Wiosenne cięcie drzew owocowych – poradnik i kalendarz

Niektóre gatunki drzew owocowych przycina się na przedwiośniu, a inne – gdy kalendarzowa wiosna już trwa. Przestrzeganie terminów jest ważne, bo wtedy drzewa znoszą je najlepiej.

Wiosenne cięcie drzew owocowych wykonuje się z różnych powodów. Dlatego przystępując do tego zabiegu trzeba wiedzieć, co chce się osiągnąć. W amatorskiej uprawie najczęściej to obniżenie wysokości drzew, rozrzedzenie oraz ograniczenie rozpiętości koron. Pracę najlepiej zacząć od obejrzenia drzewa z odległości kilku metrów. Wtedy łatwiej podjąć decyzję, które gałęzie wyciąć, skrócić albo pozostawić. W pierwszej kolejności wycina się gałęzie uschnięte, chore oraz połamane.

Obniżenie wysokości drzew wykonuje się przez ścięcie wierzchołka lub wierzchołków (czasem może być ich kilka). Cięcie przeprowadza się nad gałęziami bocznymi. Wysokość drzewa ustala się indywidualnie. W przypadku jabłoni, grusz, moreli czy brzoskwiń najwygodniej wybrać taką wysokość, aby nie trzeba było wchodzić na drabiny w celu zerwania owoców lub wykonania oprysków. Drzewo można obniżyć nawet o połowę. Wyjątkiem są orzechy włoskie, bo ich owoce same spadają po dojrzeniu i nie obijają się przy tym o ziemię, jak np. jabłka. Poza tym często pod wysokimi orzechami urządza się zacienione kąciki z ławeczkami i stolikami. Drzewa owocowe dobrze znoszą ścinanie wierzchołków. Jednak w czerwcu – z powodu usunięcia wierzchołków - pojawiają się na nich tzw. wilki, czyli młode, proste pędy rosnące do góry. Należy je wyciąć latem.

Czasem potrzebne jest ograniczenie rozpiętości koron, jeśli drzewa owocowe zaczynają zajmować zbyt dużo miejsca w ogrodzie. Cięcie polega na skracaniu najdłuższych gałęzi. Ten zabieg lubią np. brzoskwinie. Jabłonie i grusze znoszą go dobrze, ale następnie wypuszczają dużo młodych pędów, co niekoniecznie skutkuje obfitym owocowaniem w następnym roku.

Bardzo często potrzebne jest prześwietlenie koron, zwłaszcza jeśli drzewa owocowe nie były wcześniej cięte lub przycinano je rzadko. Wycina się wtedy całe gałęzie ze środków koron, zwłaszcza chore, krzyżujące się i cienkie. Dzięki temu w koronach jest swobodniejszy ruch powietrza, co zmniejsza ryzyko porażenia drzew przez patogeny. Zapewnione jest też lepsze nasłonecznienie wszystkich gałęzi, co sprawia, że pojawiają się na nich pąki kwiatowe, a owoce lepiej dojrzewają.

Przy pomocy cięcia można też nadawać drzewom owocowych fantazyjne kształty, np. palmet, świeczników, sznurów. Jeśli w ogrodzie rośnie wysoka jabłoń, jeden z jej konarów ukształtować można poziomo, by w przyszłości zawiesić na nim huśtawkę. Wymaga to jednak większej wprawy w cięciu.

Przeczytaj także: Jak dbać o drzewa i krzewy owocowe w ogrodzie

Z punktu widzenia fizjologii drzew owocowych najlepszym terminem cięcia głównego jest okres do ruszenia wegetacji, czyli zima. Jednak nie można przycinać drzew w dowolnym terminie, np. na Nowy Rok. Wykonany zbyt wcześnie zabieg bywa powodem uszkodzenia drzew przez mróz, nawet w przypadku odmian odpornych na bardzo niską temperaturę. Zwiększa też podatność drzew na choroby kory i drewna. Dlatego trzeba poczekać, aż skończą się największe mrozy, czyli do przedwiośnia.

Jako pierwsze – na przełomie lutego i marca, czyli zanim zacznie się kalendarzowa wiosna - przycina się jabłonie i grusze, a następnie – w marcu - pigwy i śliwy. Najpierw należy przyciąć odmiany odporniejsze na mróz, a następnie bardziej na niego wrażliwe.  

Niektóre gatunki drzew owocowych znacznie lepiej znoszą późniejsze cięcie, gdy kalendarzowa wiosna już trwa. Dzięki temu są mniej narażone na infekcje w miejscach uszkodzeń kory i drewna po cięciu. Dopiero w kwietniu przycina się morele. Podobnie jest z brzoskwiniami, ale w ich przypadku należy obserwować pąki kwiatowe. Cięcie najlepiej zrobić tuż przed lub zaraz po kwitnieniu.

Orzechy włoskie przycina się jeszcze później. Młode drzewka można ciąć dopiero w drugiej połowie maja. Stare orzechy włoskie przycina się tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, np. gałąź uschła lub zbyt nisko zwisa nad ziemią. Odpowiedni termin to późna wiosna - od drugiej połowy maja do początku czerwca. Orzechy cięte wcześniej i później często chorują!

Przeczytaj także: Jak odnowić zaniedbane rośliny owocowe

Niektórych gatunków drzew owocowych nie należy ciąć ani na przedwiośniu, ani wiosną. To czereśnie oraz wiśnie. W tym okresie w ich rany, które powstają po przycinaniu, mogą wnikać patogeny wywołujące choroby drewna i kory. Szczególnie groźne są rak bakteryjny oraz leukostomoza drzew pestkowych. Ich objawy łatwo zauważyć, gdyż z zainfekowanych miejsc wycieka guma.

Nie wszystkie odmiany czereśni i wiśni są tak samo podatne na choroby kory i drewna. Dlatego niektóre, jeśli zostaną omyłkowo przycięte wiosną, mogą dalej zdrowo rosnąć i owocować. Dla innych zaś może to być początek infekcji prowadzącej do zamierania. Prosty sposób uniknięcia zakażenia to cięcie czereśni i wiśni po owocowaniu, czyli w lipcu lub sierpniu (w zależności od odmiany). Jeśli drzewa są wysokie, ścinać można nawet gałęzie z owocami. Dzięki temu zbiór owoców przeprowadza się bez wchodzenia na drabinę.

Przeczytaj także: Choroby kory drzew owocowych – jak zapobiegać

Nie wszystkie gatunki drzew owocowych przycina się w tym samym czasie. Przestrzeganie zalecanych terminów cięcia drzew owocowych jest bardzo ważne. Powód: wtedy drzewa najlepiej znoszą ten zabieg. Cięcie wykonane w niewłaściwym terminie może mieć negatywny wpływ na kondycję drzew, np. są wtedy bardziej podatne na infekcje.

Przeczytaj także: Najważniejsze zabiegi pielęgnacyjne w uprawie jabłoni

W miejscach, w których zostały ścięte gałęzie, powstają rany. Zanim się zasklepią, w korę i drewno mogą wnikać patogeny, np. bakterie i grzyby. Jeśli przestrzega się terminów cięcia drzew owocowych, ryzyko infekcji jest niewielkie lub nie ma go wcale. Mimo to większe rany (powyżej 2 cm) warto zabezpieczać specjalnym preparatem. Odpowiednia jest Maść ogrodnicza. Jeżeli rany są drobne, drzewo można opryskać preparatami Miedzian 50 WP lub Miedzian Extra 350 SC (zalecane są do stosowania m.in. w rolnictwie ekologicznym).

Warto wiedzieć, że niektóre odmiany są bardziej wrażliwe na choroby kory i drewna po cięciu. Należy do nich np. jabłoń Elise, której bardzo smaczne owoce mogą jeść alergicy. W przypadku grusz mocne cięcie, zwłaszcza starych gałęzi, może sprzyjać rozwojowi zarazy ogniowej. Stosowanie preparatów ochronnych zmniejsza ryzyko infekcji!

Podczas przycinania drzew owocowych warto zwrócić też uwagę na stan kory na pniach oraz konarach. Wszelkie uszkodzenia pozimowe, np. pęknięcia spowodowane mrozem czy nadgryzienia przez myszy, zające lub sarny należy także opatrzyć Maścią ogrodniczą.

Przeczytaj także: W jaki sposób uprawiać i pielęgnować śliwy

Dzięki cięciu, drzewa owocowe mają korony o mocniejszej konstrukcji i lepiej doświetlone. Wtedy owocują systematycznie, a plon jest lepszej jakości. Formowanie koron sprawia jednak problemy w amatorskiej uprawie. Wiele osób ma obawy, że zniszczy drzewo, gdy cięcie wykonana nieprofesjonalnie.

Warto wiedzieć, że cięcie to jeden z dwóch głównych sposobów kształtowania koron. Inny sposób formowania polega na przyginaniu młodych pędów. Cięcie opóźnia owocowanie drzew młodych, ale w przypadku drzew starszych ma wpływ na zachowanie odpowiednich proporcji między wzrostem a owocowaniem oraz jakością plonu. Przyginanie zaś sprzyja tworzeniu pąków kwiatowych i hamuje wzrost drzewek.

Formy koron drzew owocowych dzieli się na przewodnikowe (m.in. stożkowe, kolumnowe) oraz pozbawione wyraźnego przewodnika (np. krzaczaste i naturalne). Korony przewodnikowe zajmują mniej miejsca, zaś bez przewodnika – więcej. Dokonując wyboru kształtu korony warto to wziąć pod uwagę. Istotna jest też jej wysokość. Zrywanie owoców na działce lub w przydomowym ogrodzie powinno być przyjemnością.. Wchodzenie na wysokie drabiny, by zerwać owoce, bywa bardzo niebezpieczne.

Przeczytaj także: Jabłonie letnie, jesienne czy zimowe – które posadzić

W uprawie amatorskiej nie zaleca się mocnego cięcia drzew owocowych. Takie drzewa bowiem później zaczynają owocować. Zamiast kwitnąć i wydawać owoce, wypuszczają młode pędy. Najlepiej cięcie robić systematycznie, czyli co roku, ale lekkie lub umiarkowane.

Czasem silne cięcie może być jednak zamierzone, np. cięcie na krótkopędy wysokopiennych jabłoni albo formowanie gruszy w kształcie świecznika. Zawsze cięcie każdego drzewa owocowego trzeba dostosowywać do swoich potrzeb, wielkości ogrodu oraz wymagań danego gatunku i odmiany. Duże znaczenie ma też wiek drzewa oraz rodzaj podkładki.

Przeczytaj także: Drzewa owocowe niskopienne – jakie podkładki wybrać

Podstawowe narzędzia przydatne do cięcia drzew owocowych to sekator jednoręczny, nóż ogrodniczy, sekator dwuręczny, piła oraz – jeśli drzewo jest wysokie – drabina. Sekatorem jednoręcznym i nożem ogrodniczym obcina się cienkie gałązki. Sekator dwuręczny służy do ścinania grubszych gałęzi, a piła – bardzo grubych.

Sekatory, nóż ogrodniczy i piła powinny mieć ostrza, które nie miażdżą drewna lecz tną je gładko. Od ich jakości i naostrzenia zależy, czy praca będzie przebiegała szybko oraz bez większego wysiłku. Grube gałęzie najpierw podcina się od dołu, a następnie odcina od góry. Dzięki temu rana po cięciu jest maksymalnie mała.

Cięcie wysoko położnych gałęzi ułatwiają narzędzia na wysięgnikach. Dzięki temu, stojąc na ziemi, można w miarę swobodnie ścinać gałęzie. Dość duży zasięg pracy mają też sekatory dwuręczne, gdyż ich uchwyty są długie. Bez wchodzenia na drabinę ściąć nimi można nawet gałęzie na wysokości około 2,5 m. Jeśli drzewo jest bardzo wysokie, niezbędna jest drabina. Przyda się ona także do zbierania owoców oraz wykonywania oprysków. Powinna być lekka, bezpieczna i wygodna, najlepiej typu wolnostojącego.

Ścięte gałęzie drzew owocowych można wykorzystać w rozmaity sposób. Drewno jabłoni, gruszy, czereśni, śliwy nadaje się do wędzenia, np. mięsa, ryb, serów. Gałęzie można też rozdrobnić w rębaku i wykorzystać na naturalną ściółkę.

Przeczytaj także: Jakie narzędzia są niezbędne w ogrodzie