W jaki sposób uprawiać i pielęgnować kapustę?

Kapusta głowiasta (Brassica oleracea var. capitata) należy do rodziny kapustowatych (Brassicaceae). Gatunek ten pochodzi od dzikiej kapusty (Brassica oleracea var. silvestris), która rośnie na wybrzeżach Morza Śródziemnego oraz na skalistych brzegach południowej Francji, Anglii i Irlandii. Na naturalnym stanowisku jest rośliną trwałą, o silnych, wysokich pędach, u nasady zdrewniałych i liściach twardych, szorstkich, nie nadających się do jedzenia. W wyniku krzyżowania oraz selekcji naturalnej i stałej pracy hodowców otrzymano uprawiane obecnie formy, różniące się budową łodyg i liści. Obecnie w uprawie występuje wiele cennych odmian, które można wybierać spośród kapusty głowiastej białej, kapusty głowiastej czerwonej, kapusty włoskiej, kapusty brukselskiej, kapusty chińskiej czy kapusty pekińskiej.

Kapusta głowiasta rozmnaża się wyłącznie z nasion, których w 1 gramie znajduje się 300-350. W zależności od warunków uprawy po około 1 tygodniu od siewu pojawiają się wschody z sercowatymi liścieniami. Z kolei liście są okrągłe, z woskowym nalotem. Kapusta tworzy bardzo silny system korzeniowy a korzenie wrastają głęboko w glebę. Kapusta rośnie szybko i wytwarza dużo liści (10-15 u odmian wczesnych i 25-30 u późnych). W momencie gdy wzrost łodygi ulega zahamowaniu, liście zwijają się, zachodząc jedne na drugie i narastając do wewnątrz, tworząc główkę. W miarę wzrostu staje się ona mniej lub bardziej zbita, zależnie od odmiany. Zahamowana we wzroście łodyga grubieje tworząc głąb.

Kapusta jest rośliną dwuletnią, gdyż w drugim roku uprawy zakwita i wydaje nasiona. W pierwszym roku w liściach główki i w zgrubiałej łodydze gromadzone są składniki pokarmowe. Są one potrzebne roślinie w następnym roku do dalszego jej rozwoju. W drugim roku wegetacji pąk wierzchołkowy przebija główkę, powodując jej pęknięcie. Wychodzące na zewnątrz pędy rozrastają się silnie, kwitną i wydają nasiona. U odmian wczesnych i średnio wczesnych, jeśli zbiór nie jest wykonany w porę, występuje już w pierwszym roku pękanie główek.

Wartość odżywcza poszczególnych gatunków i odmian kapusty jest nieco zróżnicowana. Oprócz dużych ilości wody zawierają one związki azotowe i bezazotowe – białka, cukry, błonnik, tłuszcze i inne. Spośród wszystkich warzyw kapustnych największy procent cukru ma kapusta głowiasta biała, co umożliwia kwaszenie jej na zimę. Kapusta włoska i brukselska odznaczają się większą zawartością suchej masy niż kapusta głowiasta. Zawierają także większe ilości związków azotowych, w tym białka, co wpływa korzystnie na ich wartość odżywczą i smakową. Kapusty zawierają także wiele soli mineralnych – potas, wapń, fosfor i żelazo. Najważniejsza jest jednak zawartość podstawowych witamin (prowitamina A, witamina B1, B2, C).

Kapusta to warzywo dostępne w kuchni przez cały rok, gdyż późne odmiany doskonale znoszą przechowywanie i mogą być spożywane w postaci świeżej przez całą zimę i wiosnę. Z kolei wczesne i średnio wczesne odmiany doskonale nadają się do bieżącego spożycia w okresie letnim i jesiennym. Kapusta jest doskonałym warzywem do przygotowywania sałatek i surówek. Kapusta głowiasta stanowi także podstawowy surowiec w przemyśle warzywniczym, gdyż w postaci zakwaszonej stanowi największą masę ze wszystkich gatunków warzyw przetwarzanych. Kiszona kapusta jest podstawowym surowcem do przygotowania jednego z najpopularniejszych dań polskiej kuchni, bigosu. Ponadto kapusty, zwłaszcza brukselka doskonale nadają się do mrożenia.

Warzywa kapustne są roślinami klimatu chłodnego. Optymalna temperatura ich wzrostu wynosi 15-20 st.C, a w okresie produkcji rozsady utrzymuje się temperaturę 10-15 st.C. Warzywa kapustne dobrze znoszą przymrozki i kilkustopniowe mrozy. Wbrew nazwie do najbardziej odpornych gatunków należy niewątpliwie kapusta włoska. Jednak należy pamiętać, że długotrwałe chłody w okresie produkcji rozsady prowadzą do zjarowizowania roślin i przedwczesnego wybijania w pędy nasienne. Warzywa kapustne wymagają dużej ilości światła. Nie udają się na grządkach zacienionych czy pod drzewami. Jednak zbyt silne nasłonecznienie także nie jest preferowane.

Warzywa kapustne są bardzo wymagające w stosunku do wody. Największe zapotrzebowanie stawia tu kapusta głowiasta biała, zaś bardziej odporna na niedobór wody jest kapusta włoska. Kapusta głowiasta jest także bardzo wymagająca w stosunku do gleby. Udaje się przede wszystkim na glebach o dużej pojemności wodnej. Odmiany wczesne należy uprawiać na glebach lżejszych, szybko nagrzewających się na wiosnę. Odmiany późne najlepiej udają się na glebach cięższych o dość wysokim poziomie wody gruntowej, ale nie kwaśnych. Najlepsze są czarnoziemy, ziemie gliniaste i ilaste oraz dobrze zmeliorowane gleby torfowe.

Kapusty są bardzo wrażliwe na kiłę kapuścianą. Aby nie dopuścić do wystąpienia tej choroby, należy je uprawiać na tym samym polu nie częściej niż co 4 lata. Nie należy też z tego samego względu uprawiać roślin kapustnych na glebach zakwaszonych i podmokłych. W razie zakwaszenia gleby należy jesienią grządki zwapnować stosując np. Dolomit ogrodniczy Target.

Ze względu na niebezpieczeństwo wystąpienia nicieni, przede wszystkim mątwika korzeniowego, na glebach lekkich nie należy uprawiać warzyw kapustnych po burakach, szpinaku, rabarbarze i innych warzywach kapustnych. Kapusta głowiasta, charakteryzująca się długim okresem wegetacji, jest uprawiana jako plon główny. Rośnie bardzo dobrze po roślinach kłosowych, po koniczynie lub innych roślinach motylkowych. Z kolei kapusta czerwona wymaga nieco lepszego stanowiska niż biała.

Kapusta wykazuje bardzo duże zapotrzebowanie pokarmowe. Posiada jednak bardzo silnie rozwinięty system korzeniowy (zwłaszcza odmiany późne), potrafi zdobywać wodę z głębszych warstw gleby oraz może dobrze wykorzystać nawozy mineralne. Nawożenie obornikiem wbrew dotychczasowym poglądom nie jest tu więc konieczne. Kapusta udaje się dobrze na kompostach torfowych albo na nawozach zielonych przyoranych jesienią. Do prawidłowego wzrostu i plonowania kapusta wymaga stałej obecności w glebie łatwo przyswajalnego azotu, np. w postaci saletry amonowej. Dawkę tego składnika dzieli się na 2-3 części. Pierwsze nawożenie wykonuje się przed sadzeniem roślin. Stosowanie zbyt dużych dawek azotu może jednak opóźnić plonowanie kapusty, zwłaszcza wczesnej. Bardzo ważne jest też dostarczenie odpowiednich ilości potasu oraz mikroelementów. Zwłaszcza na glebach zasadowych występują znaczne niedobory manganu czy boru. Cenne makro- i mikroelementy zapewni nawóz granulowany do warzyw Target. W uprawie kapusty czerwonej należy zwiększyć dawkę potasu, gdyż składnik ten korzystnie wpływa na intensywne zabarwienie główek.

Kapusta najwcześniejsza, wysadzana często na początku kwietnia, rośnie początkowo w warunkach bardzo niskich temperatur, co powoduje, że wzrost jej jest bardzo powolny. Opóźnia się więc plonowanie. Czasem zaleca się stosowanie agrowłókniny wiosennej czy innych okryć, które podnosząc temperaturę wokół roślin, przyczyniają się do przyspieszenia ich wzrostu. Odmiany średnio-wczesne wysadza się na przełomie kwietnia i maja, zaś późne na miejsce stałe powinny trafić do końca maja.

Spulchnianie gleby w uprawie kapusty korzystnie wpływa na plony. Pierwsze wzruszanie gleby wykonuje się krótko po posadzeniu rozsady. Wówczas spulchnimy glebę udeptaną podczas wysadzania roślin. Następne wzruszanie wykonuje się w celu zniszczenia wyrastających chwastów. Niepożądane rośliny stanowią problem, zwłaszcza w początkowym okresie uprawy. Należy wiec regularnie usuwać chwasty, wyrywając je ręcznie bądź za pomocą motyczki czy pazurków. Aby nie uszkadzać korzeni kapusty, glebę należy wzruszać na głębokość nie większą niż 2-3cm. Kapusta z czasem sama hamuje wzrost chwastów poprzez cieniowanie i przygniatanie ich masą liści.

Zbiór kapusty wczesnej rozpoczyna się z chwilą, gdy główki są już wykształcone, bez względu na ich twardość. Główki kapust późniejszych przeznaczone do zbioru muszą być ścisłe, twarde, ale nie spękane. Wycinając główki kapusty, obcina się głąb na wysokości 1cm poniżej główki. Z kolei u kapusty przeznaczonej do zimowego przechowywania obcina się 3cm pod główką. Przy kapuście wczesnej pozostawia się po 2-4 liście ochronne, przy kapuście na przechowywanie po 4-6 liści ochronnych. W pozostałych przypadkach wycina się same główki bez liści.  Kapustę wczesną i średnio-wczesną zbiera się kilkakrotnie, najczęściej 3-4 razy, w miarę jak główki formują się. Zbiór kapusty późnej przeprowadza się jednorazowo. Główek nie można rzucać, gdyż łatwo pękają. Ta część plonu, która przeznaczona jest na przechowywanie, musi być zebrana i złożona bardzo ostrożnie, gdyż główki uszkodzone mechanicznie źle się przechowują.

Kapustę przechowuje się najczęściej w kopcach. Najlepsze jednak wyniki daje przechowywanie w specjalnych przechowalniach o regulowanej temperaturze i wilgotności atmosfery. Do przechowywania muszą być wybrane główki zdrowe, ścisłe, nie za małe, nieuszkodzone, nieprzemarznięte i suche. W przypadku kopcowania najlepiej przechowuje się kapusta przykryta bezpośrednio ziemią. Nie zaleca się stosowania wietrzników. Nie powinno się też za wcześnie okrywać kopca na zimę. W kopcach można przechowywać kapustę nie dłużej niż do kwietnia. Późniejsze przechowywanie możliwe jest już tylko w chłodni w temperaturze 0-2st.C. Na spożycie w zimie należy przechowywać kapustę w magazynach lub w przechowalniach, gdyż kopców ani dołów nie można likwidować w czasie trwania mrozów i śniegu.

Kapustę uprawia się z rozsady. Nasiona najwcześniejszych odmian wysiewa się już pod koniec stycznia i w lutym, średnio-wczesne w marcu, zaś późne w kwietniu. Prawidłowo wyrośnięta rozsada kapusty powinna mieć 4 dobrze rozwinięte liście i dalsze 2 w zaczątkach. Najmniejsza rozsada, z której otrzyma się zadowalające plony musi mieć 3 dobrze rozwinięte liście i 1 w zaczątku. Przed wysadzeniem rozsady do gruntu konieczne jest jej sortowanie. W związku z tym należy zawsze przygotować pewną rezerwę rozsady. Ręczne sadzenie kapusty wykonuje się kołkiem w uprzednio zrobione znaki. Po około tygodniu od wysadzenia sadzonek należy sprawdzić czy nie ma ubytków i w razie potrzeby dosadzić rezerwową rozsadę.