Z artykułu dowiesz się:
1. Czym charakteryzują się cytrusy?
Skąd pochodzi cytryna?
Do najpopularniejszych i najchętniej uprawianych gatunków cytrusów należy cytryna zwyczajna (Citrus limon). Jest to gatunek roślin z rodziny rutowatych (Rutaceae). Pochodzi z południowo-wschodnich Chin, lecz współcześnie nie występuje tam ani w stanie dzikim, ani nie jest tam uprawiana. Prawdopodobnie powstała w wyniku skrzyżowania limy (Citrus aurantifolia) z cytronem (Citrus medica). Do Europy trafiła w średniowieczu. Oprócz cytryny zwyczajnej do przedstawicieli cytrusów zalicza się: cytron, mandarynka, pomelo, grejpfrut, pomarańcza słodka i kalam ondyna.
Jak wyglądają drzewka cytrusowe?
Drzewka cytrusowe mogą dorastać do 5 m wysokości, lecz w uprawach pojemnikowych osiągają znacznie mniejsze rozmiary. Rośliny tworzą jasnozielone, jajowatolancetowate, lśniące, na brzegach piłkowane liście osiągające do 15 cm długości. Wyrastają na słabo oskrzydlonych ogonkach. Białe, 5-płatkowe kwiaty cytryny ukazują się prawie nieprzerwanie, osiągają średnicę do 30 mm i wydzielają silną woń. Cytrusy łatwo zawiązują owoce, nie wymagają przenoszenia pyłku z innych pokrewnych roślin (są samopylne – wyjątek to obcopylne odmiany mandarynek). Jeden okaz potrafi jednocześnie tworzyć kwiaty, małe zielone zawiązki oraz dojrzałe owoce. Jadalne, bardzo kwaśne jagody nazywane cytrynami wyróżnia żółtawy i soczysty miąższ. Dojrzałe owoce mogą długie tygodnie wisieć na gałęziach.
Jakie właściwości posiadają owoce cytrusów?
Owoce cytrusów zawierają kwas cytrynowy i dużo witamin: A, B i C (najwięcej witaminy C, bo 50-80 mg/100 g, mają cytryna i grejpfrut). Są też bogate w substancje bakterio- i grzybobójcze. Zwiększają odporność, zmniejszają ryzyko zawału, nowotworów i cukrzycy. Warto pamiętać też, że sok z cytryny rozcieńczony wodą leczy podrażnione gardło. Wcierany w skórę usuwa przebarwienia i ją wygładza. Zastosowany jako płukanka do włosów nadaje im połysk i miękkość. Zapobiega powstawaniu zapachu potu. Tłumi uczucie głodu. Olejek cytrynowy (ze skórki cytryny) regeneruje skórę, zwłaszcza tłustą, odkaża, relaksuje – sprawdza się zatem jako kosmetyk. Ponadto w mieszkaniu warto go rozpylać i przecierać nim blaty.
Jakie zastosowanie w kuchni mają cytrusy?
Cytryna jest uprawiana dla swoich owoców, które możemy dodawać do deserów, a kwaśną cytrynę do wielu potraw i napojów. W przemyśle spożywczym i farmaceutycznym owoce oraz skórki z owoców są wykorzystywane jako źródło kwasu cytrynowego oraz olejku eterycznego. Wiele cennych substancji znajduje się w zewnętrznej części skórki i jej białej wart stawie, tzw. albedo. Ma ona różną grubość w zależności od gatunku i odmiany cytrusów. U odmiany cytrona ‘Fingered’, zwanej ręką Buddy, praktycznie wypełnia cały owoc. Ze skórki tłoczy się olejki, robi dżemy i konfitury, można je też kandyzować. Grubą skórkę mają także pomarańcze, grejpfruty i cytrony. Natomiast cytrusami o cienkiej skórce są, np. limonki i mandarynki.
? Czy wiesz, że cytrynę lepiej dodawać do lekko ostudzonej herbaty, by we wrzątku nie powstawały szkodliwe związki glinu, który może znajdować się w herbacie. Ponadto w wysokiej temperaturze owoc szybko traci witaminę C. Cytrynę najlepiej więc jeść na surowo.
Która cytryna rodzi największe owoce?
Rekordzistką wśród cytryny zwyczajnej jest jej odmiana ‘Ponderosa’ (zwana też Skierniewicką), która nawet na parapecie rodzi okazałe, blisko kilogramowe owoce. Domowe egzemplarze zwykle zdrowo rosną bez zabiegów ochronnych, więc śmiało można jeść nawet ich skórkę (w owocach ze sklepu zawiera ona sporo chemii).
2. W jaki sposób uprawiać cytrusy?
Czy cytrusy można uprawiać w naszym klimacie?
Cytrusy są powszechnie uprawiane jako rośliny ozdobne w ogrodach i parkach w krajach o ciepłym klimacie. Na obszarach o klimacie umiarkowanym uprawia się je w szklarniach i palmiarniach, a także w mieszkaniach, jako roślinę pokojową. Oprócz cytryny zwyczajnej w doniczkach mogą rosnąć także inne gatunki cytrusów. Najobficiej kwitną i owocują wytrzymałe mandarynki kalam ondyny pochodzące od kumkwata. Niestety jej owoce są cierpkie i mało smaczne. Z kolei owoce kumkwata wyglądają jak złociste śliwki o długości 2-3 cm. Są słodkie i je się je razem ze smaczną, delikatną i soczystą skórką. W naszych warunkach klimatycznych w gruncie (w cieplejszych rejonach kraju) z powodzeniem może być uprawiana pomarańczka trójlistkowa (Poncirus trifoliata), która znosi kilkustopniowe ujemne temperatury i rodzi żółte owoce, przypominające niewielkie mandarynki.
? Czy wiesz, że największe plantacje uprawy cytrusów znajdują się w USA, we Włoszech, Meksyku, Grecji i Hiszpanii. Aby owoce mogły znieść często długotrwały transport na duże odległości, zrywane są z drzew w stanie niedojrzałym, a następnie przed sprzedażą (lub jeszcze w trakcie transportu) poddaje się je sztucznemu dojrzewaniu za pomocą etenu.
Jakie wymagania świetlne i cieplne mają cytrusy?
Cytrusy potrzebują dużo światła, zwłaszcza w wysokiej temperaturze. Gdy wiosną wzrośnie ona powyżej 10 st.C, po zahartowaniu ustawiamy rośliny na zewnątrz w słonecznym lub półcienistym miejscu albo w jasnym pomieszczeniu, na parapecie lub przy oknie. Zimą też nie powinno im brakować światła, by nie straciły liści. Upały cytrusom nie szkodzą, ważne jest natomiast, by rośliny zimą stały w chłodzie (4-10 st.C) i były chronione przed mrozem. W cieple mocno się osłabiają, tracą liście, chorują i później nie kwitną.
Jakie warunki glebowe należy zapewnić cytrusom?
Cytrusom wystarcza typowa ziemia do kwiatów i nieduża głęboka doniczka z otworami w dnie. Młode rośliny przesadzamy każdej wiosny, a starsze co drugi rok do niewiele większego pojemnika. Dużym okazom na początku sezonu wymieniamy wierzchnią warstwę ziemi. Ponadto, co 3-4 lata robimy stożkowate nacięcia przy brzegu doniczki, usuwając część bryły korzeniowej. Otwory zasypujemy nową ziemią, by mogły powstać młode korzenie.
Czy cytrusy wymagają częstego podlewania?
Podczas wzrostu pędów i zawiązywania się pąków kwiatowych podłoże powinno być stale lekko wilgotne. Nadmiar wody usuwamy z podstawki, bo zalane korzenie gniją. Zimą, gdy jest chłodno, podlewanie ograniczamy, nie pozwalając, by ziemia całkiem wyschła. Ponadto cytrusy lubią zraszanie miękką (np. przegotowaną) wodą, zwłaszcza gdy w domu jest sucho i ciepło. Szczególnie łatwo zasychają niezdrewniałe zielone pędy. Od kwietnia do września podczas podlewania warto zastosować nawóz wieloskładnikowy lub biohumus.
Dlaczego cytrusom warto skracać pędy?
Wiosną cytrusom skracamy pędy. Jeśli chcemy utworzyć drzewko, przez 2-3 lata usuwamy boczne odrosty na głównym pędzie, a na jego szczycie kształtujemy koronę, regularnie przycinającej jej gałązki.
3. Jakie problemy występują w uprawie?
- brak kwitnienia nawet u kilkuletnich okazów – zapewne uprawiamy siewkę, która zawiąże pąki dopiero po wielu latach. Warto w niej zaszczepić gałązkę z owocującego już okazu.
- roślina tworzy pojedyncze kwiaty – zdarza się to, gdy zimuje w cieple, trzeba wstawić ją do chłodu.
- liście żółkną i opadają – cytrus został przesuszony lub zimą miał za ciepło, a wówczas często atakują go przędziorki, musimy poprawić mu warunki, a szkodniki zwalczyć.
- liście, chociaż zielone, opadają, pędy czernieją – zima była za wilgotna, taka roślinę trudno uratować.
