Lawenda – ABC uprawy

Lawenda (Lavendula) należy do rodziny jasnotowatych. Spokrewniona jest z takimi roślinami jak bazylia, kocimiętka, macierzanka, melisa, mięta czy serdecznik. To piękna roślina ozdobna, lecznicza oraz miododajna. Znanych jest około 40 gatunków oraz mieszańców międzygatunkowych. Przykładowo lawenda pośrednia jest krzyżówką lawendy wąskolistnej z szerokolistną. To krzewinki i półkrzewy. Ich liście są niewielkie, wydłużone. W sezonie wegetacyjnym liście są zielone lub srebrnozielone (w zależności od gatunku lawendy), a na zimę szarzeją oraz częściowo opadają i zasychają. Drobne kwiaty lawendy są zebrane w kłosowate kwiatostany, czasem – jak u lawendy francuskiej – zwieńczone kolorowymi przylistkami przypominającymi korony. Lawendy kwitną od czerwca do sierpnia. Kwiaty najczęściej są w kolorze fioletowym, ale są też odmiany białe, różowe, niebieskofioletowe.

Wszystkie lawendy pachną podobnie: przyjemnie, orzeźwiająco, z nutami żywicy, kamfory i terpentyny. Intensywność zapachu zależy od zawartości olejku lawendowego w kwiatach, liściach i pędach. Najwięcej zawiera go zwykle lawenda wąskolistna i lawenda pośrednia oraz rośliny rosnące w mocno nasłonecznionych miejscach.

Lawenda dziko rośnie w rejonie Morza Śródziemnego. Spotykana jest także na Wyspach Kanaryjskich i w Indiach. Od wieków lawenda jest uprawiana, zwłaszcza te gatunki, które wyróżniają się dużą zawartością olejku lawendowego albo atrakcyjnymi kwiatami i odpornością. Lawenda popularna jest szczególnie na południu Europy, gdzie często uprawia się ją na dużą skalę. Z pól lawendowych i olejku lawendowego słynie np. francuska Prowansja.

Obecnie lawenda jest uprawiana na prawie całym świecie, także w Polsce. W polskim klimacie lawenda dorasta do 1 metra wysokości i szerokości. W krajach śródziemnomorskich zdarzają się okazy nawet 2-metrowe.

Nazwa lawendy najprawdopodobniej pochodzi od łacińskiego słowa lavare – mycie, kąpanie. Lawenda bowiem  od wieków, także w Polsce, uważana jest za cenną roślinę leczniczą używaną m.in. do kąpieli. Zapach lawendy działa uspokajająco, koi napięcie nerwowe i stres, ułatwia zasypianie, wygładza i odmładza skórę.

Olejek lawendowy ma działanie bakteriobójcze i przeciwgrzybicze. Dawniej był też panaceum na wzrok i drżenie kończyn. Dodawano go do chleba, aby nie pleśniał. Przyśpiesza gojenie ran, zmniejsza ból, łagodzi trądzik. Używany jest m.in. do masażu, okładów, inhalacji, aromaterapii. Lawenda to popularny składnik kosmetyków, jak mydła, toniki, szampony, perfumy. Miód z lawendy jest delikatny w smaku i pięknie pachnie.

Lawendy używa się również do odstraszania szkodników zarówno w domu, jak i ogrodzie. Jej zapach mają bardzo często preparaty na mole, np. Zawieszka lawendowa na mole, która zwalcza osobniki dorosłe, larwy i jaja. Ogrody, w których rośnie lawenda, omijają komary. Olejek lawendowy jest składnikiem naturalnych odstraszaczy kretów, nornic, psów i kotów. To np. Reiss Aus granulat, Reiss Aus żel, Kretomax koncentrat. 

Przeczytaj także: Jak skutecznie pozbyć się kreta z ogrodu

Wiele gatunków lawendy, np. wąskolistna, szerokolistna i pośrednia, są tak podobne, że trudno je odróżnić. Różnią się m.in. rozmiarami. Niektóre, jak lawenda pośrednia, mogą osiągać nawet do dwóch metrów wysokości, a inne, jak lawenda szerokolistna, rzadko dorastają do metra. Poszczególne gatunki różnią się także kwiatami, zwłaszcza lawenda francuska. Kwiatostany lawendy mogą być mniej lub bardziej okazałe. Najpopularniejszy kolor kwiatów to fioletowy. Mnóstwo odmian ma też kwiaty różowe, białe oraz niebieskofioletowe. Na rabatach szczególnie efektownie wyglądają lawendy fioletowe oraz niebieskofioletowe.

Nie wszystkie lawendy są tak samo mrozoodporne. Za najbardziej odporne uważa się lawendę wąskolistną oraz lawendę pośrednią. W polskich warunkach rosną bardzo dobrze, także bez okrycia zimowego. To rośliny uprawiane na szeroką skalę w celu pozyskania cennego olejku, np. do produkcji kosmetyków oraz preparatów na szkodniki w ogrodzie. Nie każda lawenda zawiera go w takich samych ilościach - naukowcy ciągle szukają nowych, bardziej wydajnych odmian. Poza tym olejek lawendowy zawiera składniki w różnych proporcjach. Dlatego zapach różnych gatunków lawendy jest trochę inny.  

Lawenda jest rośliną potrzebującą bardzo dużo słońca. Źle znosi zacienienie. Idealne są stanowiska od południa. Nadaje się do sadzenia na słonecznych rabatach, skalniakach, skarpach, ścieżkach, podjazdach, balkonach i tarasach. Nie znosi nadmiaru wody. Dlatego trzeba unikać sadzenia lawendy w obniżeniach terenu, przy rynnach, strumieniach i stawach. To roślina odporna na brak wody. Lawenda nadaje się na zielone dachy i kwietne łąki. Znajduje się np. w mieszance nasion traw i kwiatów Chaber.

Przeczytaj także: Jak urządzić ogród na dachu

Nie każda lawenda dobrze zimuje w polskich klimacie. Za najbardziej odporne na mróz są uważane lawenda wąskolistna oraz lawenda pośrednia. Te gatunki nie potrzebują okrywania na zimę. Nawet jeśli przemarzną (co zdarza się rzadko), zwykle wiosną odbijają od korzeni. Warunki zimowe gorzej znosi lawenda rosnąca w miejscach, gdzie zbiera się woda z topniejącego śniegu.

Inne gatunki lawendy oraz wszystkie uprawiane w donicach warto okryć na zimę, np. białą agrowłókniną. Donice dodatkowo należy zabezpieczyć przed mrozem, czyli okręcić np. starym kocem, folią bąbelkową czy tekturą i ustawić na drewnianej desce lub styropianie. Osłony zimowe zdejmuje się w marcu.

Lawenda dobrze rośnie w ziemi lekkiej, przepuszczalnej, żyznej, której odczyn jest zbliżony do obojętnego lub zasadowego (pH 6,5-7,5). Najwygodniej użyć profesjonalnej mieszanki, jak Gotowe podłoże do ziół i warzywa Natural+. Zawiera ona torf, kredę oraz nawóz organiczny. Podłożem można wypełniać dołki lub doniczki przygotowane do sadzenia lawendy.

W ogrodach z reguły gleba jest zbyt kwaśna dla lawendy. Aby się upewnić, czy tak jest rzeczywiście, można w prosty sposób zmierzyć odczyn gleby. Służy do tego Zestaw do badania pH ziemi. Wynik otrzymuje się w niecałą minutę. Jeśli odczyn okaże się zbyt niski dla lawendy (poniżej pH 6,5), równie łatwo można go podwyższyć. Służy do tego preparat Podłoże pH plus. Zabieg można wykonać przed posadzeniem lawendy oraz w trakcie wegetacji. Odmierzoną ilość preparatu (100 ml na 10 l wody) rozpuszcza się w wodzie i podlewa glebę na powierzchni około 10 m². W razie potrzeby zabieg można powtórzyć aż do uzyskania oczekiwanego pH gleby.

Lawenda to roślina preferująca suchą glebę. Egzemplarze rosnące w ogrodzie nie potrzebują podlewania. Wystarcza im woda z opadów (np. deszcz, śnieg). Nadmiar wody szkodzi lawendzie. To częsta przyczyna chorób grzybowych i gnicia korzeni. W efekcie krzewy mogą nawet zamierać.

Systematycznie należy podlewać lawendę w donicach. Zawsze jednak ziemia powinna być tylko lekko mokra. Aby uniknąć przelania, warto – przed posadzeniem lawendy – zrobić na dnie donicy drenaż, np. z kamyków lub keramzytu, by nadmiar wody mógł swobodnie odpływać.

Lawenda nie ma dużych potrzeb pokarmowych. Najlepsze są nawozy, które zawierają więcej fosforu i potasu niż azotu, ale w niedużym stężeniu. Taki skład mają np. Nawóz rozpuszczalny Fioletowe Pole oraz Nawóz w płynie Fioletowe Pole do lawendy. Dodatkowo są w nich także mikroskładniki: bor, cynk, miedź, mangan, molibden, żelazo. Zapewniają bujny wzrost i kwitnienie.

Lawendę zasila się co 2-3 tygodnie od kwietnia do września. Nawozy dodaje się do wody w konewce i podlewa rośliny. Od czasu do czasu, zwłaszcza wiosną i jesienią, warto lawendę ściółkować kompostem albo podłożem Humus.

Gdy lawenda kwitnie, można ścinać kwiaty i młode pędy do użytku w celach kosmetycznych i leczniczych, np. na okłady, domowe kosmetyki, suche bukiety, do kąpieli. Im młodsze kwiaty i pędy, tym więcej zawierają cennego olejku.

Jeśli kwiaty są dekoracją balkonu lub ogrodu, po kwitnieniu należy je ściąć nożycami. Cięcie sprzyja lepszemu rozkrzewianiu lawendy. Poza tym można nadać krzakowi ładniejszy kształt. Czasem po mroźnej, bezśnieżnej zimie część pędów jest zaschnięta. Należy je ściąć, aż do miejsca, gdzie tkanka jest żywa. Lawenda bardzo dobrze się regeneruje od korzeni.

Lawendę można rozmnażać z nasion, odkładów i sadzonek. Nasiona wysiewa się albo na początku jesieni, albo na początku wiosny. Wygodniejszy jest termin jesienny, gdyż nasiona potrzebują stratyfikacji (przechłodzenia). W gruncie stratyfikacja odbywa się w naturalny sposób. Wiosną zaś nasiona (wymieszane z piaskiem) trzeba przechłodzić przed siewem przez 2-3 tygodnie, np. w lodówce.

Jeśli nie zetnie się kwiatostanów po przekwitnięciu, lawenda często rozsiewa się sama. Młode siewki wschodzą wiosną następnego roku. Nie wszystkie lawendy jednak zawiązują nasiona. Niektóre krzyżówki są bowiem sterylne.

Lawendę można także rozmnażać przez odkłady. Wystarczy ścielące się po ziemi pędy przysypać ziemią lub kompostem. Gdy po kilku miesiącach wypuszczą korzenie, trzeba je odciąć sekatorem od matecznego krzewu i posadzić w nowym miejscu.

Sadzonki można też pobrać z lawendy i ukorzenić. To sposób na uzyskanie dużej liczby roślin, ale znacznie szybciej niż z nasion. Poza tym tak wyhodowana lawenda ma identyczne cechy, jak roślina mateczna (w przypadku nasion – nie zawsze). Najlepiej ukorzeniają się sadzonki nie w pełni zdrewniałe pobrane wiosną. Rozwój korzeni aktywują ukorzeniacze, np. Korzonek® Pz w płynie do sadzonek półzdrewniałych. Ten preparat zawiera aktywatory procesów korzenienia, a także podstawowe składniki pokarmowe: fosfor i potas oraz mikroskładniki, jak bor, miedź, żelazo, mangan, molibden i cynk.

Lawendę można sadzić jako soliter lub w grupach. Wspaniale wygląda posadzona w rzędach i na większej powierzchni. Ważne, by stanowisko dla niej było bardzo słoneczne. Aby rabata z lawendą była dłużej kolorowa, razem z nią można posadzić rośliny ozdobne o podobnych wymaganiach, które nie potrzebują podlewania i nie będą jej zacieniały, np. liliowce, rozchodniki, maczki kalifornijskie oraz kwiaty cebulowe, jak tulipany, hiacynty, czosnki ozdobne. Kwiaty lawendy zwabiają do ogrodu motyle, które są dodatkową dekoracją lawendowej rabaty.

Urodę lawendy podkreśla ściółka z kamyków. Najlepiej używać kamieni o zasadowym odczynie, jak dolomit, piaskowiec, marmur, wapień. Nie należy ściółkować kamykami granitowymi, gdyż zakwaszają glebę. Lawenda wtedy słabo rośnie i często zamiera.