Ćma bukszpanowa – 7 sposobów zwalczania

Ćma bukszpanowa (Cydalima perspectalis) pochodzi z Azji – z rejonów Chin, Korei, Tajwanu, Indii, wschodniej Rosji. Gatunek opisał już w 1859 roku angielski entomolog Francis Walker pod nazwą Phakellura perspectalis. Zanim ćma bukszpanowa trafiła do Polski – przypuszczalnie w 2012 roku – opanowała tereny m.in. Niemiec, Holandii, Francji, Austrii, Szwajcarii, Włoch. Do Europy ten szkodnik trafił najprawdopodobniej w wyniku importu bukszpanów.

W Polsce ćmy bukszpanowe żerują tylko na bukszpanach. Jeśli nie są zwalczane, nawet w kilka tygodni ogałacają je z liści oraz niezdrewniałych pędów. W efekcie krzewy są oszpecone i często zamierają.

Ćma bukszpanowa to motyl nocny, którego gąsienice żywią się liśćmi oraz pędami wszystkich gatunków bukszpanów. Zjada m.in. najpopularniejszy w polskich ogrodach bukszpan wieczniezielony (Buxus sempervirens). Postacie dorosłe nie żerują na bukszpanach. Ich role to rozmnażanie się i szukanie kolejnych roślin żywicielskich. Dorosłe ćmy trudno zauważyć na bukszpanach, ponieważ są aktywne nocą. Poza tym dorosłe ćmy bukszpanowe są dość niepozorne. Rozpiętość ich skrzydeł wynosi około 4 cm.

Podobnie jak inne motyle nocne, gdy jest ciemno, ćmy bukszpanowe zwabia światło. Zdecydowanie łatwiej zauważyć żerujące na bukszpanach gąsienice, zwłaszcza starsze, tuż przed przepoczwarzeniem. Wyrządzają bowiem bardzo duże szkody.

Wyróżnia się dwie formy barwne ćmy bukszpanowej: białą i brązową.

Warto poznać cykl rozwojowy ćmy bukszpanowej. To bardzo ułatwia skuteczną walkę z tym szkodnikiem. Ćmy bukszpanowe wydają zwykle 2-3 pokolenia w roku. Jeśli jesień jest ciepła, może pojawić jedno pokolenie więcej. Pierwsze dorosłe ćmy bukszpanowe wylatują zwykle na przełomie kwietnia i maja (jeśli wiosna jest ciepła, wylot może nastąpić wcześniej). Zimują tylko młode gąsienice ostatniego pokolenia z poprzedniego roku. Na zimę owijają się w kokony (około 1 cm długości), schowane między dwoma zdrowymi liśćmi bukszpanu oplecionymi przędzą.

Dorosłe ćmy bukszpanowe latają nocą, zwłaszcza w pogodne dni. W poszukiwaniu partnera lub partnerki oraz bukszpanów, czyli roślin żywicielskich, potrafią przelecieć dystanse do około 10 km.

Samice ćmy bukszpanowej składają jasnożółte jaja o średnicy około 1 mm, zebrane w grupach po 10-30 sztuk. Jaja trudno zauważyć, gdyż samice przyklejają je pod spodem liści. Zawsze wybierają liście nieuszkodzone, zdrowe, zwłaszcza w głębi krzewów bukszpanów. Okres larwalny trwa najczęściej około 3-5 tygodni, ale może być dłuższy, jeżeli jest chłodno.

Objawy żerowania larw i gąsienic ćmy bukszpanowej to nie tylko zniszczone liście oraz pędy. Gałązki krzewów pokryte są przędzą, miejscami gęstą, przypominającą pajęczynę. Zauważyć też można mnóstwo odchodów szkodników.

Zwalczanie ćmy bukszpanowej najlepiej prowadzić na kilka sposobów – od kwietnia do października. Przede wszystkim trzeba systematycznie przeglądać krzewy. Jedną z pierwszych oznak, że ćma żeruje na bukszpanie są nagryzione młode liście, przędza przypominająca pajęczynę oraz odchody gąsienic.

Bez ochrony bukszpany są nie tylko oszpecane przez szkodniki, ale także mogą obumrzeć.

Pułapki feromonowe na ćmy bukszpanowe służą do odławiania tylko samców. W feromonie znajdują się bowiem substancje, jak wydzielane przez samice. Samce zwabione fermonem wpadają do pułapki i giną. W rezultacie samiczki mają mniej partnerów, aby się rozmnażać, czyli ich jaja nie zostają zapłodnione. To sprawia, że szkodników jest mniej. Jedna pułapka feromonowa wystarcza na 300-500 m² powierzchni.

Pułapka jest też bardzo pomocna do monitorowania obecności ćmy bukszpanowej. Dlatego powinna być wywieszona w ogrodzie co najmniej od połowy kwietnia do końca października. Po znalezieniu w pułapce choćby jednego martwego motyla, trzeba od razu zastosować także inne sposoby walki z tym szkodnikiem.

Pułapka feromonowa na ćmę bukszpanową wykonana jest z materiałów odpornych na warunki atmosferyczne. Sposób jej montażu jest bardzo prosty. Do przezroczystego pojemnika, po złożeniu pułapki, wlewa się wodę z odrobiną dowolnego płynu do mycia naczyń (aby zmniejszyć napięcie powierzchniowe wody, co jeszcze bardziej  utrudnia ćmom wydostanie się z potrzasku). Poziom wody powinien mieć zawsze 5-6 cm.

Do pułapki jest dołączony korek z feromonem (szczelnie zapakowany w saszetce). Należy go wyjąć z opakowania najlepiej bez dotykania palcami. Skutkuje to bowiem starciem feromonu i mniejszą skutecznością pułapki. Korek z feromonem umieszcza się w koszyczku pułapki. Następnie pułapkę należy zawiesić na bukszpanie albo innym krzewie rosnącym obok. Można też wbić np. palik i na nim zawiesić pułapkę na ćmy bukszpanowe.

Konstrukcja pułapki uniemożliwia wydostawanie się zwabionych motyli. Wodę z martwymi ćmami wylewa się codziennie lub rzadziej – w zależności od potrzeb. Następnie znowu trzeba nalać wodę, najlepiej z odrobiną płynu do mycia naczyń. Wkład feromonowy należy wymieniać co 4-6 tygodni. W sklepach ogrodniczych można je dokupić osobno do pułapki, która służy wiele sezonów.

Gąsienice ćmy bukszpanowej mogą chorować, tak jak gąsienice innych motyli. Bakterią, która je atakuje jest Bacillus thuringiensis. Występuje ona naturalnie m.in. w glebie. Istnieją preparaty mikrobiologiczne (biopestycydy), takie jak Lepinox Plus, które zawierają tę bakterię. Polecane są do uprawy ekologicznej.

Bakteria Bacillus thuringiensis, gdy dostanie się do przewodu pokarmowego gąsienic, wytwarza krystaliczne białka. Zainfekowane gąsienice od razu tracą apetyt i giną w ciągu 72 godzin. Szczególnie wrażliwe na bakterię są gąsienice najmłodsze. Preparat aplikuje się poprzez oprysk. Najlepiej wykonać go rano lub wieczorem w dni pochmurne (w sezonie można przeprowadzić do 3 zabiegów).

Warto wiedzieć, że środek mikrobiologiczny Lepinox Plus nadaje się też do walki z gąsienicami innych motyli, np. żerującymi na kapuście oraz jabłoni.

Ten sposób należy traktować jako dodatkowy do innych metod zwalczania ćmy bukszpanowej. Krzewy trzeba często przeglądać, zwłaszcza w głębi, gdzie samice najczęściej składają jaja. Najwygodniej przegląd bukszpanów robić w rękawicach ogrodniczych. Po zauważeniu jaj trzeba oberwać liść, do którego są przelepione pod spodem, a następnie zniszczyć. Gdy gąsienic jest mniej, można je wyłapywać palcami albo strząsać na ziemię.

Na przełomie października i listopada warto przejrzeć bukszpany, czy nie ma na nich kokonów z zimującymi ćmami bukszpanowymi. Kokony są niewielkie – mają do 1 cm długości. Dość łatwo je zauważyć, gdyż gąsienice tworzą kokon między dwoma liśćmi bukszpanu owiniętymi  przędzą. Takie kokony trzeba koniecznie zerwać i zniszczyć. Jeśli się je zostawi, wiosną wyjdą z kokonów i zaczną się rozmnażać.

Potrząsanie bukszpanami sprawia, że wiele żerujących szkodników spada na ziemię. Większość nie jest w stanie wejść z powrotem na krzewy i ginie. Zostają też zjadane przez zwierzęta, np. ptaki. Pod bukszpanem można również rozkładać płachty i na nie otrząsać gąsienice. Następnie gąsienice zgarnia się z płacht i niszczy.

Gąsienice strząsa się rękami, np. poprzez mocne pociągnięcia za pędy albo rozgarnianie gałązek. Ta metoda nie zawsze jest możliwa do wykonania, m.in. w przypadku niskich obwódek z bukszpanu czy starych, rozrośniętych krzewów. Wtedy można gąsienice strząsać silnym strumieniem wody.

Przy pomocy węża ogrodowego można bukszpany opryskiwać silnym strumieniem wody, np. podczas każdego podlewania. Do węża najlepiej podłączyć pistolet wąskodyszny, który nadaje się także do mycia np. donic. Mocny strumień dosłownie zmywa gąsienice na ziemię, gdzie giną.

Zabieg warto powtarzać przynajmniej raz w tygodniu. Trzeba pamiętać, aby woda była też kierowana do środka bukszpanu, gdzie ćmy bukszpanowe najczęściej składają jaja i gdzie wylęgają się gąsienice.

Ćma bukszpanowa to nowy szkodnik w Polsce (od około 2012 roku). Początkowo nie miała naturalnych wrogów, co sprawiło, że bardzo szybko opanowała cały kraj. Z obserwacji wynika, że ma już jednak naturalnych wrogów. To przede wszystkim dziko żyjące ptaki: mazurki, sikorki bogatki, wróble, zięby. Do ogrodu łatwo je zwabić wieszając budki lęgowe. Z ptactwa domowego ćmę zjadają kury.

W swojej ojczyźnie, czyli w Azji, na ćmę bukszpanową poluje szerszeń azjatycki (Vespa velutina). Jego robotnice mają około 2 cm długości. Podobnie jak ćma bukszpanowa, w Europie jest uważany za gatunek inwazyjny.

Ze środków chemicznych ćmę bukszpanową niszczą preparaty na bazie takich substancji czynnych jak acetamiprid oraz lambda-cyhalotryna.

Acetamiprid jest w składzie preparatu Mospilan 20 SP. To środek wyróżniający się bardzo wysoką skutecznością działania, niezależnie od panujących warunków atmosferycznych. Niszczy nie tylko ćmę bukszpanową, ale także inne szkodniki roślin ozdobnych, w tym mączliki, miseczniki, ochojniki. Środek Mospilan SP wynika w tkanki roślin, w tym liście. Gdy gąsienice je zjedzą, giną już po kilku godzinach.

Lambda-cyhalotryna zaś jest w składzie takich preparatów Karate Gold. Na roślinach działa powierzchniowo. Ma szerokie spektrum działania. Niszczy różne szkodniki, jak wciornastki, skoczki różane, chrząszcze. Preparat działa skuteczniej w temperaturze poniżej 20°C.