Fenkuł - uprawa, pielęgnacja, właściwości

Fenkuł znany jest także jako fenkuł włoski i koper włoski. To aromatyczne, smaczne, bardzo wartościowe warzywo o właściwościach leczniczych, które jest spokrewnione z koprem ogrodowym. Jadalne są wszystkie jego części nadziemne: łodyga, nasiona, liście oraz ich mięsiste pochwy, które tworzą zgrubienie przypominające płaską cebulę (wielkości pięści). Najczęściej fenkuł uprawia się jako warzywo jednoroczne, rzadziej – dwuletnie (na nasiona lub jako roślinę ozdobną). Łatwiejsza jest uprawa w cyklu jednorocznym, ponieważ fenkuł często przemarza w polskim klimacie.

Fenkuły dorastają zwykle do około 70 cm wysokości. Gdy kwitną, mogą wyrosnąć na olbrzymy, gdyż ich kwiatostany osiągają do 200 cm. Liście fenkułów są pierzaste, delikatne, przypominające koper ogrodowy. Najczęściej mają kolor zielony, ale istnieje też wiele odmian brązowozielonych oraz brązowych. Ze względu na piękne ulistnienie oraz malowniczy wygląd w okresie kwitnienia, fenkuły często są siane nie tylko jako warzywo, ale też jako rośliny ozdobne. Sprawiają, że rabaty mają ciekawszą, dynamiczną fakturę. Liście fenkułów – poruszające się nawet przy delikatnych podmuchach wiatru - są też atrakcyjnym tłem dla kwiatów i ziół. Fenkuły mocno, przyjemnie pachną – zapach ma nutę anyżu.

Zastosowanie fenkułów jest szerokie. Liście oraz ich mięsiste pochwy są znakomite na surowo w sałatkach. Nadają się też do duszenia i zapiekania. Świeżymi, pokrojonymi liśćmi posypuje się kanapki oraz dania obiadowe. Nasiona można dodawać do chleba oraz innych wypieków. To także cenny surowiec na herbatki o właściwościach leczniczych - polecane są m.in. na wzdęcia, wspomaganie trawienia, w schorzeniach układu oddechowego. Fenkuł zawiera dużo witamin A i K, a także m.in. cynk, fosfor, potas, wapń, żelazo.

Przeczytaj także: Czy warzywa mogą stanowić ozdobę ogrodu

Fenkuły można siać zarówno od razu do gruntu, jak i z rozsady, na rozsadniku, w inspekcie lub skrzynkach w szklarni lub mieszkaniu. Nasiona zaczynają wschodzić, gdy temperatura podłoża wynosi od 10℃ (podobnie jak nasiona kopru ogrodowego). Zwykle trwa to 2-3 tygodnie.

Terminy siewu są różne, w zależności od tego kiedy planowany jest zbiór oraz jakich części tego warzywa. Łatwiejszy jest siew w gruncie - odpowiednie terminy to kwiecień oraz pierwsza połowa maja, a także druga połowa czerwca i lipiec.

Jeżeli fenkuł ma być uprawiany z rozsady, wtedy sieje się go w styczniu i lutym, z przeznaczeniem do posadzenia pod osłonami w marcu i kwietniu. Fenkuł wysiany na rozsadę w lutym można też posadzić w maju w gruncie. Kolejny termin siewu na rozsadę to kwiecień - sadzi się ją w gruncie na przełomie maja i czerwca. Fenkuły dobrze znoszą chłód, w tym kilkustopniowe przymrozki.

Późno siane fenkuły, czyli w drugiej połowie czerwca oraz lipcu, są najtrudniejsze w amatorskiej uprawie. O tej porze roku panują bowiem upały i często jest sucho, co nie sprzyja ich wzrostowi. Jednak, jeśli zostawi się je na zimę, mogą ją przetrwać, zwłaszcza pod okryciem z agrowłókniny, słomy czy suchych liści. Dzięki temu już od przełomu kwietnia i maja można zrywać ich pierzaste listki, a w lipcu ogród zdobią wysokie kwiatostany. Gdy dojrzeją nasiona, warto je zebrać z przeznaczeniem np. na lecznicze herbatki.

W zależności od odmiany i pogody, od siewu do zbioru fenkułów mija 70-90 dni. Dłużej muszą rosnąć rośliny przeznaczone na zbiór nasion.

Przeczytaj także: Zmęczenie gleby – na czym polega

Dla fenkułów najlepsza jest gleba żyzna, zawierająca próchnicę, niezbyt sucha. Jej odczyn powinien być obojętny lub zasadowy (pH 7-8). W kwaśnej ziemi to warzywo rośnie słabo i często choruje. Odczyn można łatwo zmierzyć. Służy do tego np. Zestaw do badania pH gleby. Jeśli pH okaże się zbyt niskie, podniesie go preparat Podłoże pH+ (przeznaczony jest do podlewania gleby). Odczyn warto zmierzyć już jesienią, by ewentualnie od razu go skorygować do poziomu jaki lubią fenkuły. Wtedy można zastosować np. Dolomit. To nawóz zawierający wapń i magnez, który odkwasza glebę.

Do uprawy fenkułów należy wybierać stanowiska nasłonecznione. Dobrze rosną także w półcieniu, ale wtedy mają mniej mięsiste pochwy liściowe (zgrubienia przypominające z wyglądu cebule). Dobrym sąsiedztwem dla fenkułów są np. cykoria, okra, roszponka.

Przeczytaj także: Wapnowanie gleby – kiedy i jakie nawozy

Nawożenie fenkułu najlepiej zrobić, zanim zostanie posiany lub posadzony. Bardzo ważne jest przygotowanie gleby! Fenkuł najlepiej rośnie w drugim roku po nawożeniu obornikiem. Tuż przed siewem lub sadzeniem ziemię można wzbogacić kompostem z własnego kompostownika. Sprawdzają się również granulowane nawozy organiczne na bazie masy roślinnej. Taki skład ma np. Nawóz ekologiczny do warzyw. Trwale użyźnia glebę, dostarcza próchnicy, zatrzymuje wilgoć oraz pozytywnie wpływa na jej życie biologiczne.

Jeżeli gleba została zasilona przed siewem lub sadzeniem, zwykle nie ma potrzeby późniejszego nawożenia fenkułów. Jeśli jest słaba, piaszczysta, zastosować można zasilanie preparatami na bazie naturalnych składników, jak płynny Nawóz ekologiczny do warzyw (zawiera tylko roślinne składniki) czy Biohumus Max do warzyw i owoców (powstał w wyniku przetrawienia substancji organicznej przez dżdżownice kalifornijskie). W zależności od stanu gleby, fenkuły zasila się nimi co 2-3 tygodnie.

Przeczytaj także: Obornik granulowany – jak stosować jesienią

Cała część nadziemna fenkułu jest jadalna. Najbardziej atrakcyjne w smaku jest soczyste zgrubienie, które tworzą mięsiste pochwy liściowe, wyglądem przypominające cebulę. U wyrośniętych egzemplarzy jest ono wielkości pięści, w kolorze białym lub kremowym. Każdy fenkuł tworzy tylko jedno takie zgrubienie. Aby je pozyskać, trzeba wyrwać całą roślinę w korzeniami. Dlatego warto poczekać, aż zgrubienie wyrośnie – trwa to 70-90 dni (w zależności od odmiany). Nie należy czekać dłużej w przypadku fenkułów z siewu zimowego i wiosennego, gdyż w lipcu zakwitają. Ich zgrubienia stają się wtedy mniej smaczne i łykowate. Jeśli zgrubienia są mniejsze niż oczekiwane, to znaczy, że fenkuły nie miały optymalnych warunków do wzrostu.

Na bieżąco zrywać można pojedyncze, pierzaste listki, np. do dekoracji dań. Unikać trzeba obcinania za jednym razem zbyt dużej ilości takich listków, gdyż to osłabia roślinę. Ich zgrubiałe pochwy liściowe są wtedy mniejsze. Do jedzenia nadają się też długie ogonki liściowe. Im są młodsze, tym delikatniejszy jest ich smak. Starsze stają się dość twarde – nadają się np. na włoszczyznę do zup. Nasiona fenkułów zbiera się w sierpniu, gdy w baldachu większość z nich zmienia kolor z zielonego na brązowozielony.

Przeczytaj także: Seler naciowy i korzeniowy – ABC uprawy

Brak wody to częsta przyczyna słabej kondycji fenkułów. Takie rośliny mogą też przedwcześnie wypuszczać kwiatostany, co skutkuje gorszej jakości zgrubieniami. Jeśli jest upał i susza, należy je systematycznie podlewać, ale z umiarem. Przelanie może bowiem powodować gnicie korzeni. Aby fenkuły były mniej narażone na przesuszenie, warto stosować podczas siewu i sadzenia preparat TerraCottem Universal. Zwiększa on m.in. zdolność podłoża do magazynowania wody.

Przeczytaj także: Jak ograniczyć podlewanie – 10 pomysłów

Zbyt kwaśna ziemia to częsty powód, że fenkuły rosną słabo. Takie egzemplarze mają rachityczne korzenie, małe zgrubienia i blade liście. Dlatego trzeba dbać, aby odczyn gleby był obojętny lub zasadowy. Podobnie jak w przypadku innych gatunków warzyw, ważne jest, by dbać o zmianowanie. Przede wszystkim należy unikać uprawy fenkułów w tych samym miejscu częściej niż co 3-4 lata oraz po roślinach z nim spokrewnionych (z rodziny selerowatych), a jest ich dość dużo. To np. kminek, kolendra, marchew, koper ogrodowy, pasternak, pietruszka, seler naciowy, seler korzeniowy, trybula.

Trzeba pamiętać, że fenkuł preferuje lekko wilgotną ziemię, ale jeśli podlewanie jest bardziej obfite może chorować. Nadmierna wilgoć szkodzi fenkułom zwłaszcza podczas wschodzenia, gdy jednocześnie mają zbyt mało światła słonecznego. Atakować je wtedy mogą zgorzel siewek i fuzarioza (choroby grzybowe niszczące korzenie oraz szyjki korzeniowe). Młode rośliny nagle więdną i zamierają, a czasem wcale nie wschodzą z powodu zamierania korzenia zarodkowego. Do zwalczania chorób odglebowych nadaje się np. preparat Polyversum WP. W jego składzie są pożyteczne grzyby, które pasożytują grzyby chorobotwórcze.

Jeśli zbyt często uprawa się fenkuł oraz spokrewnione z nim rośliny w tym samym miejscu, sprzyjające warunki do rozwoju może mieć chwościk kopru włoskiego (choroba grzybowa). Na liściach i łodygach pojawiają kanciaste plamy w odcieniach koloru żółtego i brązowego z czerwonym nalotem. Następnie liście przedwcześnie zamierają. Chwościk osłabia fenkuły, co skutkuje mniejszym plonem. Jeżeli plamy na górnych stronach liści są najpierw żółte, a potem brązowe, zaś na ich spodach widoczny jest biały nalot, to objawy mączniaka rzekomego (choroby grzybowej).

Czasem trudno określić, jaka choroba wystąpiła. Dlatego praktyczne jest użycie preparatów o szerokim spektrum działania: Biosept Active oraz Biosept Active Spray. Stosować je można zapobiegawczo oraz po zauważeniu objawów. Ich receptura oparta jest na bazie ekstraktu z gejpfruta.

Na fenkułach żerować mogą też szkodniki. Sok z młodych liści wysysa mszyca wierzbowo-marchwiowa (w kolorze czarnozielonym), co powoduje ich kędzierzawienie i zasychanie. Jeżeli fenkuły uprawia się na nasiona, problemem mogą być zmieniki. Wysysają one sok z kwiatów i uszkadzają zarodki nasion.  Zarówno zmieniki, jak i mszyce likwidują opryski na bazie oleju rydzowego Agrocover Spray i Agrocover Koncentrat. Oba nie mają okresów prewencji oraz karencji. Od wiosny w ogrodzie przyda się Pułapka na ślimaki. Po umieszczeniu w ziemi jest prawie niewidoczna. Ochroni nie tylko fenkuły, ale także inne rośliny.

Przeczytaj także: Ślimaki nagie – 7 sposobów zwalczania