciem wody, czy alkoholu. Gotowe preparaty z wrotyczem dostępne są w aptekach, np. na wszy, a także w lecznicach weterynaryjnych, np. na insekty atakujące ptaki ozdobne, m.in. gołębie pocztowe.

Ze względu na bardzo silne działanie, wrotycz pospolity – choć ma właściwości lecznicze - jest uważany za roślinę trującą. Jednak jego silne działanie w zwalczaniu robactwa domowego wykorzystywano w kuchni przed wiekami – gdy sól kosztowała dużo, zaś lodówek jeszcze nie wynaleziono – do konserwacji mięsa. Do dziś wrotycz bywa stosowany do wyrobu trunków, np. piwa, likierów i wódek. Dodawanie wrotyczu do produktów spożywczych na własną rękę jest ryzykowne. Wrotycz pospolity zebrany np. na łące można za to wykorzystywać w ogrodzie. To skuteczne zioło na różne szkodniki.

Preparaty na bazie wrotyczu, które stosuje się w ogrodnictwie i rolnictwie ekologicznym, to produkty naturalne. Likwidują oraz odstraszają szkodniki - ich działanie zależy od formy preparatu i stężenia. To alternatywa dla chemicznych środków owadobójczych.

Preparaty na bazie wrotyczu mają bardzo szerokie działanie. Polecane są m.in. na szkodniki glebowe, które zjadają korzenie roślin. To np. drutowce, pędraki, nicienie. Nadają się także do zwalczania szkodników żerujących na nadziemnych częściach roślin, jak mszyce, śmietka cebulanka, kistnik malinowiec, roztocza truskawkowe, gąsienice motyli, np. bielinka kapustnika.

Susz z wrotyczu, zapakowany w małe woreczki, można wieszać w szafach oraz kłaść w szafkach z ubraniami. Wydzielający się z niego olejek chroni przed molami. Suszem z wrotyczu można też posypywać ścieżki oraz inne nawierzchnie w ogrodzie, pod którymi mrówki zakładają gniazda. To naturalny sposób ich zniechęcania do zagnieżdżania się w ogrodzie. Wrotycz pięknie wygląda w wazonach – bukiet z niego odstrasza m.in. muchy.

Gotowym do użycia preparatem jest Wrotycz ekstrakt 500 ml. To naturalny, bezpieczny środek mikrobiologiczny. Służy do odstraszania pędraków, opuchlaków, nicieni i drutowców oraz innych szkodników żerujących w ziemi. Skuteczność zawdzięcza charakterystycznemu zapachowi oraz działalności wyselekcjonowanych mikroorganizmów. Preparat wypłasza szkodniki z gleby, zmuszając je do migracji w górne warstwy gleby oraz wychodzenia na powierzchnię. Tam giną i są zjadane  przez ptaki. Dzięki stosowaniu tego preparatu, ogród staje się także nieatrakcyjnym miejscem do zasiedlania przez szkodniki.

Preparat Wrotycz ekstrakt ma postać koncentratu, który rozcieńcza się wodą. Jego stosowanie jest bardzo proste – odmierzoną dawkę preparatu dodaje się do wody w konewce lub opryskiwaczu, a następnie aplikuje na glebę. Zaleca się wykonanie minimum trzech zabiegów w odstępach co 7-10 dni. Opakowanie preparatu o pojemności 500 ml wystarcza na przygotowanie 25-50 l cieczy roboczej.

Preparat Wrotycz ekstrakt polecany jest do ochrony różnych roślin w ogrodzie, m.in. warzyw, krzewów jagodowych, drzew i krzewów owocowych, trawnika, roślin ozdobnych. Nie należy go stosować jednocześnie z chemicznymi środkami ochrony roślin.

Przeczytaj także: Jak wyeliminować szkodniki glebowe w sposób ekologiczny oraz Jak rozpoznać i zwalczać szkodniki glebowe

Surowcem do przygotowania domowych preparatów są liście oraz pędy z kwiatami (o długości około 20 cm). Najlepiej ścinać je w czerwcu i lipcu, gdyż wtedy zawierają najwięcej cennych składników. Wrotycz zbiera się w rękawiczkach, używając nożyczek lub sekatora.

Najłatwiej z wrotyczu przygotować wyciąg. Przepis jest bardzo prosty: do wiaderka wkłada się liście (najlepiej młode) i kwiaty wrotyczu, tak by zajęły około 1/3 jego pojemności. Następnie zioło zalewa się zimną wodą. Po dobie należy ciecz przecedzić i od razu zużyć do oprysku na szkodniki.

Trzeba pamiętać, że choć preparaty z wrotyczu, stosowane w ogrodnictwie, są naturalnego pochodzenia, trzeba przestrzegać okresu karencji. To czas, jaki musi upłynąć od zastosowania preparatu do zbioru. To bowiem zioło o silnym, owadobójczym działaniu. Jeżeli oprysk jest wykonywany na liście warzyw i ziół lub owoce, do jedzenia można je zrywać po trzech tygodniach. W przypadku gotowych preparatów z wrotyczem, trzeba przestrzegać instrukcji na opakowaniach.

Przeczytaj także: Po jakim czasie od wykonania oprysku można zbierać plony?

Wrotycz pospolity uprawia się w ogrodach rzadko. Uważny jest bowiem zwykle za chwast. Zdecydowanie częściej w ogrodach spotykany jest inny gatunek – wrotycz maruna, który dorasta tylko do około 50 cm wysokości, a jego kwiaty podobne są do stokrotek. Wrotycz pospolity warto uprawiać w ekologicznych sadach oraz na obrzeżach sadowniczych kwater na działkach. Wydzielane przez niego olejki ograniczają występowanie szkodników drzew oraz krzewów owocowych. Wrotycz omija np. kistnik malinowiec, który jest bardzo popularnym szkodnikiem malin (jego larwy powodują robaczywienie owoców). Substancje wydzielane przez wrotycz odstraszają także kleszcze.

Aby wprowadzić wrotycz pospolity do ogrodu, można zebrać jego nasiona np. na łące (dojrzewają późnym latem). Następnie nasiona wrotyczu rozsypuje się na obrzeżach ogrodu lub wzdłuż ścieżek, w nasłonecznionych miejscach. Nasiona łatwiej wschodzą, jeśli rozsypuje się je np. na kretowiskach. Inny sposób rozmnażania wrotyczu pospolitego to podział kęp oraz kłączy. Sadzi się je wiosną, w odstępach co około 40 cm. Warto wiedzieć, że wrotycz pospolity jest trujący dla bydła. Dlatego jeśli w sadzie pasą się krowy, wrotyczu nie powinno w nim być.

Przeczytaj także: Jak skutecznie zabezpieczyć ogród przed kleszczami?