Z artykułu dowiesz się:
1. Czym charakteryzują się składniki pokarmowe?
Co to są składniki pokarmowe roślin?
Składniki pokarmowe to pierwiastki mineralne oraz proste związki organiczne i nieorganiczne, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania rośliny. W przemianie materii u roślin spełniają one różne funkcje, zaś niedobór jednego ze składników wywołuje charakterystyczne objawy.
Jakie składniki pokarmowe są niezbędne dla roślin?
Niektóre pierwiastki występują w roślinach w ilościach bardzo dużych (tzw. makroskładniki), inne tylko w ilościach śladowych (tzw. mikroskładniki).
- Makroskładniki (makroelementy): azot (N), potas (K), fosfor (P), wapń (Ca), magnez (Mg), sód (Na), chlor (Cl), siarka (S), żelazo (Fe). Każdy z tych pierwiastków stanowi 0,01% świeżej masy rośliny.
- Mikroskładniki (mikroelementy): bor (B), mangan (Mn), miedź (Cu), cynk (Zn), molibden (Mo), kobalt (Co) oraz bardzo często wiele związków chemicznych obojętnych dla roślin. Ich udział w świeżej masie rośliny waha się od 0,001% do 0,00001%.
Jakie są wymagania pokarmowe roślin ogrodniczych?
Sumę składników mineralnych pobranych przez rośliny w okresie ich życia, a rozmieszczonych w nadziemnych i podziemnych organach, nazywamy wymaganiami pokarmowymi. W zależności od rodzaju i gatunku rośliny są one bardzo różnorodne. Pewne ilości każdego składnika pokarmowego rośliny pobierają z samej gleby, natomiast brakujące ilości określone jako potrzeby nawozowe, należy pokryć przez zastosowanie do gleby nawozów. Gleby zawierają jednak różne ilości składników mineralnych, a ponadto poszczególne rośliny z tej samej gleby potrafią pobrać różne ilości składników. Na podstawie znajomości samych wymagań pokarmowych roślin trudno określić, ile i jakich składników pokarmowych trzeba dostarczyć roślinie, aby wydała odpowiedni plon ilościowy i jakościowy.
Jaką rolę pełnią składniki pokarmowe?
Poszczególne składniki pokarmowe roślin spełniają bardzo różną rolę i są niezbędne dla wzrostu i rozwoju roślin. Przy niedoborze lub nadmiarze któregokolwiek z tych składników, następuje nienormalny wzrost i rozwój roślin oraz zmniejszenie plonu.
- Azot - jest podstawowym składnikiem białka i chlorofilu. Potrzebny jest roślinom w dużych ilościach. Przy dobrym zaopatrzeniu w azot rośliny rosną bujnie, mają duże i ciemnozielone liście, mogą asymilować dużo dwutlenku węgla. Dzięki temu składnikowi rośliny mają zwiększoną zawartość białka oraz dobre wypełnienie nasion.
- Fosfor - występuje w całej roślinie, lecz szczególnie dużo jego ilości gromadzą się w nasionach, gdzie stanowi on materiał energetyczny zużywany w procesie kiełkowania. Fosfor jest składnikiem DNA i RNA oraz fosfolipidów wchodzących w skład błony plazmatycznej. Stosunkowo dużo fosforu pobierają trawy, w których zawartość fosforu waha się w szerokich granicach 0,20-0,60% P2O5. Przy niedoborze fosforu plon może się nie obniżać przy dostatecznej ilości składników pokarmowych, a zwłaszcza azotu, lecz jego jakość może być znacznie gorsza, przy jednoczesnym opóźnieniu dojrzewania roślin.
- Potas - jest składnikiem pokarmowym, który rośliny pobierają w znacznych ilościach. Odgrywa znaczącą rolę w regulacji stosunków wodnych w komórkach roślin. Ponadto steruje ruchem aparatów szparkowych. Zwiększa lub zmniejsza przepuszczalność błon oraz poprawia odporność roślin na czynniki stresowe. Szczególnie dużo potasu pobierają rośliny tworzące bulwy i cebule oraz produkujące dużo węglowodanów (cukrów, skrobi). Dobre zaopatrzenie roślin w potas skutecznie przeciwdziała wiotkości łodyg oraz zmniejsza niebezpieczeństwo wymarzania roślin. Stwierdzono także dodatni wpływ potasu na powstawanie związków białkowych w roślinie.
- Magnez - jest głównym składnikiem chlorofilu, zielonego barwnika roślin, niezbędnego do procesu fotosyntezy. Około 50% magnezu znajdującego się w liściach występuje w chloroplastach. Magnez spełnia jeszcze wiele innych funkcji w życiu roślin, np. wpływa na rozwój bakterii brodawkowych czy ogranicza przepuszczalność błon komórkowych. Zawartość jego w roślinie jest znacznie mniejsza niż fosforu czy potasu, mimo to dość często występuje niedobór magnezu, szczególnie na glebach kwaśnych.
- Wapń - pobudza w roślinie wzrost korzeni i stanowi budulec w błonach komórkowych. Jest ważnym składnikiem regulującym funkcje błony plazmatycznej. Ponadto tworzy związki z pektynami i wpływa na aktywność licznych enzymów. W komórkach wiąże szkodliwy dla rośliny kwas szczawiowy, tworząc szczawiany wapnia. Jest także wtórnym przekaźnikiem informacji w regulacji najważniejszych procesów metabolicznych w odpowiedzi na różne czynniki środowiskowe oraz hormonalne. Wapń wpływa regulująco na kwasowość podłoża. Znane jest także antagonistyczne działanie wapnia wobec potasu. W miarę zwiększania dawek wapnia roślina zmniejsza pobieranie potasu. Obfite zaopatrzenie rośliny w wapń zmniejsza intensywność pobierania wody prze korzenie, a wzmaga transpirację (pod tym względem wapń działa przeciwnie niż potas).
- Siarka - jest to ważny składnik pokarmowy rośliny, ponieważ wchodzi w skład aminokwasów (cysteiny, cystyny, metioniny), sulfolipidów, związków smakowych i zapachowych chrzanu, cebuli i czosnku. Odgrywa ona dużą rolę w procesach biochemicznych utleniania i redukcji.
- Żelazo - jest potrzebne roślinie w niewielkich ilościach, jednak żadnym innym składnikiem zastąpić go nie można. Pełni ono w roślinach funkcje katalizatora w tworzeniu się chlorofilu i w procesach przyswajania dwutlenku węgla. Wchodzi też w skład enzymów biorących udział w procesie oddychania.
- Mangan - wpływa na przemiany związków azotowych zachodzące w roślinie. Stosunek ilościowy manganu do żelaza w liściach wynosi 1:2. Mangan ma też duże znaczenie dla procesów utleniająco-redukcyjnych w roślinie.
- Bor -jako składnik pokarmowy jest niezbędny roślinom w okresie wzrostu, podczas kwitnienia i owocowania. Niedostatek boru wpływa ujemnie na wzrost, plon i zdrowotność roślin. Niedobór boru można poznać po zmianach w budowie anatomicznej roślin. Istnieje ścisła zależność między stężeniem boru w środowisku odżywczym a jego zawartością w roślinach. Z doświadczeń wynika, że nawożenie borem zapobiega ujemnym skutkom nadmiaru wapnia w środowisku glebowym.
- Cynk - jest roślinie niezbędny do normalnego przebiegu syntezy białek. Wchodzi w strukturę błon komórkowych i rybosomów. Uczestniczy w transkrypcji informacji genetycznej.
- Miedź - podobnie jak żelazo, bierze udział w procesach oddychania roślin i działa dodatnio na powstawanie chlorofilu. Przez stosowanie miedzi zapobiega się występowaniu chorób u roślin, zwłaszcza na glebach torfowych. Ponadto miedź łagodzi ujemne działanie nadmiaru manganu.
- Molibden - bierze udział w przyswajaniu azotanów przez rośliny, a u roślin motylkowych wiążących azot atmosferyczny katalizuje ten proces. Podczas gdy mangan jest utleniaczem fizjologicznym, działanie fizjologiczne molibdenu jest redukujące.
2. Jakie są przyczyny niedoboru składników pokarmowych?
Od czego zależą potrzeby nawozowe roślin?
Potrzeby nawozowe roślin nie pokrywają się z ich wymaganiami pokarmowymi. Wymagania nawozowe roślin są przeważnie znacznie wyższe niż wymagania pokarmowe. Na pobieranie składników pokarmowych gleby przez rośliny wpływa bowiem nie tylko gatunek gleby oraz ilość i jakość dostarczanych roślinie składników mineralnych, lecz także budowa systemu korzeniowego roślin. Im słabiej rozwinięty jest system korzeniowy, tym wyższe są wymagania roślin co do ilości składników mineralnych i wody. Tak więc potrzeby nawozowe roślin zależą od czynników takich jak wymagania pokarmowe, ilość przyswajalnych składników w glebie, zdolność roślin do pobierania składników w glebie czy wysokość plonów.
Co wpływa na pobieranie składników pokarmowych przez rośliny?
Ilość składników pokarmowych pobierana przez rośliny jest uzależniona od faz i okresów ich rozwoju. Rośliny młode pobierają z gleby więcej składników pokarmowych w stosunku do jednostki swej masy. Jest to ważne przy nawożeniu młodych roślin, gdzie używa się zwykle roztworów o mniejszym stężeniu. Stwierdzono ponadto, że warunki atmosferyczne wywierają wyraźny wpływ na pobieranie i przyswajanie przez rośliny składników pokarmowych. W okolicach o małej ilości odpadów w lecie i silnym nasłonecznieniu należy zaopatrywać rośliny ozdobne, a zwłaszcza róże i begonie, przede wszystkim w azot, w okolicach zaś o dużej ilości opadów letnich i małym nasłonecznieniu – w potas. Ten drugi przypadek jest charakterystyczny dla naszego kraju, stąd też nawożenie potasem ma duże znaczenie dla prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin.
Co jest przyczyną niedoboru składników pokarmowych?
Objawy niedoboru mogą wystąpić mimo prawidłowego zaopatrywania upraw w składniki pokarmowe. W roślinach i w glebie zachodzą różne procesy chemiczne i biologiczne, które są wzajemnie ze sobą powiązane. Jednak duży wpływ na nie mają różne czynniki, m.in. warunki atmosferyczne, odczyn gleby, udział kompleksu sorpcyjnego czy zawartość substancji organicznej. W przypadku zachwiania tych procesów może dojść do komplikacji, które najczęściej objawiają się niedoborem jednego bądź nawet kilku składników pokarmowych u roślin.
- Azot – niedobór tego składnika może być spowodowany niedostatecznym zaopatrzeniem roślin w potas, fosfor, magnez i siarkę, a także w mikroskładniki takie jak: molibden, miedź i mangan. Natomiast nadmiar chloru w glebie może doprowadzić do wymywania azotu z roślin, zaś nadmiar opadów wypłukuje azotany w głąb gleby.
- Fosfor – jego braki ujawniają się najczęściej na glebach o niskiej zasobności oraz nieodpowiednim odczynie (zwłaszcza przy pH poniżej 4,5). Ponadto fosfor często zalega tuż pod powierzchnią gleby przez co korzenie znajdujące się głębiej nie mają możliwości pobrania tego składnika. Do ograniczenia pobierania fosforu może przyczynić się także niedobór wody (susza) czy niska temperatura, zwłaszcza w okresie wiosennym.
- Potas – niedobór tego składnika spowodowany jest najczęściej niską zasobnością gleby, nieodpowiednim odczynem i brakiem wody w okresie wegetacji. Pobieraniu potasu przez rośliny nie sprzyja także nadmiar wapnia i magnezu.
- Magnez – braki tego składnika są szczególnie zauważalne na glebach lekkich i kwaśnych. Im lżejsza i kwaśniejsza gleba, tym straty są większe, a gleba mniej zasobna w ten pierwiastek. Magnez bardzo szybko jest wymywany z wierzchniej warstwy gleby do wód drenarskich. Niedobór magnezu uwidacznia się także przy nadmiarze potasu i wapnia w glebie oraz podczas niskich temperatur czy dużych opadów.
3. Jak rozpoznać niedobór składników pokarmowych?
W jaki sposób rozpoznać niedobór składników pokarmowych?
- Azot - braki tego składnika w glebie można zaobserwować bardzo wyraźnie po wyglądzie roślin. Wskutek niedoboru przyswajalnego azotu w glebie rośliny rozwijają się słabo, są niskie, wątłe i bladozielone. Najstarsze liście żółkną i usychają. Przy niedoborze azotu drobnieją liście, a plon jest bardzo słaby. Przy nadmiarze tego składnika wzrost rośliny jest bardzo intensywny, liście są ciemnozielone, zaś kwitnienie jest znacznie opóźnione.
- Fosfor - objawy niedoboru tego składnika trudno jest zaobserwować na roślinach. Niedobór fosforu można poznać zwłaszcza w początkowych okresach rozwoju roślin po ciemnozielonym kolorze liści i łodyg, przy czym ta zieleń ma inny odcień niż przy obfitym nawożeniu azotem. Niekiedy zauważalny jest także odcień koloru czerwonego do purpurowego, zwłaszcza na łodygach, ogonkach liściowych i w obrębie nerwów. Z powodu zahamowania wzrostu łodygi roślin są cieńsze i krótsze. Niedobór fosforu zawsze opóźnia dojrzewanie roślin. Na trawnikach przy niedoborze fosforu giną stopniowo rośliny motylkowe. Dobrym wskaźnikiem zasobności gleby w fosfor są młode rośliny pomidorów, które przy niedoborze tego składnika zamiast koloru zielonego mają kolor zbliżony do szarofioletowego, oraz chwast - żółtlica drobnokwiatowa, która na glebach zasobnych w ten składnik pojawia się w większych ilościach.
- Potas - przy niedoborze tego składnika występuje w roślinach stosunkowo dużo azotu w postaci niebiałkowej, a więc związków nawet szkodliwych pod względem odżywczym. Na liściach można dostrzec chlorozę (żółknięcie całej powierzchni blaszki liściowej) oraz nekrozę (zasychanie) na wierzchołkach i brzegach liści. Przy braku potasu charakterystyczne jest także podwinięcie (w górę lub w dół) brzegu blaszki liściowej. Korzenie roślin są zwykle dłuższe, z małą ilością korzeni bocznych. Kwitnienie zostaje opóźnione lub zahamowane.
- Magnez - objawy jego niedoboru na roślinach są dość wyraźnie i najjaskrawiej występuje zwykle u roślin młodych. Jeśli mimo dostatecznej zasobności gleb w azot liście roślin są nierównomiernie zabarwione, należy sądzić, że występuje niedobór magnezu. Najbardziej zielone są wówczas nerwy blaszki liściowej, a pozostałe jej części są żółtawozielone. Gdy się patrzy pod światło słoneczne, to nawet nerwy nie mają koloru jednolicie zielonego. Ponadto wierzchołki i brzegi liści często są zagięte ku górze. Następstwem niedoboru magnezu są także cienkie łodygi oraz opóźnienie kwitnienia.
- Wapń - niedobór tego pierwiastka najczęściej zauważalny jest na młodych przyrostach. Objawia się zamieraniem stożków wzrostu, skręcaniem, żółknięciem i zasychaniem liści od wierzchołka (przybierają kolor żółtozielony do białozielonego), śluzowaceniem korzeni i zanikaniem włośników. Występuje także zgnilizna kwiatów, sucha zgnilizna na owocach (np. u pomidorów) czy plamistości (np. gorzka plamistość podskórna u jabłek).
- Siarka – niedobór objawia się żółknięciem nerwów liściowych na najmłodszych liściach roślin, na dolnych zaś liściach występują purpurowe plamy. Łodyga jest krótka i cienka.
- Żelazo - brak tego pierwiastka objawia się silną chlorozą (żółknięciem i bieleniem) liści, a następnie ich usychaniem. Na brzegach blaszki liściowej może wystąpić nekroza.
- Mangan - zarówno niedobór jak i nadmiar manganu wywołuje u roślin choroby. Przy braku manganu rośliny słabo i źle kwitną, a na liściach występują tzw. plamistość siateczkowa. Natomiast przy nadmiarze manganu występuje u roślin chloroza międzyżyłkowa.
- Bor -objawem głodu boru w roślinach jest obumieranie stożka wzrostu, nadmierna kruchość ogonków liściowych oraz zabarwienia na czerwono łodygi przy stożkach wzrostu. Starsze liście są zniekształcone i pozwijane. Do najbardziej wrażliwych roślin na niedobór tego pierwiastka zalicza się kalafior, u którego dochodzi do pękania róż.
- Cynk - typowym objawem niedoboru cynku u roślin jest ogólne zahamowanie wzrostu oraz zmiany w zabarwieniu liści, które są drobne i wcześniej opadają. Chloroza międzynerwowa przekształca się w nekrozę. Zwykle objawy są najpierw widoczne na starszych liściach.
- Miedź - niedobór tego składnika objawia się chlorozą tkanek i zamieraniem końców pędów (młode liście zwisają, jakby były zwiędnięte). Na glebach torfowych niedobór miedzi jest przyczyną występowania tzw. choroby nowin.
- Molibden – niedobór powoduje żółtą plamistość liści. Na brzegach oraz wierzchołkach liści tkanka zasycha. Objawy niedoboru są bardzo widoczne u kalafiora, gdzie liście dodatkowo przybierają wydłużony, biczowaty kształt.
Jakie są skutki niewłaściwego nawożenia roślin?
Zdarzają się liczne przypadki jednostronnego przenawożenia roślin przez zastosowanie nieproporcjonalnej dawki jednego składnika w stosunku do dawek innych składników. Niekorzystne skutki jednostronnego przenawożenia są widoczne w nieprawidłowym wzroście roślin lub nawet w zahamowaniu wzrostu. Przenawozić można łatwo tylko niektórymi składnikami pokarmowymi, głównie azotem i potasem. Po zastosowaniu za dużych dawek azotu, przy niedoborze innych składników rośliny wykazują skłonność do wytwarzania dużej ilości zielonej masy i do wylegania. Za duże dawki potasu powodują zahamowanie wzrostu roślin przy jednoczesnych objawach niedoboru magnezu na roślinach w formie nierównomiernego rozmieszczenia chlorofilu i żółknięcia roślin. Duże dawki fosforu i magnezu nie powodują żadnych skutków ujemnych.
4. W jaki sposób zapobiegać niedoborom składników pokarmowych?
Jaki jest wpływ nawożenia na ilość i jakość plonu?
Straty wynikające z niedoboru lub nadmiaru składników pokarmowych polegają nie tylko na obniżeniu plonu, lecz także na obniżeniu jego jakości. Jakkolwiek w roślinie jest stosunkowo mało składników mineralnych, to jednak odgrywają one dużą rolę, decydując o wysokości i jakości plonu. Mało mamy gleb tak zasobnych w przyswajalne dla roślin składniki pokarmowe, aby zdolne były do wydania wysokich plonów. Należy więc gleby wzbogacać w przyswajalne składniki mineralne, to jest nawozić je nawozami organicznymi, jak i mineralnymi. Konieczne i niezbędne dla wzrostu i rozwoju roślin są zarówno makroskładniki, jak i mikroskładniki pobierane z gleby. Jednak żaden składnik pokarmowy nie może być zastąpiony przez inny.
Na jaki nawóz najlepiej się zdecydować?
W celu zapewnienia prawidłowego wzrostu i zdrowotności roślin należy sięgać po odpowiednie nawozy, najlepiej przeznaczone pod konkretną grupę roślin. Dzięki ich stosowaniu ryzyko niedoboru bądź nadmiaru składników pokarmowych jest minimalne. Na szczególną uwagę zasługują nawozy granulowane Target, które zaopatrzą rośliny we wszystkie niezbędne składniki pokarmowe. W tej grupie nawozów znajdują się także nawozy granulowane jesienne Target zapewniające roślinom lepsze przygotowanie do zimy oraz prawidłowy rozwój na wiosnę. W przypadku wystąpienia objawów niedoborów składników pokarmowych warto sięgnąć po nawozy płynne Target bądź nawozy rozpuszczalne Target. Są one natychmiast przyswajane przez rośliny, dzięki czemu szybko uzyskują zdrowy wygląd, obficie kwitną lub owocują. Dla osób, które często zapominają o dokarmianiu roślin idealnym rozwiązaniem są nawozy extrawydajne Target, które zapewniają skuteczne nawożenie przez okres do 6 miesięcy. Składniki pokarmowe zawarte w tych nawozach uwalniają się stopniowo, co całkowicie wyklucza ryzyko przenawożenia roślin. Nowoczesna formuła granulek oraz wygodne w stosowaniu opakowanie z dozownikiem umożliwia równomierne i zrównoważone nawożenie, przyjazne środowisku. Dla roślin kwitnących oraz storczyków ciekawym rozwiązaniem są pałeczki nawozowe Target, o odpowiednio skomponowanym składzie. Składniki pokarmowe w tych nawozach uwalniają się stopniowo i regularnie przez około 100 dni. Zapewniają one bujne kwitnienie oraz stymulują powstawanie nowych pąków kwiatowych.
Czy dostępne są nawozy ekologiczne?
Dla miłośników upraw ekologicznych dostępne są wieloskładnikowe nawozy pochodzenia organicznego. Nawozy ekologiczne granulowane Target zawierają substancje pochodzenia naturalnego, które zostają przez drobnoustroje glebowe przekształcone w próchnicę. Dzięki temu zostaje zwiększona zdolność gleby do zatrzymywania wody oraz składników pokarmowych. Tym sposobem rośliny są w stanie pobrać pokarm potrzebny im do prawidłowego funkcjonowania. Korzystne jest stosowanie nawozów ekologicznych granulowanych przed sadzeniem roślin na wiosnę lub na jesień. Spośród całkowicie organicznych produktów warto także sięgnąć po nawozy ekologiczne w płynie Target. Substancje w nich zawarte są wyłącznie pochodzenia roślinnego, pozyskiwane z produkcji żywności oraz paszy. Nawóz aktywuje mikroorganizmy żyjące w glebie, poprawia jej jakość oraz ułatwia pobór odpowiednich składników odżywczych. Korzenie stają się mocniejsze, a rośliny zdrowsze i silniejsze. Nawozy ekologiczne są całkowicie bezpieczne dla środowiska, ludzi i zwierząt.
