Choroby i szkodniki pomidorów - objawy i zwalczanie

W uprawie pomidorów bardzo ważna jest profilaktyka. Dzięki temu można zapobiec wielu zniszczeniom spowodowanych przez choroby i szkodniki. Przede wszystkim trzeba zadbać, aby w tym samym miejscu nie uprawiać pomidorów częściej niż co 3-4 lata. Patogeny oraz szkodniki bardzo często zimują bowiem w resztkach roślinnych, glebie czy zakamarkach szklarni.

Unikać  trzeba kompostowania pomidorów, które miały ślady chorób, żerowania szkodników, czy po prostu słabo rosły i plonowały. Należy dbać, aby po sezonie umyć skrzynki i donice, w których rosły pomidory. Nie wolno pomidorów podlewać na liście, gdyż to zdecydowanie zwiększa ryzyko wystąpienia chorób grzybowych. Podlewać należy przy korzeniach tak, aby nie zraszać liści. Nie należy pozyskiwać nasion z owoców z plamami, smugami lub zniekształconych.

Przynajmniej co kilka dni należy lustrować pomidory, czy nie ma nich oznak chorób albo śladów żerowania szkodników. Istnieje wiele preparatów i sposobów, by w razie ich stwierdzenia, zastosować skuteczną ochronę, w tym preparatami na bazie naturalnych składników lub zawierającymi pożyteczne mikroorganizmy.

Przeczytaj także: Uprawa pomidorów w szklarni i pod folią

Sprawcą alternariozy jest grzyb. To jedna z najbardziej popularnych chorób pomidorów, a także ziemniaków. Do zakażenia dochodzi, gdy liście są mokre przez kilkanaście godzin. Rozwojowi grzyba sprzyja ciepła pogoda (temperatura około 20°C).

Objawy: grzyb poraża liście, pędy oraz owoce pomidorów. Pierwsze oznaki alternariozy można zauważyć w połowie czerwca. Na dolnych liściach pojawiają się brunatne plamy o średnicy do 1,5 cm. Następnie plamy zasychają i się wykruszają. Liście żółkną, zwijają się i zamierają. Podobne objawy są na pędach. Kwiaty mogą się osypywać. W kolejnych tygodniach zmiany chorobowe pojawiają się na owocach. W okolicy szypułki powstają gnijące plamy. W zaawansowanym stadium zauważyć można czarny nalot grzybów. Porażone owoce nie nadają się do jedzenia.

Zwalczanie: patogen zimuje w postaci grzybni i zarodników na resztkach roślinnych. Dlatego trzeba dbać, by nie uprawiać pomidorów rok po roku (przerwa powinna być co najmniej 3-4 lata). Resztek chorych pomidorów nie należy również kompostować. Chorobotwórczy grzyb może przetrwać też na nasionach pobranych z zarażonych owoców. Jeśli używa się nasion własnoręcznie zebranych, warto stosować zaprawy nasienne.

Alternariozę pomidora zwalcza się jak zarazę ziemniaka na pomidorze. Na obie choroby stosować można np. preparat Revus 250 SC.

To choroba wywoływana przez bakterię. Najczęściej poraża pomidory uprawiane w gruncie (rzadziej pod osłonami). Rozwojowi bakterii sprzyja wysoka wilgotność powietrza, podlewanie na liście, dłuższe opady deszczu oraz temperatura 20–25°C (rozwija się też w niższej, ale wolniej). W optymalnych warunkach bakteria rozwija się błyskawicznie i w kilka dni może zainfekować wszystkie pomidory.

Objawy: na skórce zarażonych owoców są drobne kropki (o średnicy 1-2 mm), najpierw płaskie, a następnie lekko wypukłe (wyczuwalne pod palcami). Na liściach, pędach, szypułkach i ogonkach pojawiają się małe, nieregularne plamy (o średnicy 2-3 mm). Początkowo są wodniste i ciemnozielone, a następnie brązowe, otoczone żółtawą obwódką. Plamy zwykle zlewają się, a liście stopniowo zasychają. Kwiaty często przedwcześnie opadają.

Zwalczanie: źródłami bakteryjnej cętkowatości mogą być nasiona oraz resztki pomidorów znajdujące się w glebie, a także na narzędziach i doniczkach. Dlatego trzeba dbać, aby pomidory nie były uprawiane w tym samym miejscu częściej niż co 3-4 lata. Po zakończeniu sezonu warto wyczyścić donice i narzędzia z resztek ziemi i korzeni, dodając do wody Mydło ogrodnicze potasowe z czosnkiem.

Nie należy pozyskiwać własnych nasion z owoców, które mają jakiekolwiek cętki. Nie wolno kompostować porażonych roślin. Oprysk na bakteryjną cętkowatość pomidora to Miedzian Extra 350 SC.

Pomidory – na różnych etapach uprawy – mogą być atakowane przez grzyby, które wywołują choroby korzeni i podstawy łodyg. To m.in. fuzarioza, gnicie korzeni pomidora, zgnilizna pierścieniowa pomidora, zgorzel siewek pomidora. Zaatakowane rośliny zamierają całkowicie lub częściowo. Przebieg choroby bywa gwałtowny lub powolny (w zależności od fazy uprawy pomidorów i rodzaju patogenów).

Objawy: grzyby  niszczą korzenie pomidorów, ale także dolne części łodyg. W efekcie pomidory wyglądają albo jak zwiędnięte (nie mogą pobierać wody), albo giną (w przypadku rozsady nawet w kilka dni). Bardzo często chorują nie wszystkie uprawiane pomidory lecz tylko pojedyncze (nawet rosnące obok siebie). Zdarza się, że na tym samym pomidorze jeden lub dwa pędy są chore, a reszta wygląda na zdrowe. Jeśli wyciągnie się chorego pomidora z ziemi, okazuje się, że ma zniszczone korzenie. Objawy chorobowe, w przypadku niektórych chorób korzeni, można dostrzec także na dolnych częściach łodyg, np. żółte lub brunatne plamy. Na przekroju przeciętych łodyg widać zmiany chorobowe w kolorze brązowym.

Zwalczanie: unikać nadmiernego podlewania pomidorów. Od przelania często zaczyna się gwałtowny rozwój patogenów znajdujących się w podłożu. Trzeba też przestrzegać zmianowania pomidorów – w tym samym miejscu nie uprawia się ich częściej niż co 3-4 lata. Chorych pomidorów nie należy kompostować.

Należy zwalczać ziemiórki podczas przygotowywania rozsady, gdyż mogą przenosić patogeny pasożytujące na korzeniach pomidorów. Skuteczny sposób na ziemiórki to duże Żółte tablice lepowe, polecane pod osłony, oraz Żółte tablice lepowe do doniczki nadające się do upraw niewielkich, w tym balkonowych.

Przeczytaj także: Przelane pomidory – objawy, zwalczanie, jak uratować

To choroba grzybowa atakująca zwłaszcza pomidory gruntowe. Jej rozwojowi sprzyjają duże zagęszczenie roślin, uprawa bezpalikowa, wysoka temperatura (20-25°C) i wilgoć.

Objawy: mogą być na liściach, pędach, owocach, a nawet działkach kielichów. Powstają na nich liczne, drobne, najpierw żółtawe, a następnie brunatnoszare plamy. Następnie plamy się zlewają. Chore pomidory stopniowo usychają i zamierają. Zdarza się, że żadne owoce nie zdążą dojrzeć na krzakach.

Zwalczanie: koniecznie trzeba stosować zmianowanie pomidorów (w tym samym miejscu nie uprawiać ich częściej niż co 3-4 lata). Nie sadzić pomidorów zbyt gęsto i w miejscach, gdzie zbiera się woda. Jeśli pomidory uprawiane są bez palików, należy je ściółkować tak, aby liście i łodygi nie stykały się bezpośrednio z ziemią. Odpowiednie są np. słoma i maty z wełny owczej. Nie należy kompostować chorych pomidorów, gdyż patogen może przetrwać w resztkach roślin.

Profilaktycznie można stosować oprysk preparatem Evasiol na bazie skrzypu.

Przeczytaj także: Czy uciążliwy chwast może zabezpieczyć uprawy

To choroba fizjologiczna, której nie wywołują patogeny. Przyczyną suchej zgnilizny wierzchołkowej owoców pomidora jest niedobór wapnia. W uprawie amatorskiej najczęściej nie jest to brak wapnia w podłożu lecz niemożność jego pobierania przez korzenie z powodu upałów. Odmiany pomidorów mają różną odporność na tę chorobę. Niektóre nie chorują, a w przypadku innych traci się dużą część plonu.

Objawy: na wierzchołkach owoców pomidorów, najczęściej zielonych, ale zdarza się też na prawie dojrzałych, pojawiają się czarne, suche zmiany (także wewnątrz miąższu owoców). Plamy mogą być niewielkie lub obejmować 50% i więcej owocu. Jeśli jest upalnie, na liściach nie ma zwykle zmian chorobowych.

Zapobieganie: jeżeli prognozowane są upały, opryskać liście preparatem wapniowym, np. saletrą wapniową. Pomidory warto też ściółkować, gdyż chroni m.in. przed nadmiernym nagrzewaniem ziemi. Odpowiednie materiały to np. słoma i maty z wełny owczej. Pomidory doniczkowe najlepiej sadzić w donicach w podwójnymi ściankami. Można też owijać donice matami z wełny owczej.

Przyczyną tej choroby są wirusy. Przenoszą się na pomidory przez resztki roślinne, narzędzia, skrzynki, zakażone nasiona, na rękach. Dlatego bardzo ważna jest profilaktyka.

Objawy: mogą być różne w zależności od szczepu wirusów, a nawet fazy wzrostu i odmiany pomidorów. Dlatego mozaika nie jest łatwa do zdiagnozowania. Najczęściej na owocach i liściach pojawiają się rozmyte plamy. Młode liście zaś są zniekształcone i skarlałe, czasem przypominają nitki. Pomidory słabo rosną, a plon spada do 30%.

Zwalczanie: w amatorskiej uprawie ważna jest profilaktyka. Przede wszystkim trzeba dbać, aby skrzynki, donice, nożyce, rękawice i inne narzędzia do pomidorów były czyste. Do wody, w której mają być myte, warto dodać Mydło ogrodnicze potasowe z czosnkiem.

Przed pikowaniem i sadzeniem na miejsca stałe można podlać pomidory roztworem chudego mleka w proporcji 1:5 (1 część mleka na 5 części wody). Zabieg utrudnia wirusom wnikanie w tkanki pomidorów.

W kilka dni ta choroba grzybowa może zniszczyć wszystkie pomidory (łącznie z owocami). Łatwo się rozprzestrzenia, chorują na nią również ziemniaki. Najlepsze warunki do rozwoju grzybów, sprawców zarazy ziemniaka na pomidorze, są podczas deszczowej pogody, gdy temperatura wynosi około 20°C.

Objawy: na liściach, pędach i owocach pojawiają się najpierw szare, nieregularne plamy, które następnie brunatnieją i czernieją. Owoce wyglądają jak zgniłe, a liście i pędy – poparzone. Na granicy tkanek zdrowych i chorych może się pojawić biały nalot. Jeżeli pogoda sprzyja grzybom, pomidory giną już po kilku dniach.

Zwalczanie: bardzo ważna jest profilaktyka. Aby zapobiec występowaniu zarazy ziemniaka na pomidorze, warto wybierać odporniejsze odmiany i stosować zmianowanie (w tym samym miejscu nie uprawiać pomidorów częściej niż co 3-4 lata). Nie wolno też podlewać pomidorów na liście. Należy też zadbać, aby nie dotykały one do ziemi (można pomidory np. ściółkować). Jeśli w prognozach zapowiadane są deszcze i umiarkowana temperatura, profilaktycznie opryskać pomidory preparatem Miedzian Extra 350 SC.

Do zapobiegania i zwalczania zarazy ziemniaka na pomidorze nadaje się np. Revus 250 SC.

Przeczytaj także: Zaraza ziemniaka na pomidorze – 6 sposobów zwalczania

Łatwo je rozpoznać, gdyż są w pomarańczowym kolorze. Drutowce to larwy chrząszczy z rodziny sprężykowatych. Żerują w glebie przez 2-4 lata. 

Objawy: drutowce zjadają korzenie roślin powodując ich słabszy wzrost lub zamieranie. W przypadku pomidorów największe zniszczenia sieją wśród roślin młodych.

Zwalczanie: wybierać drutowce ręcznie podczas przekopywania gleby i niszczyć. Zastosować oprysk lub podlać ziemię preparatem Wrotycz Ekstrakt. Najwięcej drutowców jest zwykle w ogrodach nowych, założonych przy lasach i na dawnych łąkach. Jeśli na metrze kwadratowym znajdzie się 10 drutowców lub więcej, najpierw należy się ich pozbyć, zanim posadzi się pomidory lub inne warzywa.

Przeczytaj także: Jak wyeliminować szkodniki glebowe w sposób ekologiczny

Z wyglądu przypominają małe, białe muszki. To pluskwiaki odżywiające się sokiem z roślin. Żerują zwłaszcza na pomidorach uprawianych w szklarniach oraz na balkonach. Osłabiają rośliny przez co gorzej plonują.

Objawy: przy poruszeniu liści pomidorów latają nad nimi mączliki wyglądające jak białe muszki. To postacie dorosłe. Na najmłodszych pędach i dolnych stronach liści zauważyć też można larwy. Mączliki wydalają lepką rosą miodową, która opada na pędy i liście. Z czasem zasiedlają ją czarne grzyby sadzakowe, które ograniczają fotosyntezę i oddychanie roślin.

Zwalczanie: do monitorowania obecności i odłowu mączlików służą duże Żółte tablice lepowe oraz Żółte tablice lepowe do doniczki. Wykonać też można opryski, np. preparatami na bazie naturalnych składników NeemAzal - T/S (zawiera ekstrakt drzewa neem) lub Emulpar Spray (z olejem rydzowym).

Przeczytaj także: Jak się pozbyć mączlików – 5 sposobów

To muchówki, których larwy żerują w liściach, między dolną a górną skórką. Na pomidorach spotykane są miniarka psiankowianka, miniarka ciepłolubka, miniarka szklarniówka. Dorosłe postacie przypominają czarne lub szaroczarne muszki (w zależności od gatunku). Larwy są przezroczyste, o długości około 1 mm. Z reguły nie wyrządzają większych szkód na pomidorach.

Objawy: na liściach, w miejscach żerowania larw miniarek, pojawiają się plamy przypominające miny i tunele. Zaatakowane pomidory mają ograniczoną fotosyntezę, co przekłada się na mniejszy plon.

Zwalczanie: liście całe lub ich fragmenty, na których są miny, obrywać i niszczyć. Do monitorowania obecności i odłowu miniarek stosować duże Żółte tablice lepowe lub Żółte tablice lepowe do doniczki.

Zjadają nie tylko liście pomidorów, ale też ich owoce. Gąsienice żerujące na pomidorach to m.in. piętnówka brukiewka i błyszczka jarzynówka. Największe szkody wyrządzają od lipca do września.

Objawy: nieregularne dziury w liściach pomidorów i zjedzone kwiaty. Na owocach zielonych i  dojrzałych zauważyć można wżery, które następnie często pleśnieją. Wżery są nierzadko tak głębokie, że widać nasiona. Liście oraz owoce pokrywają czarne odchody gąsienic wyglądające jak drobne granulki. Gąsienice dość trudno zauważyć, gdyż mają maskujące kolory. Przykładowo, gąsienice piętnówki brukiewki mają długość do 4 cm. Są zielone, żółtawobrązowe albo brązowe, z licznymi, drobnymi kropkami. Gąsienice błyszczki jarzynówki zaś są zielone lub czarnozielone z jasnymi liniami wzdłuż grzbietu. Mają do 4,5 cm długości.

Zwalczanie: niszczyć ręcznie jaja znajdujące się na dolnych stronach liści (mogą być pojedyncze lub w złożach liczących do 200 sztuk), a także gąsienice. Zastosować oprysk preparatem mikrobiologicznym Lepinox Plus (zawiera pożyteczne bakterie, które niszczą gąsienice).

Na pomidorach żerują różne gatunki mszyc. Najpopularniejsze to mszyca brzoskwiniowa (w kolorach od różowego do żółtozielonego i żółtego), mszyca szklarniowa wielożerna (oliwkowa), mszyca ziemniaczana smugowa (zielona), mszyca ziemniaczana średnia (zielona). Wszystkie nie tylko osłabiają pomidory, wysysając dok z ich liści i pędów, ale także przenoszą na nie choroby.

Objawy: na młodych pędach i liściach pomidorów zauważyć można żerujące mszyce. W sprzyjających warunkach (słoneczna, ciepła lecz nie upalna pogoda) tworzą liczne kolonie. Liście i pędy karłowacieją, żółkną, są zdeformowane. Oblepia je spadź wydzielana przez mszyce. Rozwijają się na niej grzyby sadzakowe, które utrudniają pomidorom fotosyntezę i oddychanie.

Zwalczanie: wykonać oprysk preparatem na mszyce. Środkami na bazie naturalnych składników są np. Agrocover Spray i Emulpar Spray (zawierają olej rydzowy). Do monitorowaniu i odłowu uskrzydlonych mszyc służą duże Żółte tablice lepowe oraz Żółte tablice lepowe do doniczki.

Przeczytaj także: Jak pozbyć się mszyc – 5 sposobów

Żerują na korzeniach pomidorów. Trudno je zauważyć, gdyż są bardzo drobne (do 0,7 mm długości). Łatwiej zaobserwować uszkodzenia spowodowane przez nicienie. Pomidory niszczy zwykle mątwik ziemniaczany. Łatwo się rozprzestrzenia np. na butach i narzędziach ogrodniczych.

Objawy: zaatakowane pomidory karłowacieją, mają cienkie pędy oraz drobne, żółknące liście. Łatwiej atakują je choroby oraz inne szkodniki.

Zwalczanie: koniecznie zrobić przerwę w uprawie pomidora oraz innych roślin psiankowatych, jak bakłażan i papryka, co najmniej 4-letnią. Po sezonie wyczyścić donice oraz narzędzia z resztek ziemi i korzeni, dodając do wody Mydło ogrodnicze potasowe z czosnkiem. Zastosować oprysk gleby lub podlać ją preparatem mikrobiologicznym P-Drakol (zawiera pożyteczne bakterie). Ten środek nie ma okresu karencji.

Żerują na korzeniach pomidorów. Najczęściej to potomstwo chrabąszcza majowego (jego rozwój do postaci dorosłej trwa 3 lata). Pędraki dość często atakują pomidory uprawiane na wysokich grządkach.

Objawy: pomidory słabo rosną, mogą nawet zamierać. Po wyrwaniu pomidora, wśród jego korzeni, można znaleźć zwykle kilka pędraków.

Zwalczanie: usuwać ręcznie pędraki podczas przekopywania gleby. Na wysokich grządkach wymieniać ziemię co 3-4 lata. Zastosować oprysk gleby albo podlać ją preparatami mikrobiologicznymi, np. P-Drakol (zawiera pożyteczne bakterie) lub Larva Stoper (w jego składzie są pożytecznie nicienie)

To roztocza, które bardzo trudno zauważyć, gdyż mają mikroskopijne rozmiary (do 0,5 mm długości). Po lupą osobniki dorosłe i nimfy przypominają owalne punkciki w kolorach czerwonym, pomarańczowym, zielonym (w zależności od fazy rozwoju). Na pomidorach spotykane są przędziorek chmielowiec i przędziorek szklarniowiec. Najczęściej atakują uprawy pod osłonami oraz na balkonach.

Objawy: przędziorki żywią się sokiem roślin. W miejscach ich ukłuć powstają drobne plamki. Liście żółkną, a następnie brązowieją i zwykle zasychają. Oplata je delikatna pajęczynka. Jeśli przędziorki występują masowo, pomidory słabo rosną, a plon jest mały.

Zwalczanie: zastosować oprysk, np. preparatami na bazie oleju rydzowego, które są nietoksyczne dla ludzi, zwierząt i środowiska naturalnego, jak Emulpar Spray i Agrocover Spray.

Zwykle stonka żeruje na ziemniakach. Na pomidory przenosi się, jeśli w pobliżu rosną lub rosły ziemniaki. Jest bardzo żarłoczna.

Objawy: na liściach widoczne są chrząszcze w czarne paski albo pomarańczowe larwy. To owad bardzo żarłoczny, zwłaszcza larwy, który pozbawia liści zaatakowane rośliny. Stonki łatwo zauważyć, gdyż mają mocne barwy.

Zwalczanie: stonkę ziemniaczaną, w amatorskiej uprawie pomidorów, najlepiej zbierać ręcznie w rękawicach i od razu niszczyć. Stonka nie ucieka szybko, więc nie jest to trudne. Poza tym na pomidorach zwykle nie jest jej dużo (preferuje ziemniaki). Zastosować też można preparat mikrobiologiczny Turkuć Stoper, w którego składzie są pożyteczne nicienie.

To muchówki. Dorosłe ziemiórki przypominają z wyglądu czarne muszki (o długości około 3 mm). Ich przezroczyste larwy (do 5,5 mm długości) zjadają korzenie. W uprawie amatorskiej najczęściej uszkadzają rozsadę pomidorów. Mogą też przenosić choroby na pomidory.

Objawy: podczas podlewania pomidorów oraz przy poruszeniu ich liści zauważyć można owady wyglądające jak czarne muszki. Zaatakowane pomidory gorzej rosną i żółkną, gdyż szkodniki uszkadzają ich korzenie.

Zwalczanie: do monitorowania obecności i odłowu dorosłych osobników (fruwających) stosować duże Żółte tablice lepowe lub Żółte tablice lepowe do doniczki. Larwy i dorosłe ziemiórki likwiduje preparat NeemAzal - T/S, który zawiera substancję czynną pochodzenia naturalnego z ekstraktu drzewa neem.