W jaki sposób uprawiać i pielęgnować winorośl

Winorośl właściwa (Vitis vinifera) to gatunek z rodziny winoroślowatych spotykany także pod nazwą winorośl winna czy latorośl winna. Jest pnączem osiągającym zwykle do 10 metrów długości (chociaż sporadycznie spotykane są egzemplarze o długości pędów do 40 metrów).  Pędy winorośli czepiają się podpór przy pomocy wąsów czepnych. U winogronowych pnączy wyróżnia się długopędy i krótkopędy, przy czym te drugie rozwijają się w kątach liści, a na jesieni zamierają aż po znajdujący się u ich nasady pąk kątowy. W kolejnym sezonie z tego pąka wyrasta długopęd. Liście są dłoniasto klapowane i bardzo zmienne, zwykle do 15 cm długości i szerokości. Blaszka liściowa z wierzchu jest ciemnozielona, natomiast od spodu jasnozielona z delikatnym szarym kutnerem. Późną wiosną ukazują się kwiatostany osiągające do 20 cm długości z niepozornymi, drobnymi kwiatami. Następnie rozwija się kulista lub podłużna jagoda średnicy około 2 cm o słodkim lub słodkokwaśnym smaku. W zależności od odmiany owoce mogą być od koloru jasno zielonego poprzez różowy i czerwony do niemal czarnego. Wewnątrz owocu znajduje się od 2 do 4 nasion. Obecnie spotykane są także odmiany, które nie zawiązują nasion.

Zasięg naturalny dziko rosnącej winorośli właściwej obejmował rozległe obszary w basenie Morza Śródziemnego oraz południowo-zachodniej Azji. Stanowiska dzikich winorośli w Europie rozciągały się od Hiszpanii poprzez Włochy, Szwajcarię, Austrię i Węgry, po Rumunię i kraje bałkańskie położone na południe od niej. Po stronie azjatyckiej obejmowały swym zasięgiem wybrzeże Morza Czarnego, rejon Kaukazu oraz południowe wybrzeża Morza Kaspijskiego. Na wschodnich krańcach swojego zasięgu występuje na izolowanych stanowiskach w Tadżykistanie i Turkmenistanie. Działalność człowieka oraz duża podatność na choroby i szkodniki sprawiły, że winorośl na stanowiskach naturalnych stała się gatunkiem zagrożonym. Obecnie nadal rośnie na powyższym obszarze jednak w rozproszonych i wątłych populacjach. Obecnie w uprawie są setki odmian pochodzące od dziko rosnącej winorośli, które nieustannie cieszą się dużym powodzeniem.

Winogrona, czyli owoce winorośli posiadają właściwości, które doceniane są od tysiącleci. Chronią m.in. przed chorobami cywilizacyjnymi, takimi jak nadciśnienie tętnicze czy nowotwory. We współczesnej medycynie niekonwencjonalnej powstał nawet dział o nazwie ampeloterapia, czyli leczenie owocami i sokiem winogronowym, a także winem. Owoce winorośli są skarbnicą witamin i składników mineralnych. Znajdują się w nich witaminy A, B i C oraz minerały takie jak: fosfor, potas, wapń, magnez, cynk, miedź, jod i żelazo. Ponadto pomagają w pozbyciu się kwasów nagromadzonych w organizmie. Zawarte w owocach flawonoidy (zwłaszcza w skórce i nasionach) spełniają właściwości antynowotworowe.

Z owoców winorośli wytwarza się przede wszystkim najlepsze na świecie wina, które mogą stanowić dodatek do wielu potraw. Podczas odpowiedniej fermentacji otrzymuje się także kwas i ocet winny. Niektóre odmiany wydają owoce z przeznaczeniem na smaczne rodzynki, które są obowiązkowym składnikiem wielu ciast, deserów i potraw. Z nasion winogron tłoczy się także bardzo zdrowy olej. Oprócz bezpośredniego spożycia owoców można przygotować z nich soki, dżemy czy galaretki.

Winorośl to roślina ciepłolubna, która najlepiej rośnie na dobrze nasłonecznionym i łatwo nagrzewającym się stanowisku. Doskonale nadają się podpory i konstrukcje przy południowych ścianach budynków. Miejsce powinno być także zaciszne i osłonięte od wiatru, co szczególnie ważne jest u odmian deserowych, które wykazują mniejszą odporność na mróz.

Wymagania glebowe winorośli nie są duże, gdyż rośliny potrafią łatwo przystosować się do środowiska, w którym rosną. Wystarczy im przeciętna, szybko nagrzewająca się ziemia ogrodowa. Dobrze rosną w przepuszczalnej i piaszczystej glebie. Pod uprawę winorośli nie jest wskazane podmokłe podłoże, na którym rośliny bardzo słabo rosną i częściej chorują. W takich przypadkach konieczne jest wcześniejsze zdrenowanie podłoża.

Sadzonki winorośli powinno się kupować z upraw pojemnikowych, gdyż wówczas mamy pewność że system korzeniowy jest prawidłowo rozwinięty. Należy także zwrócić uwagę na liście, na których nie powinno być plam i innych oznak chorób czy obecności szkodników. Dobrze wykształcona sadzonka powinna być zdrewniała w dolnej części, gdyż tylko takie rośliny będą w stanie lepiej przezimować. Sadzonki z upraw pojemnikowych wysadza się do gruntu od połowy maja do października. Jeśli zdecydujemy się na rośliny kopane z gruntu odpowiednim miesiącem na sadzenie będzie październik lub wczesna wiosna. Sadzonki wysadza się we wcześniej wykopany otwór, który należy wypełnić ziemią ogrodową wymieszaną z rozłożonym kompostem.

Winorośle mają umiarkowane zapotrzebowanie na składniki pokarmowe. Zaleca się stosowanie granulowanych nawozów mineralnych w 2-3 dawkach, jednak ostatnie dokarmianie wykonujemy najpóźniej na przełomie czerwca i lipca. W tym celu warto sięgnąć po nawóz wieloskładnikowy przeznaczony pod winorośl (np. Nawóz granulowany do winorośli Target). Na szczególną uwagę zasługują także nawozy ekologiczne (np. Nawóz płynny ekologiczny do winorośli Target). Ponadto pod koniec lata (sierpień-połowa września) warto pamiętać o zastosowaniu nawozów jesiennych. Dzięki temu rośliny będą lepiej przygotowane do zimowania. Jesienią wokół roślin można także rozłożyć cienką warstwę kompostu, który dostarczy do gleby związki organiczne.

W naszych warunkach klimatycznych podlewanie ma istotny wpływ na siłę wzrostu, plonowanie oraz kondycję roślin. Ze względu na dobrze rozbudowany i rozległy system korzeniowy, winorośl jest odporna na braki wody. Podlewanie może okazać się konieczne w przypadku długotrwałych upałów oraz na piaszczystych glebach. Szczególnej uwagi wymagają winorośle rosnące tuż przy budynkach, gdyż ziemia w takich miejscach najczęściej szybciej przesycha. Odpowiednia wilgotność podłoża jest szczególnie ważna w okresie tworzenia się owoców. Należy pamiętać, aby system korzeniowy nie był zbyt długo zalany, gdyż ogranicza on zawartość powietrza w glebie i dodatkowo stwarza warunki sprzyjające rozwojowi patogenów glebowych.

W uprawie winorośli zalecane jest ściółkowanie, które skutecznie zapobiega wzrostowi chwastów oraz nadmiernemu parowaniu wody z gleby. Ponadto zabezpieczy korzenie roślin przed wahaniami temperatury. Dobrym materiałem do ściółkowania jest przekompostowana kora.

Późne przymrozki wiosenne mogą w krótkim czasie zniweczyć naszą pracę i uszkodzić winorośl w taki sposób, że nie będą w stanie owocować. Deszczowanie roślin w okresie występowania przymrozków może zapobiegać uszkodzeniu wyrastających kwiatostanów, nawet przy spadku temperatury do -5°C. W przypadku stwierdzenia uszkodzeń spowodowanych przez przymrozki należy natychmiast sięgnąć po Superplon K. Jest to preparat, który skutecznie wzmacnia odporność roślin w warunkach stresowych.

Cięcie winorośli należy do najważniejszych zabiegów pielęgnacyjnych. Są to rośliny owocowe, które wymagają najsilniejszego cięcia. Powinno ono być wykonywane corocznie, gdyż najlepsze plony uzyskuje się z tegorocznych pędów, które wyrosły z ubiegłorocznego przyrostu. Tylko taki sposób cięcia pozwoli na uzyskanie obfitych plonów.

Cięcie winorośli należy przeprowadzić w okresie zimowego spoczynku. Najodpowiedniejszym terminem jest koniec lutego i pierwsza połowa marca. Na cięcie należy wybrać dzień bez opadów i z dodatnią temperaturą. Zabiegu nie powinno przeprowadzać się zbyt wcześnie, gdyż zwiększa się niebezpieczeństwo przemarznięcia pędów oraz wniknięcia chorób grzybowych. Natomiast zbyt późne cięcie doprowadza do tzw. „płaczu łozy” co w rezultacie opóźnia gojenie się ran, przyczynia do osłabienia roślin oraz zwiększa ryzyko wystąpienia infekcji. Prawidłowe cięcie winorośli polega na pozostawieniu dwóch lub trzech silnych i zdrowych zdrewniałych pędów jednorocznych, tzw. łozy. Pozostałe pędy należy usunąć. Pozostawione łozy skraca się w zależności od odmiany w taki sposób, aby pozostało na nich od 6 do 12 pąków, z których wiosną wypuszczą nowe pędy.

Obcinanie lub obłamywanie tegorocznych przyrostów w okresie kwitnienia to zabieg bardzo ważny dla jakości produkowanych winogron. Celem jest wzmocnienie krzewu oraz skierowanie większej ilości składników pokarmowych do kwiatów i zawiązujących się owoców. Dzięki temu uzyskamy duże i smaczne owoce. Ważnym zabiegiem jest także skracanie pędów oraz obrywanie najstarszych liści w okresie wybarwiania się owoców (najczęściej w sierpniu). Usunięcie wegetatywnych części roślin, które zasłaniają grona umożliwia lepszy dostęp promieni słonecznych, co w rezultacie przekłada się korzystnie na jakość i smak owoców. Dodatkowo zabiegi te poprawiają zdrowotność roślin, gdyż zbyt duże zagęszczenie pędów i liści stwarza korzystne warunki dla rozwoju chorób grzybowych.

Ze względu, że nie wszystkie odmiany winorośli są w pełni mrozoodporne, należy pamiętać o zabezpieczeniu ich przed nadejściem zimy. W listopadzie przy podstawie rośliny warto usypać około 30-centymetrowy kopczyk ziemi, który zabezpieczy system korzeniowy. Pędy, które będą owocowały w kolejnym sezonie można przygiąć do ziemi i obsypać ziemią bądź też owinąć agrowłókniną lub matą słomianą.

Owoce winorośli powinny zostać zebrane w odpowiednim terminie. Wszystkie odmiany uprawne mają określony termin dojrzewania owoców, którego należy się trzymać. Dla wcześniejszych odmian przypada on zwykle na sierpień, natomiast owoce późnych winorośli zbiera się dopiero w październiku. Grona należy  zrywać delikatnie, unikając mechanicznych uszkodzeń skórki. Również ewentualny transport owoców powinien być wykonany z należytą starannością, aby zapobiec uszkadzaniu winogron. Owoce po zbiorze w miarę możliwości powinny być przechowywane w warunkach chłodniczych.

Nowe sadzonki winorośli otrzymuje się przez rozmnażanie wegetatywne, gdyż okazy rozmnażane z nasion nie powtarzają cech rośliny matecznej. Najpopularniejszą metodą rozmnażania jest ukorzenianie sadzonek zdrewniałych, odkłady oraz szczepienie. Na sadzonki najlepsze są zdrewniałe łozy, które pobiera się na przełomie lutego i marca. Termin ten pokrywa się z cięciem tak więc łatwo można wybrać odpowiedni materiał rozmnożeniowy. Sadzonka powinna mieć około 30 cm długości i składać się przynajmniej z 3 węzłów. Sposób przygotowania i przechowania sadzonek zdrewniałych jest taki sam jak w przypadku krzewów ozdobnych, dlatego zachęcamy do zapoznania się z tym poradnikiem - KLIKNIJ TUTAJ.

Dobrym sposobem na pozyskanie nowych roślin jest rozmnażanie przez odkłady. W tym celu wczesną wiosną lub późną jesienią przysypuje się ziemią jeden długi pęd, z którego w trakcie sezony zaczną wybijać latorośle. W październiku ukorzeniony pęd można odciąć od rośliny matecznej i rozdzielić na poszczególne sadzonki, które wysadzamy na miejsce stałe.

Cenną metodą pozyskania nowych odmian jest szczepienie. Jako podkładki najlepsze są mniej wartościowe odmiany, które jednak wykazują dużą odporność na choroby oraz mróz. W ten sposób na jednym krzewie można zaszczepić nawet kilka szlachetnych winorośli.

Winorośl uprawiana jest przede wszystkim ze względu na smaczne i soczyste owoce, jednak w uprawie spotykane są także ozdobne odmiany winorośli. Ciekawa jest dorastająca do 10 metrów wysokości odmiana ‘Incana’, która wyróżnia się liśćmi pokrytymi srebrzystym kutnerem. Roślina doskonale prezentuje się w zestawieniach z drzewami i krzewami czerwonolistnymi. Na szczególną uwagę zasługuje czerwonolistna odmiana ‘Purpurea’, której blaszki liściowe utrzymują intensywny kolor przez cały sezon. Obie odmiany tworzą także doskonałe tło dla innych zielonolistnych krzewów liściastych i iglastych.