Jabłonie letnie, jesienne czy zimowe - które posadzić

Jabłoń jest jednym z najstarszych drzew owocowych uprawianych przez człowieka. Była bardzo dobrze znana już kilka tysięcy lat przed naszą erą. Współczesne odmiany to wielokrotne krzyżówki różnych gatunków i odmian jabłoni. Wśród ich najstarszych przodków wymienia się przede wszystkim jabłoń dziką, jabłoń Siewersa oraz jabłoń rajską. Przed wiekami rosły one dziko w różnych rejonach świata. Ich nasiona – na znaczne odległości – przenosiły karawany kupców kursujące np. między Europą a Azją. Z wyrzuconych ogryzków wyrastały siewki, które często rodziły jeszcze lepsze owoce niż jabłonie mateczne.

Z czasem ludzie nauczyli się sztuki szczepienia drzewek. Dzięki temu odmiany jabłoni o szczególnie smacznych owocach można było rozmnażać tak, że każde drzewko powtarzało cechy drzewa matecznego. Zrazy można było także przewozić na znaczne odległości. Kunszt uprawy jabłoni rozwinęli w średniowieczu zakonnicy. Gdy zakładali nowy klasztor, przywozili ze sobą m.in. jabłonki. Z klasztornych ogrodów pochodzą najprawdopodobniej np. odmiany Kosztela oraz Szara Reneta.

Ogromny rozwój sadownictwa przyniósł wiek XIX. To właśnie wtedy wyhodowano mnóstwo nowych odmian jabłoni. Były to celowe krzyżówki, ale też siewki. Naukowcy poszukiwali cennych odmian w ogrodach wiejskich, pałacowych i zakonnych. Obecnie znanych jest około 10.000 odmian jabłoni.

Przeczytaj też: Najważniejsze zabiegi pielęgnacyjne w uprawie jabłoni

Przez wiele wieków nie było jednolitego nazewnictwa jabłoni. W Polsce aż do początku XX wieku używano bardzo często nazw francuskich, angielskich i niemieckich. Większość nie znała tych języków, a nawet jeśli, to nie była w stanie ich zapamiętać. Dlatego zagraniczne nazwy jabłoni często spolszczano. I tak np. Gravensteiner – bardzo stara odmiana z co najmniej XVII wieku, została Grafsztynkiem, zaś Golden Winter Pearmain otrzymała nazwę Królowa Renet. Na wsiach i we dworach używano mnóstwo lokalnych nazw, jak koraliki, wenetki, mnichy, burty, brzęczki, żelazka, cytrynówki, grzechotki, kapuśniaki, wędliki…

Ogrodnicy przez wieki próbowali klasyfikować odmiany jabłoni, np. pod względem wyglądu owoców czy liczby pręcików kwiatów. Były one nie mniej skomplikowane niż nazwy jabłoni w obcych językach. W XIX wieku stopniowo wykształcił się podział jabłoni najprostszy: pod względem pory dojrzewania jabłek. Do dziś wyróżnia się odmiany jabłoni letnie, jesienne i zimowe. Wybierając drzewka do ogrodu trzeba na to zwracać uwagę. Dzięki temu własne jabłka można mieć od lata do wiosny następnego roku. Czasem - niestety - nie warto sadzić np. jabłoni zimowych. Nie każdy ma bowiem piwnicę do przechowywania owoców przez wiele miesięcy, aby osiągnęły dojrzałość konsumpcyjną. Wtedy lepiej sadzić odmiany letnie albo ewentualnie jesienne.

Przeczytaj także: Jak zbierać oraz przechowywać jabłka i gruszki

Jabłonie letnie owocują głównie w lipcu oraz sierpniu, czasem do września. Ich owoce nadają się do jedzenia od razu po zerwaniu. Nie muszą być przechowywane w chłodzie przez pewien czas, tak jak jabłka jesienne oraz zimowe, aby dojrzały do konsumpcji.

Odmian letnich, w porównaniu do jesiennych oraz zimowych, jest znacznie mniej. Przyczyn mniejszego zainteresowania nimi jest wiele. Przede wszystkim latem jest zwykle dużo owoców, nie tylko jabłek, przez co ich ceny spadają. Dlatego odmiany letnie jabłoni rzadziej są uprawiane w wielkich sadach, bo są mniej opłacalne. Rzadko pojawiają się na sklepowych półkach. Częściej można je kupić na targowiskach. Jabłka letnie mają też zwykle cienką skórkę i są podatne na uszkodzenia w transporcie. Słabo się przechowują.

Pełnia owocowania odmian letnich jabłoni przypada na wakacje, czyli lipiec oraz sierpień. Niektóre, np. Charłamówki, można zbierać jeszcze we wrześniu. Jabłka letnie dojrzewają stopniowo na drzewach, w ciągu kilku tygodni. Czasem mogą przedwcześnie opadać.

Jabłonie letnie warto mieć w ogrodzie przydomowym, ale także na działce, gdzie bywa się tylko od czasu do czasu, zwłaszcza w wakacje. Wszystkie jabłka letnie słabo się przechowują. Trzeba też zrywać je delikatnie, zwłaszcza Papierówki, bo łatwo się obtłukują i szybko psują.

Odmiany letnie jabłoni są szczególnie polecane dla tych, którzy lubią jabłka prosto z drzewa, nie mają ich gdzie przechowywać i nie przepadają za robieniem przetworów.

Odmiany letnie jabłoni mają owoce miękkie, kruche, deserowe – w sam raz, aby zerwać i od razu zjeść. Dawniej sadzono je m.in. z myślą o dzieciach i seniorach, gdyż łatwo je gryźć. Często są tak miękkie, że rozpływają się w ustach. Do dłuższego przechowywania się nie nadają.

Sezon na poszczególne odmiany letnie jest krótki – zwykle trwa do miesiąca. To jabłka znakomite także do ciast oraz na soki i kompoty. Papierówki nie w pełni dojrzałe nadają się do zakwaszania dań z kapusty.

Jabłonie jesienne dojrzewają później niż odmiany letnie. Ich owoce dość rzadko nadają się do jedzenia od razu po zerwaniu z drzewa. Zwykle trzeba je przechować w chłodzie co najmniej kilka tygodni, aby dojrzały w pełni. Do jedzenia nadają się od wczesnej do późnej jesieni, a czasem jeszcze na początku zimy.

Jabłka jesienne przechowują się lepiej niż letnie, ale gorzej niż zimowe. Lepiej też znoszą transport - to zależy od odmiany. Większość jest bardzo smaczna jako owoce deserowe, ale nadaje się też na przetwory i do ciast. Wyjątkiem jest np. Kosztela. To jabłko wybitnie deserowe, choć niektórzy lubią je też suszyć.

Odmiany jesienne jabłoni są polecane dla tych, którzy lubią robić przetwory, szarlotki, strudle oraz inne dania z jabłkami.

Jabłka odmian jesiennych zrywa się zwykle we wrześniu, czasem jeszcze w październiku. Jeśli mają być dłużej przechowywane, lepiej zrywać je trochę później, zwłaszcza gdy pogoda jest słoneczna, bez przymrozków. Pojedyncze, niedojrzałe owoce, np. Antonówki, można zrywać wcześniej – nawet w lipcu. Dodaje się je np. do dań z kapustą. Znakomicie zakwaszają dania.

Na bieżąco trzeba wykorzystywać jabłka przedwcześnie opadłe, np. można je suszyć. Do przechowywania się nie nadają.

Odmiany jesienne jabłek rzadko nadają się do jedzenia od razu po zerwania z drzew. Z reguły są to pojedyncze owoce, które rosły na wyjątkowo dobrze nasłonecznionych gałęziach. Większość zebranych jabłek jesiennych trzeba przechować w chłodnym miejscu. Bardzo dobre są piwnice, ale też np. nieogrzewane pomieszczenia gospodarcze czy altany na działkach.

Owoce układa się na drewnianych półkach albo w skrzynkach. Czas leżakowania każdej odmiany jest trochę inny – dłuższy lub krótszy. Wiele zależy też od mikroklimatu panującego w pomieszczeniu. Do listopada lub grudnia jabłka odmian jesiennych powinny być zjedzone.

Owoce odmian zimowych jabłoni rzadko nadają się do jedzenia wcześniej niż w listopadzie lub grudniu. Po zbiorze są zwykle twarde, kwaśne, słabo wybarwione. Aby nabrały bukietu właściwego dla danej odmiany, muszą koniecznie poleżeć w chłodzie, najczęściej przez kilka miesięcy.

W porównaniu do odmian letnich oraz jesiennych, jabłka zimowe przechowują się najlepiej – aż do wiosny lub nawet lata. Często mają grubą skórkę, są najmniej wrażliwe na obtłuczenia. Podczas leżakowania w chłodzie zmienia się ich kolor. Stają się bardziej żółte lub czerwone (w zależności od odmiany).

Odmiany zimowe jabłoni warto sadzić tylko wtedy, gdy ma się miejsce do ich przechowywania. Najlepsza jest piwnica, w której temperatura nigdy nie spada poniżej 0°C. Lepiej unikać też sadzenia zimowych odmian, jeśli z działki korzysta się raczej tylko w wakacje. Problemem jest bowiem wtedy zebranie owoców. Na działkach, gdzie spędza się tylko wakacje, lepiej się sprawdzą odmiany letnie.

Odmiany zimowe jabłoni polecane są dla tych, którzy chcą mieć własne owoce przez wiele miesięcy, zarówno do jedzenia na surowo, jak i do różnego rodzaju dań.

Najlepszy czas na zbiór jabłek zimowych to połowa października. Gdy jest duża różnica temperatury pomiędzy dniem a nocą, owoce stają się zdecydowanie słodsze w smaku i bardziej pachnące. Jednak pełny smak oraz wybarwienie wykształcają się dopiero po dłuższym przechowaniu w chłodzie. Do dłuższego przechowywania najlepsze są jabłka zrywane z gałęzi. Owoce, które opadły na ziemię, trzeba jak najszybciej zużyć.

Wszystkie jabłka zimowe dojrzewają w pełni dopiero podczas przechowywania w chłodnym miejscu. Dojrzałość konsumpcyjna zależy przede wszystkim od indywidualnych cech odmian jabłoni, ale też mikroklimatu pomieszczenia, w którym owoce są przechowywane.

Do jedzenia nadają się przede wszystkim zimą. Jednak są wyjątki, przykładowo Królowa Renet, zwłaszcza po słonecznym lecie, nadaje się do jedzenia już od października. Aż do maja lub nawet dłużej przechowują się np. Fuji, Gala czy Grochówka Wielka.