W jaki sposób uprawiać kaktusy i sukulenty

Sukulenty to rośliny z grupy gruboszowatych (łac. succulentus = soczysty), które przystosowały się do życia w warunkach ograniczonej dostępności wody (kserofity). Aby jak najefektywniej wykorzystać dostępną wodę, sukulenty wykształciły tkankę wodną służącą do jej gromadzenia. Występuje ona najczęściej w liściach i łodygach. Organy zawierające tkankę wodną są grube i mięsiste, często walcowate lub kuliste. Niektóre sukulenty przyjmują obłe kształty, niekiedy upodabniając się do martwych elementów środowiska (np. Lithops - żywe kamienie). Często zewnętrzna pokrywa sukulentów pokryta jest włoskami lub kolcami, które ograniczają parowanie wody oraz chronią roślinę przed działalnością zwierząt.

Kaktusy (łac. Cactaceae - kaktusowate) zaliczane są do sukulentów łodygowych, których naturalne siedliska występują w Ameryce Południowej i Ameryce Północnej. Wyróżniamy tysiące gatunków kaktusów, a wiele z nich jest cenionymi roślinami ozdobnymi, uprawianymi w naszych mieszkaniach m.in. ze względu na oryginalne kształty, pokrój czy kwiaty. Większość kaktusów występuje na terenach półpustynnych, jednak spotykane są także na obszarach o chłodniejszym, górskim klimacie oraz wilgotnych lasach deszczowych (epifity). Kaktusy mają zwykle kształt kulisty lub kolumnowy i są pokryte warstwą wosku lub długimi włoskami, chroniącymi przed promieniami słonecznymi i osłabiającymi parowanie wody (transpirację). Kaktusy mają często silne ciernie, które są przekształconymi liśćmi. Spotykane są także gatunki bez kolców.

W zależności od miejsca magazynowania wody dzieli się sukulenty na trzy grupy:

Sukulenty rosną w różnych rejonach świata. Spotykane są niemal wszędzie z wyjątkiem obszarów skrajnie chłodnych. W warunkach środkowoeuropejskich niewiele jest przedstawicieli sukulentów. Należą do nich rozchodnik i rojnik, które idealnie nadają się na skalniak. Najwięcej gatunków można znaleźć na pustyniach i półpustyniach Ameryki Północnej i Południowej. Liczne gatunki zasiedlają także Afrykę, gdzie rosną w luźnych i suchych lasach sawannowych, często w formie drzew. Na drzewach z kolei nierzadkie są sukulentowate epifity z rodziny storczykowatych i bromeliowatych. Epifityczne rośliny gruboszowate rosną także w strefie równikowej w wilgotnych lasach tropikalnych. Liczne sukulenty (np. głównie różne rodzaje Senecio) spotykane są także w górach, nawet na wysokościach przekraczających 4000 m n.p.m.

Kaktusy i inne sukulenty do prawidłowego wzrostu wymagają odpowiedniej pielęgnacji. Oznacza to zapewnienie im w uprawie warunków zbliżonych do takich, jakie mają w naturze.

Kaktusy i inne sukulenty powinny mieć zapewnione słoneczne stanowisko w jasnym pomieszczeniu. Najlepiej je trzymać na najbardziej nasłonecznionym parapecie (południowy-wschód), balkonie lub w szklarni. Hodowla roślin w cieniu sprawi, że okazy nigdy nie zakwitną, ich ciernie będą krótkie, słabo wybarwione, liście bladozielone, a przede wszystkim będą miały nieprawidłowy pokrój. Łatwo dopadną je różnego typu choroby i szkodniki. Latem z powodzeniem można je wynieść na balon lub do ogrodu, dzięki temu będą miały możliwość zaczerpnąć świeżego powietrza. Gdy tylko się ochłodzi, wnosimy kwiaty z powrotem do pomieszczenia, np. do salonu, do sypialni, czy nawet do łazienki (oczywiście z oknem).

Kaktusy i inne sukulenty preferują bardzo przepuszczalne podłoże. Do ich uprawy najlepiej zastosować gotowe mieszanki podłoża do kaktusów, które można zakupić w większości sklepów ogrodniczych. Dobrym rozwiązaniem jest także samodzielne przygotowanie takiej mieszanki. W tym celu uniwersalną ziemię ogrodniczą należy wymieszać ze żwirem, keramzytem i gruboziarnistym piaskiem.

Sukulenty podlewać należy bardzo ostrożnie. Najwięcej wody rośliny potrzebują wiosną w okresie intensywnego wzrostu, natomiast latem już dużo mniej, zwłaszcza podczas upałów. Jesienią stopniowo podlewanie ograniczamy, aż do sporadycznego nawilżania niektórych gatunków w ciągu zimy. Ilość wody zależy od wielkości doniczki, pogody i czasu, jaki upłynął od ostatniego podlewania. Zasadą jest, że ziemia nie może być stale mokra, a jeśli je od czasu do czasu przesuszymy, będą nam tylko wdzięczne. Jeżeli nie będzie nas dłuższy czas w domu i po powrocie zauważymy, że pędy nieco się pomarszczyły, nie ma powodu do zmartwienia, ponieważ po dostarczeniu wody, odzyskają one dawny wygląd. Najczęściej popełnianym błędem jest zbyt obfite podlewanie. Na przykład kaktusów nie podlewamy w ogóle od końca września do kwietnia. Nadmiar wody powoduje gnicie korzeni i zamieranie całych roślin.

Ponieważ kaktusy i sukulenty występują na glebach ubogich i są roślinami wolno rosnącymi, intensywne nawożenie nie jest potrzebne. Istnieją specjalne nawozy do kaktusów i innych sukulentów, które zawierają właściwe proporcje podstawowych pierwiastków (zwykle zawierają o połowę mniej azotu niż nawozy do tradycyjnych roślin doniczkowych). Nawozimy zaledwie kilka razy w okresie wzrostu. Najlepiej od maja do września co około 2-3 tygodnie. W okresie jesienno-zimowym nie stosujemy żadnych nawozów. Nie zasilamy także roślin świeżo przesadzonych.

Dla wytworzenia kwiatów najważniejsza jest odpowiednia temperatura. Kaktus ma określoną fazę wzrostu i fazę całkowitego spoczynku. Większość kaktusów rośnie głównie w okresie wiosenno-letnim, a odpoczywa w zimie. Zaprzestanie podlewania i obniżenie temperatury pozwala kaktusom przejść okres spoczynku, który jest warunkiem zainicjowania kwitnienia. Temperatura otoczenia w czasie spoczynku nie powinna wynosić więcej niż 12-14 stopni Celcjusza. Od momentu, gdy zauważymy pierwsze pączki kwiatowe (zwykle wczesną wiosną), należy rośliny obficiej podlewać. Ponadto w tym okresie nie jest wskazane przestawianie roślin. Kiedy rośliny na wiosnę zaaklimatyzują się do wyższych temperatur i słonecznego blasku ukażą się piękne kwiaty.

Sukulenty należy przesadzać dopiero wtedy, gdy przestają się mieścić w obecnej doniczce (zwykle nie częściej niż co 2 lata). Przesadzane egzemplarze powinny mieć całkiem suchą bryłę ziemi. Sadzimy je w suchym lub tylko lekko wilgotnym podłożu. Podczas przesadzania kaktusów należy pamiętać o warstwie drenażu na dnie doniczki. Po przesadzeniu podlewamy dopiero po kilku dniach. Najlepszą porą roku na przesadzanie sukulentów jest wczesna wiosna, tuż przed rozpoczęciem sezonu wegetacyjnego. 

Wiele gatunków można rozmnażać z nasion. Wymaga to jednak dużej cierpliwości, ponieważ kaktusy rosną bardzo wolno i kwitną dopiero po 3-4 latach. Siać można przez cały rok. Należy pamiętać, że ziemia do wysiewu nie może zawierać nawozów. Młode siewki pikuje się pojedynczo do doniczek. Często łatwiejsze jest rozmnażanie wegetatywne. Sadzonki wierzchołkowe ścina się ostrym nożem. Po obeschnięciu powierzchni cięcia sadzi się je w piasek na głębokość około 2 cm. W temperaturze 25oC ukorzenianie następuje po 1-2 miesiącach. Częste zraszanie wpływa dodatnio na ten proces. Niektóre kaktusy rozmnaża się przez szczepienie późną wiosną. Metodę tą stosujemy w przypadku gatunków o wrażliwych korzeniach lub przy rozmnażaniu barwnych mutantów. 

Ze względu na różnorodność kształtów czy kolorów sukulentów, przy odrobinie wyobraźni można z nich stworzyć piękną kompozycję, która zachwyci niejednego miłośnika tych roślin. Małe sukulenty najlepiej wyglądają w towarzystwie swoich kuzynów. Wystarczy posadzić rośliny w kolorowych pojemnikach. Doskonale nadają się do tego metalowe lub ceramiczne doniczki, niewielkie słoiczki, a nawet stare filiżanki. Oryginalnym pomysłem jest umieszczenie sukulentów w szklanej kuli.