Dlaczego warto uprawiać berberys – 7 powodów

Berberys (Berberis) należy do rodziny berberysowatych. Znanych jest około 500 jego gatunków, ale w ogrodach uprawia się tylko kilka. To popularne krzewy ozdobne. Dawniej uprawiano je głównie dla owoców o prozdrowotnych właściwościach. Najpopularniejszy jest berberys Thunberga (berberys japoński). Wyróżnia się wspaniałymi kolorami liści. Jest też odporny na rdzę źdźbłową oraz obficie kwitnie i owocuje.

Berberysy to kolczaste krzewy dorastające do 1-2 m wysokości w zależności od odmiany. Zwykle ich pokroje są owalne, nierzadko z malowniczo przewieszającymi się pędami. Istnieją też odmiany o pokroju strzelistym, często wykorzystywane np. na obronne żywopłoty. Berberysy bywają również szczepione na pniach. Takie egzemplarze znakomicie nadają się na solitery, kolorystyczne kompozycje z innymi gatunkami roślin oraz do małych ogrodów.

W maju i czerwcu berberysy są obsypane setkami drobnych, żółtych, pachnących kwiatów. Zawiązują się z nich drobne (do 1 cm długości), wydłużone owoce w kolorach czerwonym (najczęściej) lub granatowym (rzadziej), które wiszą na gałązkach nawet do następnego kwitnienia (jeśli nie zjedzą ich ptaki). Zarówno kwiaty, jak i owoce mają walory dekoracyjne. Jednak największą ozdobą tych krzewów są liście. W zależności od odmiany mogą być w odcieniach barw zielonej, żółtej, pomarańczowej, czerwonej, różowej, a także pstre. Dodatkowo liście berberysów przebarwiają się jesienią. Większość berberysów zrzuca liście na zimę. Zimozielone są np. berberys bukszpanolistny, berberys gruczołkowaty, berberys Juliany.

Przeczytaj także: Żywopłot przy ruchliwej ulicy – co posadzić

Niewiele jest krzewów ozdobnych o tak kolorowych liściach, jak berberysy. W zależności od odmiany są zielone, złociste, czerwone, różowe, pomarańczowe. Wiele odmian ma liście z obwódkami oraz nakrapiane wieloma barwami. Jesienią, zarówno berberysy zrzucające liście na zimę, jak i zimozielone, przebarwiają się w różnych kolorach. Intensywność kolorystyki w tym okresie zależy głównie od nasłonecznienia. Jeżeli jesień jest z dużą ilością słońca, barwy są wręcz bajkowe.

Berberysy są idealne do kolorystycznych kompozycji. Sadzić je można razem z takimi krzewami jak np. forsycja pośrednia, pęcherznica kalinolistna, pięciornik krzewiasty, pigwowiec japoński, śnieguliczka biała, tawuła japońska, tawuła Menziesa oraz iglaki.

Przeczytaj także: Jak dobierać rośliny do ogrodu

Cechą charakterystyczną berberysów są kolce o długości około 1 cm. Dlatego berberysy bardzo często wykorzystuje się na obronne żywopłoty. Kolców jest na tyle dużo, że skutecznie zniechęcają do wizyt nieproszonych gości, zarówno ludzi, jak i psy, koty, sarny, zające. Nie są jednak przeszkodą dla ptaków (w rozrośniętych berberysach wiją czasem gniazda).

Berberysy nadają się np. na niskie żywopłoty obronne chroniące trawnik oraz rabaty kwiatowe przed zadeptywaniem (zarówno przez ludzi, jak i psy) lub parkowaniem samochodów. Wysokie odmiany bywają sadzone pod oknami i balkonami jako ochrona przed włamaniem. Posadzone przy ogrodzeniu od strony ulicy są barierą wręcz nie do przebycia dla intruzów.

Obecność kolców utrudnia nieco pielęgnację, np. pielenie. Dlatego do nawożenia berberysów lepiej unikać używania np. świeżego kompostu, gdyż mogą w nim być nasiona chwastów. Polecany zamiennik to kompost granulowany, w którym nasion chwastów nigdy nie ma.

Do cięcia kolczastych gałązek berberysów najwygodniejsze są nożyce dwuręczne oraz ich odpowiedniki elektryczne, akumulatorowe i spalinowe. Dłonie ochronią rękawice do róż (mają specjalne wzmocnienia zabezpieczające przed kolcami).

Przeczytaj także: Sposoby przycinania liściastych krzewów ozdobnych

Berberysy kwitną w maju oraz czerwcu. Kwiatów jest mnóstwo, zwłaszcza na berberysach Thunberga oraz jeśli krzewy rosną na słonecznych stanowiskach. W tym okresie bardzo licznie odwiedzają je pszczoły oraz trzmiele. Dlatego berberysy nadają się do sadzenia w pobliżu pasiek. Miód berberysowy jest rzadki, gdyż berberys jest w Polsce uprawiany na małych powierzchniach, głównie amatorsko i jako krzew ozdobny. Częściej dostępny jest miód wielkokwiatowy z dodatkiem berberysu.

Miód berberysowy ma właściwości antybakteryjne i antyseptyczne. Podawany jest m.in. przy przeziębieniach, biegunkach, kaszlu. Wzmacnia układ odpornościowy.

Przeczytaj także: Jak zapobiegać zatruciu pszczół podczas wykonywania oprysków

Owoce berberysu są podłużne, drobne (do 1 cm długości), w kolorach czerwonym i granatowym (w zależności od gatunku). Nadają się do jedzenia, ale na surowo nie są smaczne. Mają cierpki, kwaskowaty smak – dlatego dawniej berberys był znany jako kwaśnica. Nadają się na soki, dżemy, syropy, konfitury, galaretki, nalewki. Suszone owoce są dodatkiem do ziołowych herbatek. Zrywanie owoców berberysu jest wyjątkowo pracochłonne i trudne ze względu na kolczaste gałązki.

W Polsce przetwory z berberysu były często robione do początku XX wieku. Uważano je za wykwintny dodatek np. do mięsa. Podawano je też m.in. przy przeziębieniach i biegunkach.

Berberys jest obecnie bardzo popularny w kuchni irańskiej. Z jego owoców robi się kwaskowate sosy i dodaje do pilawu (dania z ryżu lub kaszy bulgur z warzywami i mięsem). W Iranie uprawia się jednak praktycznie niespotykaną gdzie indziej odmianę berberysu - Berberis integerrima Bidaneh, którą można rozmnażać tylko z sadzonek. Jej owoce nie mają bowiem nasion.

Od wieków owoce i kora berberysów są używane – w różnych rejonach świata – w medycynie tradycyjnej do leczenia rozmaitych schorzeń, jak malaria, kaszel, przeziębienie, żółtaczka, stany zapalne oczu, reumatyzm. W bogatym składzie berberysu są m.in. berberyna, alkaloidy, związki fenolowe, garbniki, antocyjany, karotenoidy, witaminy, białka, lipidy, kwasy organiczne. Nie jest on taki sam we wszystkich jego gatunkach i ciągle jest badany przez naukowców. Terapię należy konsultować z lekarzem.

Zimą owoce berberysów są dekoracją ogrodu, gdyż nie opadają na zimę. Rzadko jednak wiszą na gałązkach do wiosny, ponieważ są przysmakiem ptaków.

Przeczytaj także: Jak przyciągnąć do ogrodu ptaki

Berberysy zrzucające liście na zimę, np. berberys koreański i berberys Thunberga, to krzewy o małych wymaganiach co do gleby. Dobrze rosną w prawie każdej, oprócz podmokłej. Preferują ziemię lekką i przepuszczalną. Trochę większe wymagania mają berberysy zimozielone, jak berberys Juliany czy berberys bukszpanolistny Te gatunki rosną lepiej, jeśli ziemia jest próchnicza. Wtedy bowiem m.in. lepiej magazynuje wodę, co zapobiega schnięciu krzewów zarówno podczas mrozów, jak i upałów (transpiracja wody z zimozielonych liści odbywa się cały rok). Bogatymi źródłami próchnicy są np. Nawóz Bezpieczny Trawnik (kompost granulowany) oraz ściółka z naturalnych materiałów, takich jak kora, zrębki czy Torf ogrodniczy odkwaszony. .

Jedną z wielu zalet berberysów jest odporność na zasolenie gleby – dlatego nadają się do sadzenia przy chodnikach i ulicach posypywanych solą podczas zimy.

Przeczytaj także: Ściółkowanie korą – 6 zalet

Berberysy to krzewy nie wymagające pracochłonnej pielęgnacji. Nawet pozostawione bez opieki i tak przyciągają wzrok pięknymi kolorami liści, obficie kwitną i owocują. Szybko się też regenerują, np. po przygnieceniu hałdami śniegu. Dlatego często sadzone są np. przy parkingach, ogrodzeniach, na skwerach.

Warto im jednak – od czasu do czasu – poświęcić chwilę czasu. Krzewy starsze, rosnące w półcieniu, połamane należy wiosną przyciąć nożycami. Dzięki temu można ograniczyć ich wymiary, a także nadać im bardziej regularny kształt.

Berberysy często sadzi się jako żywopłoty lekko formowane. Wiosenne cięcie, połączone z nawożeniem, sprzyja ich zagęszczaniu. Odpowiedni jest np. granulowany Nawóz do bukszpanów i żywopłotów. Zawarte w nim składniki pokarmowe przycięte berberysy wykorzystają do odbudowy pędów i liści. Do berberysów rosnących jako solitery i w grupach z krzewami ozdobnymi z kwiatów zastosować można np. granulowany Nawóz do kwitnących.

Bardzo często berberysy sadzone są z innymi krzewami ozdobnymi z liści. Wtedy odpowiedni jest np. granulowany Nawóz uniwersalny do ogrodu. Czasem berberysy uprawiane są także dla jadalnych owoców. Do zasilania takich krzewów nadaje się m.in. Nawóz ekologiczny do drzew i krzewów owocowych. W jego składzie jest 100% roślinnej masy.

Do obfitego kwitnienia i owocowania berberysy potrzebują większych dawek fosforu i potasu. Gatunki, które nie zrzucają liści na zimę, lepiej też zimują, jeśli mają zapewnione te składniki. Aby uzupełnić ich niedobory w glebie, co jest istotne zwłaszcza po upalnym lecie, warto pamiętać o jesiennym nawożeniu. W tym okresie stosuje się granulowany Nawóz jesienny do ozdobnych Przygotowanie do Zimy.

Przeczytaj także: Jesienne nawożenie krzewów ozdobnych

Berberysy wyróżniają się dużą odpornością. Doskonale znoszą miejskie zanieczyszczenia. Gatunki zrzucające liście na zimę nie potrzebują zabezpieczeń przed mrozem, zaś zimozielone wystarczy wyściółkować, np. korą.

Ze szkodników na berberysach występuje czasem obnażacz kwaśnicówka. Jego larwy zjadają liście na przełomie maja i czerwca oraz sierpnia i września (wiosną także kwiaty). Z reguły nie wyrządzają dużych szkód. Czasem jednak inwazja obnażaczy jest tak masowa (zwłaszcza na przełomie sierpnia i września), że berberysy wyglądają jak szkielety. Krzewy można opryskać – koniecznie poza okresem aktywności pszczół – np. preparatami Karate Spray lub Karate Zeon 050 CS.

Większość odmian praktycznie nie choruje. Czasem, jeśli pogoda jest dłużej deszczowa albo berberysy podlewane są często zraszaczami na liście, może je porażać mączniak prawdziwy (choroba grzybowa). Łatwo go rozpoznać: liście wyglądają jak przyprószone mąką. Po zauważeniu pierwszych objawów berberys opryskać np. preparatem Agricolle Spray. To gotowy do użycia produkt przeznaczony do fizycznego eliminowania mączniaka prawdziwego i szarej pleśni. Jego receptura opiera się na roztworze wodnym naturalnych wielocukrów. Preparat oblepienia strzępki grzybni, co uniemożliwia rozprzestrzenianie się choroby. Nie pozostawia żadnych śladów na roślinach, jest nietoksyczny i nie ma okresu karencji.

Mączniaka prawdziwego można też zwalczać preparatem Scorpion 325 SC. Preparat stosuje się w postaci oprysku. Powstał na bazie dwóch substancji czynnych. Ma działanie wgłębne i układowe, przemieszcza się w roślinach wraz z ich sokami. Infekcja zatrzymuje się we wczesnej fazie. Rośliny są zabezpieczone przed dalszym rozwojem choroby.

Niektóre berberysy, np. berberys pospolity, są nieodporne na rdzę źdźbłową (chorobę grzybową). Dlatego należy sadzić gatunki odporne na tę chorobę, jak berberys Thunberga.

Przeczytaj także: Rdza źdźbłowa – 6 sposobów zwalczania w ogrodzie