Brokuł – jak uprawiać w ogrodzie

Brokuł to warzywo wyjątkowe, o bardzo cennym składzie. Oprócz witamin A, z grupy B, C, K, PP, zawiera m.in luteinę, chlorofil, błonnik, białka oraz wiele składników mineralnych, jak potas, magnez, wapń, sód, fosfor, siarka, żelazo. Ma niską wartość kaloryczną – dlatego jego częste spożywanie ma wpływ na zachowanie smukłej sylwetki.  W składzie brokułów jest też sulforafan, który zapobiega chorobom nowotworowym. Głównymi częściami jadalnymi brokułów są pąki i łodygi kwiatowe. Do jedzenia nadaje się też głąb.

Brokuł należy do rodziny kapustowate – jego kuzyni to m.in. jarmuż, kalafior, kapusta głowiasta. Znany jest też jako brokuł włoski, gdyż do Polski został sprowadzony za czasów królowej Bony (XVI wiek), która pochodziła z Włoch. Przez kilka wieków uprawiany był praktycznie tylko w ogrodach szlacheckich. Popularność zdobył pod koniec XX wieku, jako warzywo typu superfood (tak określa się bardzo zdrowe produkty).

Brokuły z własnej, ekologicznej uprawy to przede wszystkim 100% pewności, czym były nawożone, opryskiwane, podlewane. To istotne zwłaszcza dla osób dbających o profilaktykę antynowotworową i zdrowy styl życia, seniorów, rodziców małych dzieci. Na smak brokułów, a także ich wygląd na talerzach (żółkną i osypują się, gdy są przejrzałe) oraz zawartość cennych składników pokarmowych ogromny wpływ ma ich świeżość. Najlepsze są brokuły prosto z grządki! Ich róże można wtedy przyrządzać al dente (lekko twarde) lub nawet serwować na surowo.

Stopień trudności uprawy brokułów jest porównywany do kapusty białej. Ogromną zaletą tego warzywa jest możliwość jego uprawy od wiosny do jesieni. Dzięki temu świeże brokuły z własnego ogrodu mogą się pojawiać w jadłospisie przez cały sezon.

W sklepach i na targowiskach brokuły dostępne są cały rok, także zimą. Jednak to zwykle odmiany klasyczne, trafiające w gust odbiorcy masowego. We własnym ogrodzie warto uprawiać odmiany ulubione, dopasowane do własnego smaku. Ich nasiona dostępne są w sklepach ogrodniczych. Brokuły różnią się m.in. kolorem. Zdecydowanie najpopularniejsze są odmiany w kolorze zielonym, zaś rzadkie – praktycznie nie do kupienia w sklepach spożywczych – fioletowe (zawierają antocyjany, które pozytywnie wpływają m.in. na wzrok oraz układy krwionośny i nerwowy).

Bardzo trudno kupić w sklepach spożywczych również brokuły o grubych pąkach kwiatowych, które mają bardziej atrakcyjną teksturę po ugotowaniu lub upieczeniu (dominują odmiany o pąkach drobnych). Praktycznie nie do dostania są odmiany tzw. gałązkowe, które nie tworzą jednej, dużej róży lecz wiele oddzielnych, drobnych osadzonych na dłuższych pędach. Takie odmiany są wyjątkowo dekoracyjne, zarówno na talerzach, jak i w ogrodzie. W luksusowych restauracjach serwuje się je podobnie jak szparagi.

Wszystkie brokuły – bez względu na odmianę – to również dekoracja dań. Serwować je można np. jako dodatek do ryby, makaronu czy mięsa. Doskonale smakują w zupach, sałatkach, zapiekankach i wielu innych potrawach. Jeśli brokuły nadmiernie obrodzą, można je zamrozić.

Łatwe do wyhodowania są kiełki brokułów. Wystarczy mieć kiełkownik (użytkuje się go latami). Kiełki zawierają jeszcze więcej cennych składników niż róże brokułów.

Przeczytaj także: Dlaczego kiełki są zdrowe

Brokuł uprawia się tylko z rozsady, której przygotowanie nie jest trudne. Nasiona sieje się w czterech terminach, w zależności od tego, kiedy planowany jest zbiór. To: luty (druga połowa) – na zbiór na przełomie kwietnia i maja, marzec (druga połowa) – na zbiór na przełomie czerwca i lipca, kwiecień (druga połowa) – na zbiór na przełomie lipca i sierpnia oraz na przełomie czerwca i lipca – na zbiór od września do listopada.

Nasiona brokułów sieje się – od lutego do marca - pojedynczo w wielodoniczkach, osobnych doniczkach, skrzynkach, szklarni, inspekcie. Siew późniejszy – od kwietnia do lipca – można też wykonać na rozsadniku.

Optymalna temperatura podczas kiełkowania i wzrostu brokułów to około 18°C. Rozsadzie koniecznie trzeba zapewnić dużo światła, gdyż z powodu jego braku siewki są bardziej podatne na choroby grzybowe i zanikanie stożków wzrostu. W amatorskiej uprawie to trudne, jeśli nasiona są wysiewane w lutym (wtedy dni są często pochmurne). Dlatego czasem bezpieczniej siać brokuły później, czyli od marca. Inne rozwiązanie: doświetlanie rozsady specjalną lampą.

Idealna rozsada brokułów ma maksymalnie 5 liści, pęd o grubości do 5 mm i brak zawiązków róży. Nasiona warto zaprawiać. Uniwersalne zastosowanie ma np. Mączka bazaltowa do posypywania, która jest wytwarzana ze skał wulkanicznych. To zarówno naturalna zaprawa do nasion, jak i nawóz. Jednym z jej składników jest bor, który pozytywnie wpływa na plonowanie brokułów.

Przeczytaj także: Czy warto uprawiać rośliny z rozsady

Rozsadę brokułów sadzi się w miejscach stałych w kwietniu (z nasion posianych w lutym), maju (z posianych w marcu), czerwcu (posianych w kwietniu), na przełomie lipca i sierpnia (jeżeli nasiona zostały posiane na początku lata, czyli czerwiec-lipiec). Pikowanie nie jest potrzebne.

Do obsadzenia 10 m kw. powierzchni potrzeba około 35 sadzonek. Brokuły zwykle uprawia się w gruncie lub pod płaskimi osłonami, np. pod agrowłókniną. Nadają się też do sadzenia w nieogrzewanych tunelach foliowych i szklarniach.

Brokuły najlepiej udają się wiosną i jesienią, gdy temperatura jest umiarkowana. Wiele odmian, np. Del Rico,  dobrze jednak znosi letnie upały. Dobrym przedplonem dla brokułów są m.in. bób, cebula, ogórek, pomidor.

Przeczytaj także: Jakie warzywa sadzić obok siebie

Do przygotowania rozsady odpowiednie jest np. Gotowe podłoże do ziół i warzyw Natural+. Ziemię pod brokuły wzbogaci też kompost. Gleba nie powinna być zbyt kwaśna, gdyż to sprzyja rozwojowi kiły kapusty. Optymalny jest odczyn pH 6,2-7. Łatwo go sprawdzić we własnym zakresie, bez oddawania próbek ziemi do laboratorium. Służy do tego Zestaw do badania pH gleby. Wynik otrzymuje się po około 30 sekundach. Jeśli odczyn okaże się zbyt kwaśny, glebę należy zwapnować.

Przeczytaj także: Wapnowanie gleby – kiedy i jakie nawozy

Rozsadę brokułów można zasilić raz w tygodniu np. naturalnym nawozem Biohumus Max do warzyw i owoców. Nawożone nim rośliny nie mają tendencji do wybiegania (zbyt wysokiego wzrostu i wiotkich łodyg). Preparat ma formę koncentratu. Jego skład oparty jest na bazie biohumusu, który powstaje w wyniku przetrawienia substancji organicznej przez dżdżownice kalifornijskie. Regularnie stosowany poprawia walory smakowe warzyw i owoców.

Brokuły najlepiej rosną w ziemi żyznej, próchniczej, w pierwszym roku po nawożeniu obornikiem. Zwykle obornik przekopuje się jesienią. Wiosną – przed posadzeniem brokułów - można zastosować Obornik koński lub Obornik bydlęcy. Po posadzeniu w miejscach stałych warto je zasilać systematycznie, nawet jeśli ziemia jest żyzna. To warzywo potrzebuje dużo składników pokarmowych. W uprawie amatorskiej najlepiej sprawdzają się nawozy wieloskładnikowe, które oprócz głównych składników pokarmowych, jak azot, fosfor i potas, zawierają też mikroskładniki, w tym bor i molibden. Co 2-3 tygodnie zastosować można np. płynny Nawóz ekologiczny do warzyw, Biohumus Max do warzyw i owoców czy granulowany Nawóz do warzyw. Na pierwszą dawkę nadaje się też Nawóz z pokrzywy.

Brokuły nawozi się do wykształcenia róż. Jeżeli po ścięciu róży głównej, brokuł zostawia się, aby wypuścił róże boczne, warto go zasilać także co 2-3 tygodnie.

Przeczytaj także: Obornik koński granulowany – jak stosować

Od siewu do zbioru brokułów mija zwykle 65-70 dni. Ten okres różni się nie tylko od warunków pogodowych i pielęgnacji, ale też odmiany. Niektóre brokuły, np. Wiarus, nadają się do zbioru nawet już po 45-50 dniach. Są też odmiany, jak Miranda, których róże ścina się dopiero po 95-105 dniach. Szybciej plonują zwykle brokuły z drobniejszymi różami niż dużymi.

Róże brokułów ścina się przed otwarciem pąków kwiatowych, gdy są jeszcze zwarte. Wtedy są zdecydowanie najsmaczniejsze oraz zachowują apetyczny kolor po ugotowaniu lub upieczeniu. Zaletą własnej uprawy jest właśnie możliwość korzystania z maksymalnie świeżych brokułów. Takie egzemplarze mają najlepszy smak.

Po ścięciu róży głównej brokuły mogą wypuszczać róże boczne (drobniejsze). Dlatego ściętą część warto zastawić w ziemi. Trzeba jednak pamiętać, że nie wszystkie odmiany wypuszczają róże boczne albo wypuszczają je słabo. Wśród nich jest np. Chronos. Dużo bocznych róż wypuszcza m.in. brokuł Calabresse Natalino.

Brokuły najlepiej ścinać rano. Wtedy są bardziej jędrne i mięsiste. W lodówce brokuł nie powinien leżeć obok dojrzałych owoców, np. jabłek lub pomidorów, gdyż wydzielany przez nie etylen przyspiesza starzenie pąków kwiatów.

Przeczytaj także: Czy warzywa mogą stanowić ozdobę ogrodu

Brokuły są dość wymagające pod względem podlewania, zwłaszcza po posadzeniu rozsady i w czasie zawiązywania róż. Ziemia, w której rosną, powinna być stale lekko wilgotna, ale nigdy zbyt mokra. Unikać trzeba podlewania na pąki kwiatowe i liście, gdyż to sprzyja rozwojowi chorób grzybowych. Nadmiar wody pogarsza także smak brokułów.

Częstotliwość nawadniania trzeba dostosować do temperatury. Wiosną i jesienią brokuły podlewa się rzadko lub wcale (oprócz tych pod osłonami). W czasie upałów zaś podlewanie bywa konieczne codziennie. Brak wody lepiej znoszą brokuły, którym nie brakuje potasu.

Zbyt szybkie wyparowywanie wody z gleby ogranicza ściółkowanie. W amatorskiej uprawie brokułów sprawdzają się np. biowłókniny z wełny owczej. Po sezonie można je zdjąć i używać w kolejnych latach do innych warzyw lub truskawek (są biodegradowalne). Ściółkowanie ogranicza też wyrastanie chwastów oraz zapobiega nadmiernemu nagrzewaniu i wychłodzeniu gleby.

Przeczytaj także: Jak ograniczyć podlewanie – 10 pomysłów

W uprawie brokułów bardzo ważna jest profilaktyka, zwłaszcza prawidłowe zmianowanie. Przede wszystkim nie należy uprawiać brokułów oraz innych warzyw kapustnych w tym samym miejscu częściej niż co 4 lata (dotyczy to również rozsadników). Unikać też trzeba podlewania na róże i liście. Dla brokułów nieodpowiednie są stanowiska, gdzie zbierają się mgły, podmokłe, a także nieprzewiewne. Choroby i szkodniki brokułów zwalcza się podobne jak na kapuście.

Najwięcej problemów sprawiają zwykle gąsienice motyli, takie jak bielinek kapustnik, bielinek rzepnik, błyszczka jarzynówka, piętnówka kapustnica, tantniś krzyżowiaczek oraz rolnice. Wygryzają one dziury i szkieletują liście, uszkadzają stożki wzrostu, pąki kwiatowe, a nawet – w przypadku rolnic – korzenie. Podczas żerowania zanieczyszczają brokuły odchodami w czarnym kolorze. Gąsienic łatwo się pozbyć przy pomocy biopreparatu Lepinox Plus. Zawiera on naturalnie występującą w przyrodzie bakterię Bacillus thuringiensis, która wytwarza krystaliczne białka, aktywowane w przewodzie pokarmowym gąsienic. Zainfekowane gąsienice przestają żerować i giną w ciągu 72 godzin. Preparat nadaje się także do zwalczania gąsienic np. na kalafiorach, kapuście głowiastej, bukszpanach, jabłoniach.

W amatorskiej uprawie brokułów większe problemy sprawiają czasem choroby fizjologiczne niż wywoływane przez patogeny. To m.in. jarowizacja i zanik stożka wzrostu (z powodu zbyt niskiej temperatury podczas przygotowywania rozsady), przedwczesne tworzenie się róż (słaba jakość rozsady), deformacje róż i cętkowane liście (z powodu zbyt wysokiej temperatury), brązowienie róż (m.in. brak boru), przerastanie róż liśćmi (upalna pogoda), puste komory w głąbach (wahania temperatury i wilgotności, brak boru, nadmiar azotu).

Przeczytaj także: Choroby i szkodniki kapusty – objawy i zwalczanie