W jaki sposób uprawiać i pielęgnować marchew?

Marchew zwyczajna (Daucus carota) to gatunek rośliny z rodziny selerowatych. Występuje w stanie dzikim na terenach całej Europy, Azji i północnej Afryki. W Polsce w stanie naturalnym jest rośliną bardzo pospolitą. Z kolei w ogrodach przydomowych jest chętnie wysiewaną rośliną uprawną. W wyniku pracy hodowców otrzymano liczne odmiany uprawne różniące się m.in. wczesnością, zastosowaniem, zawartością składników czy kształtem, wielkością i zabarwieniem korzeni.

Marchew tworzy 2 lub 3-krotnie pierzastosieczne, równowąskie liście. Wzniesiona, rozgałęziona, i pusta wewnątrz łodyga jest bruzdowana i szorstko owłosiona. Białe kwiatki zebrane są u szczytu rośliny w baldach złożonych z pierzastymi pod baldachem i trójwrębnymi pod baldaszkami pokrywami. Znajdujące się na jego obrzeżu baldaszki mają dłuższe szypułki, wskutek czego powierzchnia baldachu jest wklęsła. Środkowy kwiat w baldaszku jest ciemnopurpurowy. Drobne kwiaty są w większości promieniste, jedynie kwiaty brzeżne są niesymetryczne (mają 2 płatki mniejsze, a 3 większe). Owocem jest rozłupnia, rozpadająca się na 2 jednonasienne rozłupki. Częścią użytkową marchwi jest spichrzowy korzeń z rozbudowanym miękiszem, który służy do magazynowania substancji pokarmowych. W zależności od odmiany może być od zabarwienia białawego poprzez żółtawy do pomarańczowoczerwonego (najbogatszego w karoten) i purpurowego. U roślin dziko rosnących korzeń jest zwykle biały lub kremowy.

Marchew zwyczajna jest rośliną dwuletnią, gdyż w drugim roku uprawy zakwita i wydaje nasiona. W klimacie umiarkowanym w pierwszym roku wegetacji roślina tworzy różyczkę liści oraz gruby korzeń. W drugim roku z korzenia wybija łodyga z kwiatostanem. Kwitnie od czerwca do jesieni, jest owadopylna. Roślina miododajna, nektar znajduje się na dnie kwiatowym. Marchew wytwarza nasiona zużywając zawarte w korzeniu substancje zapasowe i obumiera.

Marchew to warzywo dostępne w kuchni przez cały rok, gdyż późne odmiany doskonale znoszą przechowywanie i mogą być spożywane w postaci świeżej przez całą zimę i wiosnę. Z kolei wczesne i średnio wczesne odmiany doskonale nadają się do bieżącego spożycia w okresie letnim i jesiennym. Jadalny korzeń ma wiele zastosowań w kuchni. Można jadać marchew na surowo, jako surówkę, gotowaną w sałatkach i zupach lub z wody, smażoną, duszoną. Z marchwi robi się soki i przeciery, a także przetwory.

Wartość odżywcza poszczególnych odmian marchwi może być nieco zróżnicowana. Korzeń marchwi zawiera odżywcze węglowodany, białko, liczne karoteny (witaminę A oraz β-karoten), olejek lotny, witaminy B1 i B2, B6, C, E, H, K, PP oraz wapń, żelazo, miedź i fosfor, a także pektyny. Surowa marchew jest niskokaloryczna i w 100g zawiera 33 kcal na które składa się 1,0g białka, 8,7g węglowodanów i 0,2g tłuszczów. Warto dodać, że marchew gotowana na wodzie jest jeszcze mniej kaloryczna (w 100g znajduje się 30 kcal).

Marchew jest warzywem o stosunkowo niewielkich wymaganiach glebowych.  Podłoże do jej uprawy powinno być lekkie, piaszczysto-gliniaste, dobrze spulchnione i wolne od kamieni. Wówczas korzenie mogą się swobodnie rozwijać i rosnąc prosto w dół. Prawidłowy rozwój korzeni na glebach cięższych czy wilgotnych będzie utrudniony. W takich warunkach silniej rosnące odmiany będą miały tendencję do rozwidlania się i tworzenia korzeni bocznych, co sprawia, że przydatność kulinarna warzyw będzie mniejsza. Wówczas najlepszym rozwiązaniem jest uprawa odmian o korzeniach krótkich bądź kulistych.

Dokarmiając rośliny nawozami należy pamiętać, że aby marchew mogła je pobrać z gleby, muszą do niej wniknąć na znaczną głębokość. Dlatego jesienią poprzedzającą uprawę marchwi warto dobrze przygotować ziemię przekopując ją na głębokość szpadla oraz stosując nawóz organiczny, np. kompost bądź nawozy zielone. Glebę można także wzbogacić stosując Nawóz granulowany do warzyw 1kg Target lub Nawóz granulowany ekologiczny do warzyw 1kg Target. Nie jest zalecane stosowanie nawozów wapniowych, gdyż marchew nie lubi gleb świeżo wapnowanych. Bezpośrednio przed siewem marchwi także nie powinien być stosowany obornik. Uprawa marchwi jest możliwa nie wcześniej jak w drugim roku po oborniku. Wysianie marchwi do gleby świeżo nawożonej obornikiem sprawi, że korzenie będą się zniekształcać i rozwidlać, a roślina stanie się łatwym łupem dla połyśnicy marchwianki.

Marchew ma niewielkie wymagania cieplne, dzięki czemu uprawa marchwi jest możliwa na całym obszarze Polski. Może rosnąć w temperaturze od 5 do 35°C, choć najlepiej wykształcone korzenie wyrastają w temperaturze od 15 do 21°C. Przy zbyt niskiej temperaturze, korzenie marchwi stają się wydłużone i cienkie, zaś przy zbyt wysokiej temperaturze są znacznie krótsze i grube. Stanowisko uprawy marchwi powinno być słoneczne, gdyż wówczas jej korzenie charakteryzować się będą wysoką zawartością karotenu i cukrów.

Utrzymywanie umiarkowanej wilgotności podłoża będzie sprzyjać prawidłowemu i bujnemu rozwojowi korzeni. Ziemia na grządkach z marchwią nie powinna być zbyt wilgotna, ani zbyt sucha.  Najbardziej wrażliwa na suszę marchew jest w okresie wschodów i intensywnego wzrostu, kiedy to brak wody powoduje duży spadek plonu. Dlatego szczególnie w tych okresach konieczne jest regularne podlewanie marchwi. Z kolei na glebach ciężkich i wilgotnych korzenie łatwo gniją i pękają.

Marchew należy uprawiać w płodozmianie, tak aby warzywo na te same grządki nie było wysiewane częściej niż raz na 3 lata. Marchew należy do warzyw o średnim zapotrzebowaniu na azot ale za to wysokim na potas. Dlatego po nawożeniu obornikiem zaleca się uprawę warzyw o dużym zapotrzebowaniu na azot, a dopiero później uprawę marchwi. Marchew należy do warzyw korzeniących się głęboko, dlatego dobrze jest ją uprawiać po warzywach korzeniących się płytko. Nie powinna zaś być uprawiana bezpośrednio po innych warzywach korzeniowych, takich jak pietruszka, seler czy burak ćwikłowy.

Marchew w płodozmianie 3-letnim może być uprawiana po warzywach dyniowatych (dynia, cukinia, ogórek), warzywach kapustnych (kalafior, kapusta głowiasta biała i czerwona, kapusta włoska) czy po kukurydzy cukrowej. W drugim roku wysiewamy marchew, a w trzecim groch lub fasolę. Następnie nawozimy obornikiem i ponownie powtarzamy płodozmian. Z kolei w płodozmianie 4-letnim w pierwszym roku po oborniku można uprawiać warzywa kapustne (kapusty i kalafior), w drugim roku warzywa strączkowe (groch, fasola i bób), w trzecim roku cebulę i poplon (np. gorczyca biała) i na zakończenie w czwartym roku marchew.

Uprawiając marchew warto sięgnąć po korzyści jakie daje uprawa współrzędna warzyw. Doskonałym sąsiedztwem dla marchwi jest cebula i koper ogrodowy. Naprzemianrzędowa uprawa marchwi z cebulą to także praktyczny sposób na ochronę marchwi bez chemii. Cebula doskonale odstrasza najpowszechniejszego szkodnika marchwi jakim jest połyśnica marchwianka, zaś sąsiedztwo marchwi zapobiega występowaniu popularnego szkodnika cebuli, czyli śmietki cebulanki. Niewskazanymi sąsiadami dla grządek z marchewką są zaś pomidory.

Spulchnianie gleby w uprawie marchwi korzystnie wpływa na plony. Niepożądane rośliny stanowią problem, zwłaszcza w początkowym okresie uprawy. Należy wiec regularnie usuwać chwasty, wyrywając je ręcznie bądź za pomocą motyczki czy pazurków. Zabieg przeprowadza się bardzo uważnie, aby wraz z chwastami nie usunąć młodych marchewek. Pewną trudność może sprawiać usuwanie chwastów korzeniących się głęboko. Marchew z czasem sama przyhamuje wzrost chwastów poprzez cieniowanie i przygniatanie ich swoim ulistnieniem.

Najwcześniejsze odmiany marchwi można wykopywać już na przełomie czerwca i lipca. Z uwagi na delikatny smak przeznacza się zwykle do bezpośredniego spożycia. Z kolei do przechowywania najodpowiedniejsze są późne odmiany, których okres wegetacji wynosi około 150 dni i zbiera się je zwykle we wrześniu i październiku. Korzenie przeznaczone do przechowywania powinny obeschnąć po wykopaniu. Nie mogą być także okaleczone ponieważ miejsca zranień łatwo ulegają infekcjom, zarażając pozostałe, zdrowe korzenie. Przed złożeniem w chłodnym miejscu należy również obciąć nać, tuż nad korzeniem. Marchew przechowuje się najczęściej w kopcach, jednak najlepsze rezultaty daje przechowywanie w specjalnych przechowalniach o regulowanej temperaturze i wilgotności atmosfery.

Marchew rozmnaża się poprzez wysiew nasion bezpośrednio do gruntu. Wysiew do gruntu jest wskazany dopiero gdy gleba ogrzeje się do 7°C. Tak więc jeśli wiosna jest ciepła i sucha to odmiany wczesne, na pierwszy zbiór można wysiewać już od końca marca i w kwietniu. Na zbiór wczesnowiosenny praktykowany jest także siew ozimy w listopadzie i w grudniu, o ile pozwalają na to warunki atmosferyczne. Z kolei odmiany przeznaczone do przechowywania, o dłuższym okresie wegetacji wysiewa się w maju i na początku czerwca. Nasiona wysiewamy na głębokości od 1 do 2 cm. Odległość między rzędami powinna wynosić około 30cm, zaś w rzędzie odległość pomiędzy roślinami powinna być taka, aby korzenie mogły swobodnie przyrastać na grubość, czyli 3-5cm. Jeśli pozostawimy rośliny rosnące zbyt gęsto, korzenie będą długie i cienkie. Aby zapewnić równomierny wysiew nasion dobrze jest uprzednio wymieszać materiał siewny z piaskiem. Ponadto poprzez zalanie nasion na 1 dzień wodą o temperaturze pokojowej można znacząco przyspieszyć proces kiełkowania. W sprzyjających warunkach wschody następują po około 2 tygodniach.