Jarmuż - uprawa, pielęgnacja, właściwości

Jarmuż (Brassica oleracea) to prastare warzywo, należące do rodziny kapustowatych, prawdopodobnie uprawiane już od około 2000 lat. Dawniej było pokarmem ubogich oraz karmą dla zwierząt hodowlanych. Jarmuż sadzono też na polach dla zajęcy, aby zimą miały karmę (dzięki temu nie uszkadzały drzewek i krzewów w sadach). Obecnie jarmuż uważany jest za superfood, czyli roślinę o wyjątkowych właściwościach dietetycznych.

W jarmużu znajdują się m.in. sulforafan, który zapobiega chorobom nowotworowym, oraz luteina, która pozytywnie wpływa na wzrok. W jego składzie są także witaminy A, C, K, chlorofil, błonnik, białka oraz wiele składników mineralnych, jak potas, magnez, wapń, żelazo. Ma niską wartość kaloryczną (około 35 kcal w 100 g) – dlatego zaleca się go w diecie osób dbających o szczupłą sylwetkę. W odmianach fioletowych znajdują się również antocyjany, pozytywnie wpływające m.in. na wzrok oraz układy krwionośny i nerwowy.

Częściami jadalnymi jarmużu są liście i ogonki liściowe. Przyrządza się z nich gulasze, chipsy, koktajle, zupy, zapiekanki, farsze. Nadają się też na mrożonki. Pyszne są np. kopytka podsmażane z jarmużem i cebulą. Młode listki można jeść na surowo np. w sałatkach. W smaku przypominają kapustę. Jarmuż to warzywo dwuletnie (kwitnie w drugim roku uprawy), mrozoodporne. Plon zbiera się głównie od jesieni do wiosny. Wielu smakoszy uważa, że zebrany zimą jest najlepszy w smaku.

Liście jarmużu są mocno karbowane, zielone lub fioletowe (w różnych odcieniach). Dlatego to warzywo nadaje się nie tylko do jedzenia, ale też dekoracji ogrodu. Niskie odmiany można nawet sadzić w doniczkach i uprawiać np. na balkonie.

Stopień trudności uprawy jarmużu jest łatwiejszy w porównaniu do innych popularnych warzyw kapustnych, jak brokuł, kalafior czy kapusta biała. Łatwe do wyhodowania – przez cały rok - są również kiełki jarmużu, czyli tzw. microgreens. Wystarczy mieć kiełkownik (użytkuje się go latami).

Przeczytaj także: Brokuł – jak uprawiać w ogrodzie oraz Dlaczego kiełki są zdrowe

Jarmuż można siać od marca do pierwszych dni lipca. Jednak najlepszy termin, jeśli liście mają być zbierane od jesieni do wiosny, to druga połowa maja i pierwsza połowa czerwca (wcześniej sieje się odmiany wysokie niż średniowysokie i niskie). W marcu oraz kwietniu siać można jarmuż przeznaczony do dekoracji, np. balkonów oraz rabat kwiatowych, a także na młode listki.

Nasiona jarmużu wysiewa się na rozsadniku albo w skrzynkach, które można ustawić na zewnątrz. Do przygotowania rozsady odpowiednie jest np. Gotowe podłoże do ziół i warzyw Natural+. Jeśli w ogrodzie jest dużo miejsca, można też jarmuż posiać od razu w miejscach docelowych. Gdy wzejdzie zbyt gęsto, sadzonki nadliczbowe należy przesadzić albo wyrwać i przeznaczyć do konsumpcji. Jarmuż wschodzi po około tygodniu, jeśli ma zapewnioną temperaturę co najmniej 12°C. W zbyt ciepłych pomieszczeniach rozsada może rosnąć zbyt wybujała. Należy jej zapewnić dużo światła.

Nasiona jarmużu warto zaprawiać. Uniwersalne zastosowanie ma np. Mączka bazaltowa do posypywania, która jest wytwarzana ze skał wulkanicznych. To zarówno naturalna zaprawa do nasion, jak i nawóz startowy.

Przeczytaj także: Jak kupować nasiona

Rozsadę jarmużu sadzi się w miejscach stałych, gdy sadzonki mają po 10-15 cm wysokości (pikowanie nie jest potrzebne). Najczęściej to czerwiec lub początek lipca. Jeśli jarmuż posiany był wcześnie, np. w marcu, do sadzenia zwykle jest gotowy w drugiej połowie kwietnia.

Najbardziej odpowiednia rozstawa dla odmian niskich to 40x40 cm, średniowysokich – 50x50 cm, a wysokich – 60x60 cm. Bardzo często jarmuż sadzi się też pojedynczo – jako jadalną dekorację - wśród roślin ozdobnych lub innych warzyw. Nadaje się również na obwódki czy jednoroczne żywopłoty (o wysokości do 1 m).

Przeczytaj także: Czy warto uprawiać rośliny z rozsady

Jarmuż najlepiej rośnie w ziemi żyznej, próchniczej, ale toleruje również glebę przeciętną, niezbyt urodzajną. Nie znosi ziemi podmokłej, ubitej oraz kwaśnej. Optymalny jest odczyn od lekko kwaśnego do zasadowego (pH 6-7,5). Łatwo go sprawdzić we własnym zakresie, bez oddawania próbek ziemi do laboratorium. Służy do tego Zestaw do badania pH gleby. Wynik otrzymuje się już po około 30 sekundach. Jeśli odczyn okaże się zbyt kwaśny, glebę należy zwapnować (najlepiej jesienią).

Bardzo ważne jest, aby w glebie znajdowała się próchnica. Jej bogatymi źródłami są np. kompost, ściółki z naturalnych materiałów, obornik, biohumus, zielone nawozy. W uprawie jarmużu istotna jest też profilaktyka, zwłaszcza prawidłowe zmianowanie. Przede wszystkim nie należy uprawiać jarmużu oraz innych warzyw kapustnych w tym samym miejscu częściej niż co 4 lata.

Przeczytaj także: Pomiar pH gleby – jak mierzyć i dobrać pod odpowiednie rośliny

Rozsadę jarmużu można zasilać co 1-2 tygodnie naturalnym nawozem Biohumus Max do warzyw i owoców. Nawożone nim rośliny nie mają tendencji do wybujałego wzrostu. Skład preparatu oparty jest na bazie biohumusu, który powstaje w wyniku przetrawienia substancji organicznej przez dżdżownice kalifornijskie.

Po posadzeniu w docelowych miejscach jarmuż najlepiej rośnie w pierwszym i drugim roku po nawożeniu obornikiem. Zastosować można np. Obornik koński granulowany, Obornik kurzy granulowany lub Obornik bydlęcy granulowany. Zamiast obornika sprawdzają się kompost oraz Nawóz ekologiczny do warzyw (w jego składzie jest 100% masy roślinnej).

Jarmuż rosnący w glebie zasobnej w nawozy organiczne nie potrzebuje częstego zasilania. Wystarczy go zasilić dwa tygodnie po posadzeniu w miejscach docelowych oraz na początku sierpnia. Jeśli ziemia jest niezbyt urodzajna, jarmuż zasila się częściej, np. co miesiąc. Jarmuż rosnący w donicach nawozi się nawet co tydzień. Do nawożenia jarmużu najlepsze są preparaty przeznaczone do warzyw, jak Nawóz ekologiczny do warzyw, Biohumus Max do warzyw i owoców czy Nawóz do warzyw. Na pierwszą dawkę nadaje się też Nawóz z pokrzywy.

Przeczytaj także: Obornik granulowany - jak stosować jesienią

Od siewu do zbioru jarmużu niskich odmian mija zwykle 90-100 dni, zaś wysokich – co najmniej 120 dni. Najczęściej zbiór trwa od września do wczesnej wiosny. Pojedyncze liście można jednak ścinać wcześniej, także latem, w miarę zapotrzebowania w kuchni. Najlepszą porą dnia na zbiór jest poranek. Wtedy liście są bardziej jędrne. Do jedzenia nadają się również niewyrośnięte egzemplarze, np. nadliczbowa rozsada. Ich młode, świeże listki można dodawać m.in. do sałatek. Im starsze są liście jarmużu, tym bardziej twarde mają blaszki liściowe. Po pierwszych przymrozkach ich smak jest delikatniejszy.

Jarmuż jest mrozoodporny i można go zbierać aż do wiosny. Nie potrzebuje okrycia przed mrozem! Przed zimą warto jednak zebrać jarmuż uprawiany w donicach, np. balkonie. Choć to warzywo jest bardzo odporne na mróz, może wyschnąć, gdy zamarznie jego bryła korzeniowa w pojemniku. Dlatego liście jarmużu doniczkowego lepiej ściąć jesienią. Jeśli jest ich dużo, można je zamrozić.

Przeczytaj także: Czy warzywa mogą stanowić ozdobę ogrodu

Najwięcej wody jarmuż potrzebuje po posadzeniu rozsady w miejscach docelowych oraz w czasie upałów. Jego wymagania co do podlewania są nieco mniejsze niż np. spokrewnionej z nim kapusty głowiastej. Starsze egzemplarze mają mocno rozwinięte korzenie, dzięki którym mogą korzystać z wilgoci znajdujących się na głębokości kilkudziesięciu centymetrów.

Częstotliwość nawadniania trzeba dostosować do temperatury i pory roku. W czasie upałów codzienne podlewanie jarmużu bywa konieczne, zwłaszcza jeśli uprawiany jest w donicach. Jesienią i zimą jarmużu rosnącego w gruncie nie trzeba nawadniać. Ziemię, przed zbyt szybkim wysychaniem, chroni ściółkowanie, np. słomą lub biowłókniną z wełny owczej. Ściółkowanie ogranicza także wyrastanie chwastów.

Przeczytaj także: Jak ograniczyć podlewanie – 10 pomysłów