Komary i kleszcze

KOMARY (Culicidae) i KLESZCZE (Ixodida) to pasożyty. Żywią się głównie krwią ludzi oraz zwierząt (wyjątkiem są larwy komarów, odżywiające się m.in. resztkami organicznymi, i samce komarów, które preferują pokarm roślinny).


Znanych jest ok. 3500 gatunków komarów. W Polsce występuje prawie 50 gatunków. Pospolity jest np. komar brzęczący (Culex pipiens), który ma charakterystyczne dwie pręgi na żółtobrunatnym tułowiu oraz duże, przezroczyste skrzydła. Osiąga do 6 mm długości. Ocieplanie klimatu sprawia, że w Polsce rośnie zagrożenie występowania komarów tropikalnych, które przenoszą groźne choroby. Okresowe plagi komarów spowodowane są np. podtopieniami i powodziami. Do rozwoju komarów niezbędna jest bowiem woda.

Wszystkie dorosłe komary mają aparat gębowy kłująco-ssący, który służy im do pobierania krwi z ofiar (samice) lub nektaru i soku roślin (samce). Samice są większe od samców. Zawsze składają jaja (200-300 sztuk) na powierzchni wody: w kałużach, stawach, rowach, wiaderkach, konewkach. Larwy komarów bardzo dobrze pływają (nie mają skrzydeł). Przypominają kształtem przecinki, które dotykają jednym końcem (syfonem) do powierzchni wody. W ten sposób oddychają. Płoszy je np. dotknięcie do tafli wody (uciekają w kierunku dna zbiornika). W postacie dorosłe przeistaczają się zwykle do 14 dni (szybciej, jeśli jest ciepło). Dorosłe samice komarów najchętniej szukają ofiar, by napić się krwi i złożyć jaja, od wieczora do rana. Unikają silnie nasłonecznionych miejsc.

Kleszcze – tryb życia i cykl rozwojowy
Szacuje się, że na świecie istnieje około 900 gatunków kleszczy, w tym około 20 w Polsce. Wszystkie są pasożytami żywiącymi się krwią (żywiciela wykrywają przy pomocy narządu Hallera). Ich długość wynosi od około 1 mm do 3 cm (w zależności od gatunku i fazy rozwoju). Kleszcze nie fruwają. Najczęściej przemieszczają się, często na bardzo duże odległości, na swoich żywicielach, np. myszach, lisach, ptakach, jeleniach. Niektóre, jak kleszcz wędrowny, potrafią też podążać w kierunku ofiary. W ich cyklu rozwojowym, od jaja, poprzez larwę i nimfę, po postać dorosłą, potrzebują kilku żywicieli.

Komary
Od wiosny do późnego lata samice komarów polują na ofiary, w tym ludzi, by napić się ich krwi (jest im potrzebna do złożenia jaj). Na skórze, w miejscu ukłucia, komar wpuszcza najpierw specjalny enzym, który zapobiega krzepnięciu krwi. Następnie powstaje obrzęk, zaczerwienie, swędzenie, a czasem także reakcje alergiczne. Uciążliwe są również ataki komarów, odganianie ich, bzyczenie.

Samce komarów, żywiąc się nektarem, przyczyniają się do zapylania kwiatów.

Jakie choroby roznoszą komary?
Komary obecne w polskiej faunie nie roznoszą chorób. Powodują jedynie zmiany skórne, które zwykle szybko mijają. Zagrożeniem są ukąszenia tropikalnych gatunków komarów. Ze śliną do krwi ofiary mogą się przedostawać mikroorganizmy wywołujące niektóre choroby tropikalne, jak denga, gorączka zachodniego Nilu, malaria, żółta febra. Niektórymi chorobami przenoszonymi przez komary tropikalne zarażają się także ptaki. W 2024 roku potwierdzono wirusa gorączki zachodniego Nilu wśród padłych ptaków krukowatych w Warszawie.

Kleszcze
Okresy największej aktywności kleszczy to wiosna i jesień, a następnie lato. Jednak mogą także atakować nawet podczas ciepłych, wilgotnych zim. Na skórze, w miejscu ukłucia, kleszcze aplikują substancję znieczulającą, a następnie pobierają krew. Dlatego nie czuć, że zaatakowały. Dopiero po pewnym czasie występuje swędzenie i zaczerwienienie. Na człowieku najczęściej kleszcze wybierają na żerowanie miejsca w fałdach skóry, zgięciach stawów i pod włosami. W przypadku zwierząt są to często okolice uszu i pyska.

Jakie choroby roznoszą kleszcze?
Kleszcze są nosicielami wielu groźnych chorób ludzi i zwierząt, które występują także w Polsce, jak anaplazmoza, babeszjoza, borelioza, odkleszczowe zapalenie mózgu. Po usunięciu kleszcza ze skóry każde ukąszenie trzeba obserwować. Okrągły rumień na skórze człowieka może być objawem np. boreliozy. Trzeba się wtedy zgłosić do lekarza. Na niektóre choroby przenoszone przez kleszcze można się zaszczepić, np. odkleszczowe zapalenie opon mózgowych.

Jak żywią się komary
Larwy komarów rozwijają się tylko w wodzie (może jej być niewiele, np. w kałuży). Odżywiają się resztkami organicznymi, a także mikroorganizmami znajdującymi się w wodzie, m.in. okrzemkami i pierwotniakami. Samice komarów żywią się krwią ludzi oraz zwierząt, jak ssaki, ptaki, gady. Zwabia je zwiększone stężenie dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu oraz wyższa temperatura ciała. Samce komarów preferują nektar kwiatów i sok roślin, głównie rosnących dziko.

Jak żywią się kleszcze
Kleszcze, zarówno samice, jak i samce, odżywiają się tylko krwią ludzi oraz zwierząt. W cyklu rozwojowym, aby stać się postacią dorosłą, potrzebują kilku ofiar. Larwy i nimfy najczęściej żerują na drobnych zwierzętach, jak myszy i norniki, ale nie jest to reguła. Postacie dorosłe, ale też nimfy, atakują zwykle większe zwierzęta, np. lisy, konie, psy. Kleszcze zwykle czyhają na ofiary w zaroślach, na trawach, łąkach, skrajach lasów i ścieżek prowadzących do wodopojów dzikich zwierząt.

Jak zwalczać komary
Dbać, aby na posesji nie zostawiać w pojemnikach wody i gnojówek stojących dłużej niż 1-2 tygodnie (tyle zwykle trwa cykl rozwojowy komarów), np. w konewkach, wiaderkach, beczkach na deszczówkę. W oknach oraz drzwiach balkonowych i tarasowych montować moskitiery.

Stosować preparaty do zwalczania komarów, koniecznie zwracając uwagę, czy nadają się do stosowania w pomieszczeniach, czy tylko na zewnątrz. Przykładowo, Pałeczki na komary i Spirale na komary przeznaczone są wyłącznie do stosowania na zewnątrz. Max płytka na owady nadaje się do użytku w pomieszczeniach (zwalcza także muchy, meszki, muszki owocowe, dorosłe osobniki moli odzieżowych). Elektrofumigator na komary umożliwia spokojny sen – bez tych uciążliwych owadów - przy otwartym oknie.

Używać preparatów do odstraszania komarów. Stosuje się je skórę lub odzież. Niektóre działają także na inne insekty odżywiające się krwią, jak Max spray DEET 30% na komary, kleszcze i meszki. Liczbę ukąszeń ogranicza odzież zakrywająca jak najwięcej ciała.

Jak zwalczać kleszcze
Na grzybobranie, spacery po łąkach i lasach zakładać jasne ubrania zakrywające całe ciało (na jasnym tle łatwiej zauważyć kleszcza). Końce nogawek spodni warto wkładać w skarpetki. Po powrocie wziąć prysznic, a odzież uprać (mogę być na niej kleszcze).

Używać preparaty odstraszające kleszcze. Bezpośrednio na skórę stosować można np. MAX DEET 50% płyn na komary, kleszcze i meszki. Jeśli kleszcz wbije się w skórę, w całości można go usunąć specjalnymi przyrządami, np. w kształcie karty mieszczącej się w portfelu, które dostępne są w sklepach ogrodniczych.

Trawnik oraz zarośla opryskiwać preparatami zwalczającymi kleszcze, np. Target na kleszcze, który zawiera naturalny olej rydzowy. Wykaszać rowy i obrzeża ogrodu oraz nisko kosić trawnik, aby ograniczyć miejsca, gdzie kleszcze mogłyby czyhać na ofiary.

Jednym z żywicieli kleszczy są gryzonie. Dlatego należy je zwalczać na posesjach. Pamiętać trzeba o ochronie przed kleszczami zwierząt domowych, jak psy i koty.