Winorośl japońska – uprawa, pielęgnacja, właściwości

Winorośl japońska (Vitis coignetiae) to bardzo interesujące pnącze ozdobne i owocowe. Ma piękne, duże liście, które jesienią przebarwiają się w kolorach czerwonym i pomarańczowym. Jego granatowe owoce są jadalne. Użytkowymi częściami winorośli japońskiej są także liście, łyko, kora oraz końcówki młodych pędów. Uprawa tej rośliny ma wielowiekową tradycję w Japonii. W tym kraju oraz m.in. na Półwyspie Koreańskim winorośle japońskie rosną także dziko. Rosną na obrzeżach lasów i blisko strumieni na obszarach górskich.

To duże i silnie rosnące pnącze. Jeżeli nie jest cięte, pędy winorośli japońskiej osiągają długość około 15 m (czasem więcej). Roczne przyrosty wynoszą do 4 m. Liście są bardzo duże – ich długość często wynosi do 35 cm. Mają trzy lekko zaznaczone klapy i nerwy zagłębione w blaszkach liściowych, co sprawia, że ich powierzchnie są dekoracyjnie pomarszczone. Spodnie części liści oraz młode, niezdrewniałe pędy pokryte są rdzawym kutnerem.

Charakterystyczne są także wąsy czepne winorośli japońskiej, które pomagają jej pędom wspinać się po podporach. Wąsy mają nawet do 50 cm długości! Podpory dla winorośli japońskiej muszą być mocne, aby wytrzymały jej duży ciężar. Mogą to być np. ogrodzenie, trejaż, pergola, altana, drzewo. Jeśli na podporę zostanie wybrane żywe drzewo, trzeba zadbać o regularne cięcie winorośli. Pnącze może je zagłuszyć, co spowoduje jego obumarcie.

Kwiaty winorośli japońskiej są niepozorne, lekko i przyjemnie pachnące, zebrane w kwiatostany. Rozwijają się w maju, czyli wcześniej niż u większości innych winorośli. Drobne, liczne, jadalne owoce (do 1 cm średnicy) po dojrzeniu mają kolor grantowy.

Przeczytaj także: W jaki sposób uprawiać i pielęgnować winorośl

W Polsce winorośl japońska uprawiana jest przede wszystkim jako dekoracyjne, mało wymagające i odporne pnącze. Jej wielkie liście, jesienią przebarwiające się w kolorach czerwonym i pomarańczowym, są atrakcyjną ozdobą ogrodu. Winorośl japońska szybko tworzy osłony od ulicy czy sąsiadów. Wykorzystać ją można do zasłonienia nieatrakcyjnych elementów, jak szopa, ogrodzenie, uschnięte drzewo.

Ze względu na znaczne rozmiary (pędy osiągają 15 m długości lub więcej) winorośl japońska polecana jest raczej do większych ogrodów. Japończycy od wieków sadzą ją także w ogrodach małych. Aby ograniczyć rozmiary tej winorośli, przycinają ją silnie pod koniec zimy. Pędów nie wyrzucają lecz wykorzystują na plecionki.

Owoce winorośli japońskiej nadają się do jedzenia. Najpierw są kwaśne, ale stają się słodsze, gdy jesienią występują duże różnice temperatury między dniami a nocami. Zbierać je można w październiku. W Japonii owoce winorośli japońskiej wykorzystuje się na wina, soki, nalewki, dżemy, octy. Dojrzałe owoce dodawane są do marynat, np. z rzodkwi i rzepy, aby nadać im wyrazisty smak i purpurowy kolor. Takie wyroby uważane są za delikatesowe, wpisujące się w japońską tradycję. Jeśli owoce nie zostaną zebrane, jesienią i zimą zjadają je ptaki.

Na świecie rośnie zainteresowanie uprawą winorośli japońskiej na owoce. W Japonii prowadzone są prace nad wyhodowaniem odmian dających większy plon i jeszcze bardziej odpornych. Winorośl japońska krzyżowana jest również z innym gatunkami i sadzona w winnicach. Wśród ciekawych japońskich odmian winiarskich są np. Suzumi Murasaki i Yama Sauvignon.

Naukowcy japońscy badają również właściwości lecznicze winorośli japońskiej. W tradycyjnej medycynie sok z owoców był stosowany np. na nowotwory skóry, cukrzycę, ukąszenia owadów, zachowanie młodości. Owoce winorośli japońskiej nie są tak smaczne jak winorośli szlachetnej. Zawierają kilka razy więcej witaminy B6, żelaza, wapnia, polifenoli, kwasu jabłkowego.

Jadalne są również młode pędy oraz liście. Pędy serwowane są zwykle na surowo i duszone. Liści używa się do zawijania farszu (podobnie jak w Polsce np. gołąbki) oraz jako namiastki herbaty.

Przeczytaj także: Krzewy owocowe łatwe w uprawie

To mało wymagające pnącze co do gleby. Winorośl japońska dobrze rośnie w przeciętnej, niezbyt suchej ziemi ogrodowej, której odczyn jest zbliżony do obojętnego (pH około 7). Najlepiej sadzić ją w miejscach dobrze nasłonecznionych. Toleruje również stanowiska półcieniste. W pierwszych 2-3 latach rośnie wolno.

Jeśli owoce mają być zbierane, np. na przetwory, trzeba wybrać podpory o wysokości do około 2,5 m. Taka wysokość umożliwi zbiór bez używania wysokiej drabiny. Z winorośli japońskiej wspinającej się po drzewie trudno zrywać jej drobne owoce. Zostawia się je wtedy do zjedzenia dla ptaków.

Przeczytaj także: Jak rosną pnącza

Winorośl japońska nie ma dużych wymagań pokarmowych. Ze względu na to, że to krzew długowieczny, przed sadzeniem dół warto jednak zaprawić granulowanym obornikiem. Odpowiednie są np. Obornik bydlęcy granulowany oraz Obornik koński granulowany. Zamiennie zastosować można granulowany Nawóz ekologiczny do winorośli, który zawiera 100% masy roślinnej.

W kolejnych latach winorośl japońską nawozi się trzy razy w sezonie, trochę wcześniej niż inne gatunki winorośli, gdyż szybciej rozpoczyna wegetację. Winorośl japońską zasila się zwykle trzy razy w sezonie: przed ruszeniem wegetacji (w marcu), w czasie kwitnienia (w maju) oraz po zawiązaniu owoców. Polecane są nawozy do winorośli, jak płynny Nawóz ekologiczny do winorośli, granulowany Nawóz ekologiczny do winorośli, granulowany Nawóz do winorośli. Bez ograniczeń krzew można podsypywać kompostem.

Przeczytaj także: Nawożenie winorośli – jakie nawozy i kiedy stosować

Najpopularniejszą metodą rozmnażania winorośli japońskiej jest ukorzenianie sadzonek zdrewniałych. Na takie sadzonki nadają się młode, zdrewniałe pędy, które pobiera się w lutym. Termin ten pokrywa się z cięciem, dlatego można wykorzystać pędy, które zostały po tym zabiegu. Sadzonki powinny mieć 20-30 cm długości i składać się przynajmniej z 2-3 węzłów (oczek). Następnie zagłębia się je w ziemi – na rozsadniku lub w doniczkach ustawionych pod osłonami - tak aby na powierzchni był widoczny jeden węzeł (oczko). Aby wspomóc ukorzenianie, końcówki sadzonek można zanurzyć w preparacie Korzonek D do sadzonek zdrewniałych i iglaków.

Inny sposób rozmnażania winorośli japońskiej to odkłady. W tym celu wczesną wiosną albo późną jesienią przysypuje się ziemią długi, młody pęd. Po pół roku na całej jego długości pojawiają się korzenie. Wtedy należy pęd odciąć od rośliny matecznej, pociąć na sadzonki o długości 20-30 cm i posadzić w docelowych miejscach. Z każdej sadzonki wyrośnie nowa roślina.

Przeczytaj także: Ukorzeniacze do sadzonek – rodzaje i stosowanie

Winorośl japońska to gatunek odporny na mróz. Dobrze zimuje nawet w regionach, gdzie zimą występuje temperatura -30℃ i powyżej. Nie potrzebuje okryć zimowych. Jedynie młode krzewy po posadzeniu warto wyściółkować, aby nie były narażone na zimową suszę w razie braku śniegu. W naturze winorośle japońskie często rosną w górzystych, chłodnych regionach m.in. Japonii. Ich genetyczną odporność na mróz hodowcy starają się przekazać na nowe odmiany winorośli.

Przeczytaj także: W jaki sposób zabezpieczyć ogród przed zimą

Winorośl japońską przycina się pod koniec zimy. Odpowiedni termin to luty. Jeśli zabiega wykona się zbyt późno, czyli wiosną, w miejscach zranień wypływa sok, co osłabia krzew. Aby utrzymać zwarty pokrój winorośli japońskiej, pędy tnie się nad 3-4 pąkiem. Dodatkowo w lipcu można skracać najmłodsze (zielone pędy) nad piątym liściem.

Krzew przycina się nie po to, aby owoce były większe i smaczniejsze. Cięcie jest potrzebne, aby ograniczyć rozmiary tego pnącza. Czy warto poświęcać na to czas? Przykład można brać z praktycznych Japończyków. Od wieków ścięte pędy winorośli japońskiej wykorzystują na plecionki. Są one giętkie i bardzo trwałe. Wyplatać z nich można np. proste ozdoby do ogrodu.

W Japonii popularne są koszyki w winorośli japońskiej, nazywane torbami Yamabudou. Im częściej się ich używa, tym piękniej się starzeją. Pod wpływem dotyku dłoni rączki koszyków wygładzają się i zmieniają kolor na karmelowy. Japończycy znają wiele wzorów wyplatania takich koszyków, z podszewką i bez podszewki. Trwałość koszy jest tak duża, że przekazywane są z pokolenia na pokolenie. Dawniej z winorośli pleciono również sandały.

Przeczytaj także: Przycinanie winorośli na wiosnę - vademecum

Duża odporność na mróz, choroby i szkodniki sprawia, że winorośl japońska rzadko sprawia problemy. Uciążliwe mogą być szpeciele, w tym najpopularniejszy z nich pilśniowiec winoroślowy (roztocze o długości do 0,2 mm). Objawy inwazji tego szkodnika są charakterystyczne, gdyż na górnych stronach liści pojawiają się bąble, a na dolnych – biała pilśń (w niej żerują szpeciele). Zwalczanie polega na zawieszeniu na winorośli (od lutego do połowy kwietnia) opasek filcowych z dobroczynkami gruszowcami (dostępne są w sklepach ogrodniczych), które polują na szpeciele oraz inne szkodniki. Zastosować też można oprysk na bazie oleju rydzowego, np. Agrocover Koncentrat i Agrocover Spray.

Największym problemem w uprawie winorośli japońskiej bywa jej bujny wzrost. Dlatego trzeba pamiętać o jej corocznym cięciu, zwłaszcza jeśli ogród jest niewielki.

Przeczytaj także: Szkodniki winorośli – objawy i zwalczanie