Czy orzeszki ziemne można uprawiać w Polsce?

Orzacha podziemna (Arachis hypogaea) to właściwa nazwa popularnych orzeszków ziemnych, nazywanych także orzechami arachidowymi lub fistaszkami. Jest to gatunek roślin należący do rodziny bobowatych (Fabaceae). Pochodzi z Ameryki Południowej, gdzie zaczął być uprawiany na przełomie trzeciego i drugiego tysiąclecia p.n.e. Obecnie szeroko rozpowszechniony w uprawie w krajach tropikalnych i subtropikalnych. Nie występuje już na stanowiskach naturalnych. We florze Polski notowany jest jako efemerofit, czyli  gatunek roślin obcego pochodzenia, który przypadkowo został zawleczony i występuje zwykle przejściowo.

Już ponad 3 500 lat temu Inkowie używali orzeszki ziemne grzebiąc zmarłych – aby dostarczał im pożywienia w zaświatach. Hiszpańscy odkrywcy przywieźli go do Hiszpanii, skąd rozprzestrzenił się do Azji i Afryki. Orzech ziemny stał się popularną rośliną uprawną – w Afryce nawet panuje pogląd, że ma duszę. Do Stanów Zjednoczonych roślina ta trafiła na statkach niewolniczych. Spożycie orzeszków ziemnych ogromnie wzrosło w latach sześćdziesiątych XIX wieku, w wyniku Wojny Domowej w Stanach Zjednoczonych, kiedy to obie armie – Południa i Północy – uznały je za niezwykle wartościowy produkt. Dziś orzeszki ziemne są składnikiem wielu produktów i są stosowane na całym świecie.

Główni producenci orzeszków ziemnych to Indie, Chiny, Nigeria i USA. W Europie orzeszki ziemne uprawiane są na Półwyspie Bałkańskim, we Włoszech, Francji. Ważnym rejonem upraw są też kraje Afryki Subsaharyjskiej.

 Orzacha podziemna to roślina jednoroczna osiągająca do 50-60cm wysokości. Tworzy pierzastozłożone liście złożone z dwóch par owalnych listków. Na pędach pojawiają się motylkowe, pojedyncze, żółte kwiaty. Górne kwiaty są płonne i tylko z dolnych powstają nasiona. Owocem są strąki z bruzdowaną, włóknistą okrywą, zawierające 1-4 nasiona, tzw. orzeszki ziemne (orzeszki arachidowe, fistaszki), które są źródłem oleju arachidowego.

Nazwa orzech ziemny pochodzi stąd, że owoce (strąki z nasionami) dojrzewają w ziemi. Sam orzech jest dość nietypową rośliną, ponieważ jej owoce dojrzewają bardzo szybko. Od momentu zasiania do zbiorów mija zaledwie 120-160 dni. Szypułka kwiatu (część osi kwiatowej leżąca poniżej słupka) po jego przekwitnięciu wydłuża się i kieruje do dołu, wpychając do ziemi strąk. Nasiona rozwijają się w ziemi na głębokości 5-8cm, w związku z czym orzeszków ziemnych się nie zbiera, ale wykopuje. W wyniku tego orzeszków ziemnych nie zalicza się do orzechów, ale do roślin strączkowych.

Orzechy ziemne (arachidowe), czyli popularne fistaszki, wyróżniają się swoimi właściwościami i wartościami odżywczymi na tle innych orzechów. Pochodzące z Brazylii arachidy mają najwięcej białka ze wszystkich orzechów. Posiadają także rekordową ilość witaminy B3 (niacyny). Ponadto są wartościowym źródłem tłuszczu (jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe), błonnika oraz witamin i składników mineralnych (zwłaszcza potasu). Jednak szczególną uwagę powinno się zwrócić na zawarte głównie w różowoczerwonej i cierpkiej w smaku skórce orzeszków polifenole, tokoferole oraz flawonoidy, gdyż mają one zdolność neutralizowania wolnych rodników.

Witamina B3 zawarta w znacznych ilościach w fistaszkach przede wszystkim wspomaga układ nerwowy - koi nerwy, łagodzi stres, ułatwia zasypianie itp. W lecznictwie jest nawet podawana chorym na depresję i choroby psychiczne. Jeśli więc czujesz ciągłe zmęczenie i osłabienie, nie radzisz sobie ze stresem, bądź cierpisz na bezsenność lub z powodu migrenowych bólów głowy, sięgnij po fistaszki.

Świeże nasiona są zjadane jako warzywo, a prażone lub solone są popularną przekąską. Z orzeszków produkuje się również masło orzechowe. W Stanach Zjednoczonych ponad 60% wyprodukowanych orzechów ziemnych jest przeznaczanych na produkcję masła orzechowego, około 20% jest prażonych, około 19% jest wykorzystywanych w produkcji słodyczy.

W orzeszkach arachidowych poddanych działaniu pleśni mogą powstawać silnie toksyczne aflatoksyny. Dlatego nie zaleca się spożywania nieświeżych orzeszków, gdyż może to szkodzić, zwłaszcza wątrobie. Ponadto orzeszki ziemne są jednym z najsilniejszych alergenów. Choć reakcja alergiczna na orzeszki dotyka tylko 1-2% populacji, to nawet niewielkie ilości spożytych orzeszków (lub produktów pochodnych, np. oleju) mogą wywołać wstrząs anafilaktyczny. Z tego powodu w krajach Unii Europejskiej na etykietach produktów spożywczych obowiązkowo umieszcza się informacje o zawartości orzeszków w produkcie lub ich użyciu na terenie danego zakładu produkcyjnego.

Orzech ziemny może być uprawiany w Polsce w gruncie. Fistaszki wymagają stanowisk ciepłych, osłoniętych od wiatru, zacisznych. Optymalna jest wystawa zachodnia i południowa. Podłoże do siewu bądź sadzenia powinno być dokładnie przygotowane – oczyszczone z chwastów, przekopane i użyźnione (np. przez wymieszanie z kompostem lub obornikiem). Optymalne są gleby żyzne, próchnicze, umiarkowanie wilgotne o pH w granicach 6,0-6,5.

Do obfitego plonowania roślina potrzebuje około 5 ciepłych miesięcy, gdyż przede wszystkim długo zawiązuje strąki. Do wzrostu tej rośliny niezbędna jest temperatura co najmniej 12-14°C. Jednocześnie roślina jest wrażliwa na mróz.  Dlatego najlepszym sposobem jest wcześniejsze przygotowanie rozsady w domu lub w szklarni. Nasiona należy wysiewać wiosną, najlepiej w marcu lub w kwietniu do doniczek z standardowym podłożem ogrodniczym. Kiełkowanie nasion trwa od 5 do 10 dni. Do gruntu sadzonki należy przesadzać w połowie maja. Po zakwitnięciu roślin lekko obsypać spulchnioną ziemią dzięki czemu strąki łatwiej wrastają w podłoże.

Nasiona orzechów ziemnych coraz częściej można znaleźć w sklepach ogrodniczych bądź po prostu można zamówić w internecie. Należy jednak pamiętać, że te sprzedawane jako żywność nie nadają się do wysiewu, gdyż poddawane są prażeniu.