W jaki sposób uprawiać i pielęgnować cebulę?

Cebula (Allium cepa) to warzywo należące do rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae). Obecnie cebula nie występuje już w stanie dzikim, natomiast jako warzywo uprawiana jest niemal we wszystkich krajach. Pochodzi z Azji Środkowej, gdzie uprawiana jest od bardzo dawna. Pierwsze wzmianki dotyczące uprawy i zbioru cebuli pochodzą sprzed około 5000 lat p.n.e. (rysunki cebuli znajdowane na wykopaliskach w Palestynie). Ponadto motywy cebuli znajdują się na malowidłach i płaskorzeźbach egipskich sprzed co najmniej 3200 lat p.n.e, co może wskazywać, że spożywano ją w dużych ilościach. Cebula była także regularnie uprawiana i jedzona przez starożytnych Rzymian.

Cebula tworzy bardzo skróconą łodygę (tzw. piętka). Kwiatostany wynoszone są w górę na dętych głąbikach, bardzo podobnych do liści. Głąbiki nad cebulą przechodzą przez tzw. łodygę pozorną, czyli rurkę tworzoną przez zwinięte i skrócone liście asymilacyjne. Częścią jadalną cebuli są mięsiste pochwy liściowe (białe, fioletowe, żółte) tworzące w dolnej części rośliny cebulę, czyli organ spichrzowy. Z cebuli wyrastają także liście asymilacyjne – zielone, obłe i dęte. Mogą być one spożywane jako zamiennik liści szczypiorku.   W drugim roku uprawy (jest to roślina dwuletnia) cebula wykształca pędy kwiatostanowe (głąbiki). Osiągają one wysokość 90-190 cm i zakończone są kulistymi baldachami zawierającymi od 50 do 1000 kwiatów. Owocem są torebki zawierające zwykle 6 trójgraniastych czarnych pomarszczonych nasion. W 1 gramie znajduje się ich od 250 do 370 sztuk. Cebula wytwarza wiązkowy system korzeniowy sięgający 30-40 cm.

Cebula zawiera glikozydy, w tym najważniejszy dwusiarczek alilo-propylowy. To właśnie ten składnik jest odpowiedzialny za większość właściwości leczniczych. Poza tym cebula zawiera wiele enzymów, które usprawniają trawienie i metabolizm oraz cenne składniki mineralne takie jak siarka, żelazo, magnez, mangan, potas, wapń czy fosfor). Warzywa te zawierają także mnóstwo witamin (witamina A, witamina B, witamina C, witamina E, flawonoidy, glukokinina). W 100g cebuli znajduje się około 40 kcal na które składa się białko (1,10 g), węglowodany (9,34 g) oraz tłuszcze (0,10 g). Woda w cebuli stanowi 89,1%.      

Cebula posiada silne właściwości lecznicze. Sok z cebuli działa jak prawdziwy antybiotyk. Niszczy bakterie, które powodują infekcje skóry, w tym gronkowca złocistego. Dzięki swoim właściwościom cebula jest używana do leczenia ran, czyraków, ropni, oparzeń, pęknięć skóry i trądziku. Ponadto ma działanie przeciwzapalne i wykrztuśne, ponieważ ułatwia pozbywanie się wydzieliny zalegającej w gardle, upłynniając ją. Stanowi idealny lek na wszelkiego rodzaju infekcje górnych dróg oddechowych, w tym zapalenie gardła, zatok przynosowych, zapalenie krtani czy zapalenie oskrzeli. W naturalnej medycynie wykorzystuje się także bulion cebulowy, który odblokowuje gardło i jest bardzo skuteczny podczas leczenia anginy i zapalenia migdałków. Przy innych dolegliwościach dróg oddechowych doskonałym rozwiązaniem jest tradycyjny syrop z cebuli z dodatkiem miodu lub cytryny. Cebula (zwłaszcza czerwona) zawiera także bioflawonoid - kwercetynę, który odpowiada za usuwanie z organizmu wolnych rodników oraz wykazuje działanie przeciwgrzybicze. Pomaga także w utrzymaniu prawidłowej masy ciała i detoksykacji organizmu ora w walce z cukrzycą (niski indeks glikemiczny).

Surowa cebula to skuteczny lek na wiele dolegliwości, dlatego zjadanie jednej dziennie daje nam gwarancję zdrowia. Popularne są także syropy z cebuli z dodatkiem miodu, soku z cytryny, z marchwi lub z pomidorów. Korzystnie na zdrowie wpływa też wywar z cebuli, który zawiera w sobie dużą ilość składników aktywnych. Cebula w kuchni ma nieograniczone zastosowanie. W postaci granulowanej jest wykorzystywana do sosów, zup, potraw z mięs (wołowina, wieprzowina, dziczyzna), twarogu czy sałatek. Cebula to także świetny dodatek do potraw smażonych. Nadaje potrawom niepowtarzany aromat i niecodzienny smak. Cebula jest uważana za warzywo pikantne, ale jest bardzo uniwersalna i znana w kuchni na całym świecie.

Szalotka to cebula gniazdowa, tworząca gniazdo podłużnie-jajowatych drobnych cebul potomnych, z których można ją rozmnażać wegetatywnie. Gatunek ten pochodzi z Bliskiego Wschodu, a w Polsce jest uprawiana głównie amatorsko, w ogrodach działkowych i przydomowych. Szalotka jest ceniona za łagodny smak, najłagodniejszy ze wszystkich warzyw cebulowych (zwłaszcza odmiany o żółto-słomkowej barwie łusek). Można ją użytkować w różnych fazach wzrostu, rozpoczynając od zbiorów na szczypior w pęczkach (w gnieździe pozostawia się po 2 lub 3 cebule do dalszego wzrostu), a kończąc na zbieraniu w pełni dojrzałych, uformowanych cebul. Cebule są doskonalą przyprawą kuchenną oraz świetnym i smacznym uzupełnieniem do kanapek. Można je też wykorzystać do przygotowywania marynat, konserw i sosów.

Ze względu na płytki system korzeniowy roślina wrażliwa jest na niedobór wody. Nawadnianie jest konieczne szczególnie w okresach suszy. Nieco mniej wrażliwa na niedobory wody jest cebula uprawiana z dymki. Cebula najlepiej rośnie i rozwija się przy wczesnej, długiej i chłodnej wiośnie oraz dostatecznej ilości opadów po wysiewie. W tych warunkach rośliny wytwarzają silny system korzeniowy i dużą liczbę liści, jeszcze przed momentem formowania się cebul. Faza ta następuje w czerwcu i jest związana z długością dnia. Gdy dzień się wydłuża rośliny formują cebule bez względu na liczbę liści. Jeśli jest ich mało cebule będą małe, a plon niski. Z kolei od lipca cebula wymaga ciepłej, suchej pogody. Prawidłowe doschnięcie cebuli, warunkujące jej zdrowotność, a następnie dobre przechowywanie, przebiega tylko w warunkach suchych.

Cebula najlepiej udaje się na glebach dobrze przepuszczalnych, żyznych i bogatych w próchnicę. Duże znaczenie dla powodzenia uprawy cebuli ma odczyn gleby, dlatego koniecznie przed rozpoczęciem uprawy sprawdźmy pH gleby choćby najprostszym pH-metrem. Cebula najlepiej rośnie w glebie o pH pomiędzy 6,5 do 7,0. Glebę o odczynie pH poniżej 6,0 należy koniecznie zwapnować stosując Dolomit ogrodniczy Target. Ponadto gleby zbyt ubogie warto wzbogacić w materię organiczną (np. kompost) lub dodać Humus, który poprawi jakość i właściwości podłoża.

Wymagania nawozowe cebuli są dość wysokie, dlatego uprawia się ją na glebach nawożonych obornikiem jesienią poprzedniego roku. W przypadku braku dostępu do świeżego obornika warto zastosować Obornik granulowany .Nie zaleca się jednak nawozić obornikiem wiosną, tuż przed siewem. Bardzo dobrze cebula reaguje na nawożenie kompostem, który powinien stanowić podstawę naszego nawożenia na działce. W przypadku pojawienia się objawów niedoborów składników zaleca się stosować nawożenie mineralne. Cenne makro- i mikroelementy zapewni Nawóz granulowany do warzyw Target.

Ze względu na zwiększone niebezpieczeństwo wystąpienia chorób (mączniak rzekomy cebuli, alternarioza cebuli czy biała zgnilizna cebuli) oraz szkodników (zwłaszcza śmietki) bezpieczniejsza jest uprawa cebuli w płodozmianie. Należy ją uprawiać na tym samym polu nie częściej niż co 3-4 lata. Cebuli także nie należy uprawiać po innych warzywach z tego samego rodzaju (np. po szczypiorku czy czosnku), gdyż mają one wielu wspólnych wrogów. Dobrym przedplonem dla cebuli są ogórki i fasola szparagowa. Nie powinniśmy jej natomiast uprawiać po burakach, ziemniakach, selerze i marchwi.

Niezależnie od tego czy uprawiamy cebulę z dymki, czy z rozsady, po wysadzeniu na grządki, pielęgnacja jest podobna. Przede wszystkim spulchniamy glebę pomiędzy rzędami i usuwamy chwasty. Spulchnianie gleby w uprawie cebuli korzystnie wpływa na plony. Warto unikać zaskorupiania się powierzchni gleby, dlatego korzystne jest jej spulchnianie co najmniej kilka razy sezonie. Ponadto kilkukrotne wzruszanie gleby uniemożliwia rozwojowi chwastów. Niepożądane rośliny stanowią problem, zwłaszcza w początkowym okresie uprawy. Należy wiec regularnie usuwać chwasty, wyrywając je ręcznie bądź za pomocą motyczki czy pazurków. Aby nie uszkadzać korzeni cebuli, glebę należy wzruszać na głębokość nie większą niż 3-4cm. Cebula z czasem sama hamuje wzrost chwastów poprzez cieniowanie i przygniatanie ich szczypiorem.

Do zbiorów cebuli możemy przystąpić gdy ponad połowa szczypioru na grządce jest załamana. Za idealny termin uważa się moment gdy 70 - 80% roślin na grządkach ma załamany szczypior ale na każdej roślinie są jeszcze 3 - 4 liście zielone. Przeczekanie ze zbiorem dłużej znacznie skróci możliwy okres przechowywania.

Po wykopaniu cebuli trzeba ją dosuszyć. Najlepiej zbiór przeprowadzić w dni pogodne, aby cebula mogła doschnąć na świeżym powietrzu. Cebula przeznaczona do przechowywania powinna mieć liście i zewnętrzne łuski zupełnie suche. Wybierając cebule do przechowywania odrzucamy te z widocznymi uszkodzeniami oraz z grubą szyjką. Składujemy w chłodnym i suchym pomieszczeniu ułożoną w skrzyneczkach, powieszoną w siatkach lub zaplecioną w warkocze.

Uprawa cebuli z siewu wprost do gruntu jest metodą stosunkowo najłatwiejszą i najtańszą. Daje także bardzo dobry materiał do przechowywania. Przy produkcji z siewu uzyskuje się jednak niższy plon niż przy uprawie z rozsady, czy z cebuli dymki. Ponadto wielkość cebul jest znacznie mniej wyrównana. Uprawę z siewu wprost do gruntu zaleca się stosować w rejonach o dłuższym okresie wegetacyjnym, bardzo wczesnej wiośnie i długiej, pogodnej jesieni. Wysiew cebuli należy dokonać możliwie jak najwcześniej. Dobrym terminem jest druga dekada kwietnia. Przy wcześniejszym siewie istnieje ryzyko uszkodzeń przez silniejsze wiosenne przymrozki (siewki wytrzymują przymrozki do -3st.C). Nasiona zaczynają kiełkować już przy temperaturze 6st.C, jednak najbardziej równomiernie przebiega kiełkowanie w temperaturze 18st.C. Cebulę uprawia się w rzędach co 30cm, jednak przy uprawie mechanicznej odległość tą można zwiększyć nawet do 50cm.

Uprawa cebuli z rozsady wiąże się ze znacznie większymi kosztami produkcji. Zaletą jest jednak wyższy plon, a cebule są bardziej wyrównane. Uprawę z rozsady można stosować w rejonach o krótszym okresie wegetacji oraz na gruntach, które wiosną później obsychają. Ponadto cebule mają doskonałą wartość przechowalniczą. Rozsadę wysadza się w pole możliwie wcześnie aby rośliny dobrze się zakorzeniły i rozrosły jeszcze w okresie wiosennych chłodów. Produkcja rozsady trwa około 50 dni, przy czym siewek się nie pikuje. Dobra rozsada powinna mieć 3-4 liście. Po wysiewie należy zapewnić temperaturę około 16-18st.C. Przy wyższej temperaturze rozsada będzie wybiegnięta. Ponadto przed wysadzeniem do gruntu należy pamiętać o zahartowaniu rozsady. Na miejsce stałe rośliny wysadza się w rozstawie 30 x 8-10cm. Przy ręcznym sadzeniu można nieco skrócić korzenie, aby się nie zawijały. Nasada szczypioru powinna znaleźć się 0,5cm pod powierzchnią gleby.

Cykl uprawowy cebuli z dymki trwa 2 lata. W pierwszym roku produkuje się tzw. dymkę, tj. drobną cebulę o średnicy 5-25mm. Dopiero w drugim roku z wysadzenia tych małych cebulek uzyskuje się cebule do spożycia. Uprawa z dymki pozwala na otrzymanie bardzo wczesnego, wysokiego i wyrównanego plonu. Cebula z dymki nie nadaje się jednak do długiego przechowywania, a sama produkcja jest dość kosztowna ze względu na trudności i kłopoty związane z uzyskaniem dobrej dymki. Zasada produkcji dymki polega na tym, aby stworzyć roślinom takie warunki, by rosły one możliwie jak najgęściej przy niedoborze składników pokarmowych i wody. Siew nasion na dymkę przeprowadza się zwykle w maju w rzędy co 15-20cm. Do zbioru dymka jest gotowa po około 100 dniach (gdy szczypior zżółknie). Wiosną drugiego roku uprawy małe cebulki wysadza się do gruntu w rozstawie 30 x 8-10cm. Sadzimy na takiej głębokości, aby wierzchołek znajdował się na poziomie gruntu.