Uprawa ogórków w szklarni i pod folią

Dzięki osłonom, ogórki można zbierać kilka tygodni wcześniej. To także sposób, by uchronić te warzywa przed wiosennymi przymrozkami, ulewami, gradem. W amatorskiej uprawie pierwsze ogórki można zrywać pod osłonami już w czerwcu, gdy ich ceny w sklepach i na targowiskach są wysokie. To przekłada się na oszczędności w domowych budżetach. Dodatkowym atutem własnych ogórków spod osłon jest pełna kontrola, w jakich podłożach były uprawiane, jak nawożone oraz czym ewentualnie opryskiwane.

W amatorskich tunelach foliowych oraz szklarniach ogórków nie uprawia się cały rok. To bowiem warzywa ciepłolubne i wymagające dużo światła. Aby uprawiać ogórki np. zimą, należałoby szklarnię lub tunel dogrzewać oraz doświetlać, a to jest nieopłacalne i trudne w amatorskiej uprawie. Opłaca się za to uprawiać ogórki pod osłonami, aby przyśpieszyć ich plonowanie.

Zwykle w amatorskich szklarniach i tunelach ogórki to plon główny. Ich uprawa pod osłonami trwa najczęściej 2-3 miesiące (krócej niż np. pomidorów). To oznacza, że do wykorzystania na uprawę innych warzyw są również 2 miesiące przed ogórkami (np. na rzodkiewkę) oraz 2-3 miesiące po ogórkach (na takie warzywa jak np. endywia, kalarepa, kapusta pekińska, pak choi, rzodkiewka, sałata, szpinak).

Przeczytaj także: W jaki sposób uprawiać i pielęgnować ogórki oraz Siew warzyw pod osłonami w sierpniu

Do uprawy ogórków nadają się zarówno tunele foliowe, jak i szklarnie, ale też okrycia płaskie (bez stelaży; z folii perforowanej oraz agrowłókniny). W wysokich szklarniach i tunelach foliowych ogórki prowadzi się przy podporach, np. z drutu lub sznurka, dzięki czemu powierzchnia jest maksymalnie wykorzystana. Najwygodniejsze są konstrukcje, które mają minimum 200 cm wysokości, gdyż można w nich pracować w pozycji wyprostowanej.

Ogórki świetnie też rosną w niskich tunelach (o wysokości jedynie 50-60 cm) oraz pod osłonami płaskimi. Na ich okrycia nadają się folia perforowana (dziurkowana) lub gruba agrowłóknina. Tego typu osłony zdejmuje się jednak, gdy minie ryzyko przymrozków – najczęściej to ostatnie dni maja albo pierwsze dni czerwca. Następnie takie ogórki uprawia się jak w gruncie (bez podpór).

Wysokie szklarnie i tunele foliowe mogą być ogrzewane albo nieogrzewane. W amatorskiej uprawie raczej wybierane są wersje nieogrzewane (z przyczyn ekonomicznych). W razie niespodziewanych większych przymrozków, na szklarnię, tunel lub okrycie płaskie dodatkowo narzuca się np. grubą agrowłókninę. Stosować też można dogrzewanie końskim nawozem albo wykorzystywać naturalną akumulację ciepła słońca przez niektóre materiały, np. płyty betonowe oraz kamienie użyte do wykonania ścieżki pod wysokimi osłonami. Nagrzewają się od słońca w dzień, a w nocy – gdy robi się chłodniej – oddają ciepło. W czasie letnich upałów zaś betonowych i kamiennych ścieżek można używać do schładzania tunelu lub szklarni poprzez polewanie wodą.

Ogórki to warzywa potrzebujące dużo słońca. Szklarnia lub tunel muszą być ustawione w słonecznych miejscach. Najlepsze są lokalizacje na osi wschód-zachód (wejście najlepiej od zachodu). To ułatwia wietrzenie osłon w czasie lata.

Ogórki w szklarniach oraz tunelach foliowych można uprawiać w różnych podłożach. W amatorskich warunkach jest to najczęściej ziemia ogrodowa oraz kompost. Niestety, jeśli ogórki uprawia się rok po roku pod tymi samymi osłonami, dochodzi do zjawiska określanego jako zmęczenie gleby. Lepsze warunki do rozmnażania mają również szkodniki oraz patogeny wywołujące choroby.

Dlatego, jeśli jest możliwość, warto przestawiać co 3-4 lata tunele w inne miejsca w ogrodzie. Najłatwiej jest zmieniać lokalizacje osłon płaskich (bez stelaży) oraz niskich tuneli. W przypadku szklarni to najczęściej niemożliwe. Wtedy warto np. wymienić ziemię lub zacząć stosować inne metody uprawy, np. w pojemnikach (workach, pierścieniach, skrzyniach, donicach). Polecane są np. Gotowe podłoże do ziół i warzyw NATURAL+ czy Ziemia do pomidorów i warzyw. Trzeba też pamiętać o zmianowaniu pod osłonami. Zamiast ogórka, w kolejnych trzech latach uprawia się jako plon główny inne warzywa jak bakłażan, fasola, fasolnik, papryka, pomidor.

W wielkotowarowych, profesjonalnych szklarniach ogórki uprawiane są także bez ziemi, w takich podłożach jak wełna mineralna, torf czy słoma. W amatorskich uprawach nie jest to łatwe – trzeba mieć m.in. dużą wiedzę ogrodniczą, jak nawozić oraz podlewać takie ogórki.

Przeczytaj także: Zmęczenie gleby – na czym polega

W szklarniach i tunelach foliowych, a także pod osłonami płaskimi, ogórki można uprawiać albo z siewu do gruntu, albo z rozsady. W praktyce pod osłonami częściej uprawia się ogórki z rozsady. Dzięki temu owoce można zbierać jeszcze wcześniej. Siew do gruntu to rozwiązanie raczej tylko pod osłony płaskie.

Nasiona ogórków na rozsadę sieje się na przełomie marca i kwietnia w ciepłych, dobrze oświetlonych pomieszczeniach. Używać trzeba tylko osobnych doniczek albo wielodoniczek, ponieważ ogórki źle znoszą przesadzanie, jeśli mają odkryte korzenie. Najlepsze są doniczki biodegradowalne, wykonane z torfu lub włókna kokosowego. Rozsadę ogórków sadzi się razem z doniczkami (bez wyjmowania z nich brył korzeniowych). Do sadzenia na miejsca stałe rozsada ogórków jest gotowa po około 4 tygodniach. Ziemia użyta do siewu powinna być lekka. Odpowiednie są np. Gotowe podłoże do siewu i pikowania czy Ziemia uniwersalna Bio+Humus.

Wschodzącym ogórkom należy zapewnić maksymalnie dużo światła. Rozsadę, co najmniej tydzień przed posadzeniem na miejsca stałe, trzeba hartować na zewnątrz podczas ciepłych dni. Pierwsze dni sadzonki powinny być ustawione w półcieniu, w zacisznym miejscu. Na noc trzeba je chować w pomieszczeniach. Ogórki źle znoszą chłód i giną przy najmniejszych przymrozkach.

Prawidłowe nawożenie ogórków szklarniowych ma wpływ nie tylko na ich wzrost, ale także smak owoców. Brak składników pokarmowych można rozpoznać np. po kolorach liści czy  wyglądzie owoców, ale nie jest to łatwe.  Do nawożenia najlepiej używać preparatów, których skład jest opracowany pod potrzeby ogórków. Zawierają składniki pokarmowe w odpowiednich dla nich proporcjach. Używać można nawozów mineralnych, jak Nawóz do pomidorów i ogórków z mikrosładnikami czy Nawóz Zadbany Ogród do pomidorów i ogórków z mączką bazaltową (oba granulowane) albo organicznych, np. granulowany Nawóz ekologiczny do pomidorów, ogórków i ziół czy płynny Nawóz ekologiczny do pomidorów i ogórków.

Częstotliwość nawożenia ogórków trzeba dostosować do rodzaju podłoża. Jeżeli ogórki uprawiane są w ziemi, kompoście lub gotowych podłożach ze sklepu ogrodniczego, zasilanie zaczyna się dwa tygodnie od posadzenia rozsady na miejsca stałe. Następnie nawozi się ogórki w fazie zawiązywania owoców, a potem co 2-3 tygodnie. W czerwcu, jeśli ogórki rosną słabo, zastosować można dolistnie Nawóz z pokrzywy. Innego nawożenia – specjalnymi pożywkami – wymagają ogórki uprawiane w podłożach bezglebowych, np. na słomie.

Przeczytaj także: Sztuka nawożenia ogórków - poradnik dla początkujących

Ogórki potrzebują dużo wody. Jednak zarówno podlewanie zbyt obfite, jak i jego brak ma bardzo duży wpływ na wzrost roślin, plonowanie i smak owoców. Nadmiar wody powoduje gnicie korzeni. Jeżeli ogórki podlewane są zbyt obficie przed zbiorem owoców, ich smak staje się wodnisty. Takie ogórki szybko się psują, nie nadają się na przetwory.

Brak wody zaś może wywołać gorzknienie owoców (niektórych odmian, zwłaszcza starszych). Takie ogórki często są ładne z wyglądu, ale niesmaczne, czasem tak bardzo, że stają się niejadalne. Inne objawy braku wody to m.in. puste przestrzenie w owocach oraz mało jędrny miąższ. Ogórki szklarniowe podlewa się tak, aby nie moczyć liści (to zwiększa ryzyko wystąpienia chorób). Dobrym rozwiązaniem jest podlewanie kropelkowe. Używać można zarówno wody z kranu, jak i deszczówki.

Odmiany ogórków szklarniowych są bardzo często partenokarpiczne, czyli nie wymagają zapylania. Są też odmiany takie, które zapylania potrzebują. Amatorskie szklarnie i tunele foliowe nie są obiektami klimatyzowanymi, a przez to zamknięte dla zapylaczy, jak uprawy wielkotowarowe. Trzeba je wietrzyć, aby regulować w ten sposób temperaturę oraz wilgotność powietrza. To wystarcza, by kwiaty ogórków odwiedzały owady zapylające, m.in. trzmiele, muchówki, pszczoły miodne i samotnice. Nie ma potrzeby sztucznego zapylania kwiatów.

Z kwiatów zapylonych przez pszczoły rozwijają się owoce większe i bardziej kształtne. Aby zwiększyć populację owadów zapylających, warto w ogrodzie lub na działce – zwłaszcza obok szklarni lub tunelu foliowego - mieć domek dla owadów. Bardzo chętnie zasiedlają go m.in. pszczoły samotnice. Przy okazji domek dla owadów jest stylową dekoracją.

W szklarniach oraz tunelach foliowych panuje specyficzny mikroklimat. Przede wszystkim jest w nich cieplej niż na zewnątrz. Mniejsze są też wahania temperatury pomiędzy dniem a nocą. Bardziej wilgotne jest powietrze. Takie warunki sprawiają, że ogórki rosną w nich lepiej niż w gruncie, ale sprzyjają też rozwojowi szkodników i chorobotwórczych patogenów: grzybów, wirusów, bakterii.

Dlatego pod osłonami trzeba dbać, by na zimę nie zostawały w nich resztki roślin, siać nasiona od renomowanych producentów oraz stosować zmianowanie roślin. Koniecznie trzeba wietrzyć szklarnie i tunele. Bardzo ważna jest profilaktyka, np. stosowanie tablic lepowych oraz oprysków na bazie naturalnych składników.

To choroba grzybowa. Zarodniki patogenicznych grzybów przenoszone są przez wiatr i wodę. Mogą też znajdować się na nasionach pobranych z zainfekowanych ogórków. Najczęściej alternarioza atakuje ogórki nieprawidłowo nawożone oraz osłabione.

Objawy: na liściach ogórków pojawiają się koliste plamy (1-2 cm) w kolorze brązowym z jaśniejszymi środkami, które często się ze sobą zlewają. Na plamach, w miarę rozwijania się choroby, tworzą się pierścienie (to skupiska zarodników). Chore liście przedwcześnie zasychają, co przekłada się na mniejszy plon.

Zwalczanie: grzyb najlepiej rozwija się w temperaturze 21-32°C oraz wysokiej wilgotności powietrza. Dlatego szklarnię lub tunel trzeba często wietrzyć. Występowaniu alternariozy dyniowatych sprzyja także uprawianie ogórków pod osłonami rok po roku (bez zmianowania). Patogeny wywołujące chorobę przeżywają zimę w zainfekowanych resztkach roślinnych. Po zauważeniu pierwszych objawów oraz profilaktycznie można wykonać oprysk np. preparatem Biosept Active Spray (na bazie ekstraktu z grejpfruta), który wzmacniania oporność roślin.

Chorobę wywołuje bakteria. Infekcje bywają tak duże i gwałtowne, że zniszczeniu może ulec cała uprawa ogórków pod osłonami. Owoce są bardzo często tak zniszczone (zgniłe), że nie nadają się do jedzenia.

Objawy: na liściach powstają liczne, drobne, kanciaste plamy (między nerwami). Najpierw są wodniste, następnie zasychają i się wykruszają. W efekcie w liściach powstają charakterystyczne kanciaste dziury. Plamy są także na owocach – lekko zagłębione, owalne lub koliste, żółtawe. Chore owoce gniją w środku.

Zwalczanie: infekcji kanciastą plamistością ogórka sprzyja temperatura 24-27°C, wysoka wilgotność powietrza oraz podlewanie na liście. Dlatego trzeba systematycznie wietrzyć szklarnie i tunele oraz podlewać tak, by nie zraszać liści. Źródłem infekcji najczęściej są resztki roślinne (bakterie mogą w nich przeżyć nawet 2 lata). Jeśli pod osłonami wystąpiła choroba, trzeba koniecznie zrobić 2-3 lata przerwy w uprawie ogórków. Źródłem zakażenia mogą być też nasiona (nie wolno pozyskiwać ich z chorych ogórków). Jaki oprysk? W uprawach ekologicznych zastosować można Miedzian 50 WP oraz Biosept Active.

Grzyb, który jest sprawcą mączniaka rzekomego dyniowatych, rozwija się, gdy jest wilgotno. Choroba często przebiega bardzo gwałtownie. Rozwojowi grzyba sprzyja zwłaszcza temperatura 15-20°C, ale może się też rozwijać (wolniej) w niższej oraz wyższej. Ponadto grzyb lubi wilgoć na liściach oraz w powietrzu.

Objawy: najpierw na liściach (między nerwami) pojawiają się oliwkowe, kanciaste plamy. W ciągu kilku dni plamy żółkną i brązowieją. Na spodzie liści można dostrzec zarodniki patogenicznego grzyba w kolorach od brązowego do fioletowego. Następnie liście zasychają od brzegów, a potem całe rośliny. Jeśli nie zastosuje się ochrony, zniszczenia są bardzo duże (nawet 100%).

Zwalczanie: profilaktycznie wybierać odmiany ogórków odmian odpornych na mączniaka rzekomego. Nigdy nie podlewać ogórków szklarniowych na liście. Zastosować można oprysk np. preparatem Proplant 722SL lub Biosept Active Spray.

To choroba grzybowa, której występowaniu sprzyja wysoka wilgotność powietrza pod osłonami. Patogeny potrafią się też rozwijać, gdy jest sucho oraz w szerokim zakresie temperatury od 10 do 33°C. Infekcji sprzyjają duże różnice temperatury między dniem a nocą, co ma miejsce zwłaszcza w maju oraz od drugiej połowy sierpnia. Chorobotwórcze grzyby pod osłony może przywiać wiatr.

Objawy: na górnej stronie liści powstaje biały nalot przypominający mąkę. Zainfekowane liście tracą wigor i zbyt wcześnie zamierają.

Zwalczanie: uprawiać odmiany odporne na mączniaka. Profilaktycznie oraz po wystąpieniu pierwszych objawów choroby wykonać opryski. Zastosować można preparaty na bazie naturalnych składników jak Evasiol (zawiera wyciąg ze skrzypu), Lecitec (w jego recepturze jest lecytyna) czy Biosept Active Spray (z ekstraktem grejpfruta).

Przeczytaj także: Czy uciążliwy chwast może zabezpieczyć uprawy

Ryzyko zakażenia wirusem, który jest sprawcą mozaiki ogórka jest większe, jeśli w szklarni lub tunelu oraz obok nich rosną chwasty wieloletnie. Przenoszą go mszyce oraz mączliki.

Objawy: najmłodsze liście są pomarszczone i pojawiają się na nich żółte plamy. Wzrost ogórków jest zahamowany. Występuje charakterystyczne skrócenie łodyg, tak jakby ogórki były karłowe. Owoce także drobnieją, mogą być na nich plamy kolorach białym i żółtym. Jeśli dodatkowo jest chłodno, (poniżej 18°C) ogórki zamierają.

Zwalczanie: niszczyć mszyce i mączliki, gdyż roznoszą wirusa wywołującego mozaikę ogórka. Do monitorowania obecności tych szkodników oraz odławiania służą Żółte tablice lepowe. Wybierać odmiany odporne na mozaikę ogórka. Dbać o czystość narzędzi używanych pod osłonami.

Chorobotwórcze grzyby porażają liście, pędy, kwiaty oraz owoce ogórków. Infekcji sprzyja wilgotność powietrza oraz para wodna skraplająca się na roślinach. Temperatura nie ma większego znaczenia, gdyż grzyb rozmnaża się zarówno gdy jest chłodno, jak i gorąco. Jego zarodniki zimują m.in. w glebie oraz na konstrukcjach szklarni i tuneli foliowych.

Objawy: najpierw pojawiają się żółtawe lub szarawe przebarwienia, a następnie szary, puszysty nalot. Zdarza się, że w pierwszej kolejności pleśnieją młode, nie w pełni wyrośnięte owoce (infekcja zaczyna się zwykle od wierzchołka). Zaatakowane ogórki stopniowo zamierają.

Zwalczanie: systematycznie wietrzyć szklarnię lub tunel. Po wystąpieniu pierwszych objawów szarej pleśni oraz profilaktycznie można wykonać oprysk preparatem Biosept Active. W składzie tego preparatu jest ekstrakt grejpfruta.

Dorosłe mączliki przypominają małe, białe muszki (1-1,5 mm długości). Żerują przede wszystkim na dolnych stronach liści. W szklarniach i tunelach foliowych mączliki mnożą się szczególnie szybko. Ich rozwojowi sprzyja temperatura 23-25°C.

Objawy: nad ogórkami, po poruszeniu liści, fruwają białe muszki. Na spodach liści dostrzec też można larwy. Mączliki wydzielają lepką rosę miodową, która osadza się m.in. na liściach. Po pewnym czasie rosę miodową zasiedlają grzyby sadzakowe (w czarnym kolorze). Nie pasożytują one na ogórkach, ale hamują fotosyntezę (samoodżywianie) ogórków. To sprawia, że ogórki gorzej rosną i plonują.

Zwalczanie: skuteczne we wczesnym wykrywaniu obecności mączlika, a także ograniczaniu jego populacji, są Żółte tablice lepowe. Należy je wywieszać w tunelu lub szklarni od razu po wysadzeniu rozsady na miejsce stałe. Zastosować można oprysk np. preparatem NeemAzal - T/S (na bazie miodli indyjskiej, znanej także jako drzewo neem). Jego okres karencji dla ogórka wynosi tylko 3 dni.

Przeczytaj także: Żółte tablice lepowe - jak używać w domu i ogrodzie

Osobniki dorosłe wyglądają jak małe, ciemne muszki (o długości około 3 mm). Atakują nie tylko ogórki, ale też inne warzywa uprawiane pod osłonami, np. pomidory. W sezonie wegetacyjnym wylęgają się najczęściej cztery pokolenia miniarek (samice składają po około 100 jaj).

Objawy: na liściach są charakterystyczne długie, kręte lub okrągłe plamy, które przypominają miny. Wewnątrz nich - między górną a dolną skórką - żerują larwy. Można je dostrzec, jeżeli spojrzy się na liść pod światło. Uszkodzone liście zasychają, drobnieją, czasem opadają. Zbiory są mniejsze.

Zwalczanie: liczebność miniarek można ograniczyć bez oprysków. Przede wszystkim trzeba zrywać liście z minami i od razu niszczyć. Dorosłe osobniki łatwo odławiać na Żółte tablice lepowe.

Ogórki atakowane są przez różne gatunki mszyc, jak mszyca ogórkowa, mszyca brzoskwiniowa, mszyca ziemniaczana smugowa. Najpopularniejsza jest mszyca ogórkowa (długość 1-2 mm), w kolorze zielono-czarnym lub żółto-czarnym (w zależności od pory roku). Zimuje ona pod osłonami, a także na zewnątrz. Najlepsze warunki do rozwoju mszyc to temperatura około 23°C oraz wilgotność powietrza w granicach 75%.

Objawy: mszyce żywią się sokiem, który wysysają z liści i najmłodszych pędów. Zaatakowane pomidory rosną słabo, liście często żółkną i zwijają się do dołu. Podczas żerowania mszyce wydalają lepką substancję, która opada na pomidory. Rozwijają się na niej czarne grzyby sadzakowe, które ograniczają pomidorom fotosyntezę (samoodżywianie). Mszyce mogą przenosić choroby.

Zwalczanie: do odławiania mszyc oraz monitorowania ich obecności pod osłonami służą Żółte tablice lepowe. Stosować można opryski naturalnymi preparatami na bazie oleju rydzowego, jak Agrocover Koncentrat i Agrocover Spray. Oba środki nie mają okresu karencji, dlatego opryski mogą być wykonane nawet tuż przed zbiorem owoców. Są również nieszkodliwe dla pszczół oraz biodegradowalne.

Przeczytaj także: Skuteczny sposób na mszyce

Dorosłe osobniki mierzą zaledwie około 0,5 mm długości. Wyglądają jak pył w kolorach zielonym, czerwonym, pomarańczowym. Bardzo szybko się rozmnażają, zwłaszcza w temperaturze 25°C i wilgotności powietrza do 70%.

Objawy: przędziorki żerują najczęściej pod spodem liści (rzadziej także na ich wierzchnich stronach). Zaatakowane liście mają białawe plamy, przez co sprawiają wrażenie wypłowiałych. Dostrzec też można nich pajęczynkę. Przędziorki wysysają sok z tkanek ogórków. Zaatakowane ogórki gorzej rosną i owocują. Łatwiej są infekowane przez chorobotwórcze patogeny.

Zwalczanie: wykonać oprysk np. preparatem Emulpar Spray (na bazie oleju rydzowego). Jest nieszkodliwy dla pszczół oraz biodegradowalny. Nie ma okresu karencji.

Wciornastki wyglądają jak ciemne, malutkie przecinki (o długości około 1 mm). Wysysają sok z tkanek ogórków oraz innych warzyw uprawianych pod osłonami. Bardzo szybko się mnożą zwłaszcza w temperaturze 25-28°C.

Objawy: na liściach, w miejscach żerowania wciornastków, pojawiają się białawe, drobne plamki. Dostrzec też można czarne, bardzo drobne odchody wciornastków (przypominających pył). Liście żółkną i przedwcześnie zamierają.

Zwalczanie: zastosować można oprysk np. preparatem Agrocover Spray oraz Emulpar Spray (na bazie oleju rydzowego). Oba środki są biodegradowalne i nieszkodliwe dla pszczół. Nie mają okresu karencji.

Dorosłe ziemiórki wyglądają jak czarne, małe muszki (długość około 3 mm). Pod osłonami mają szczególnie dobre warunki do rozwoju. Mnożą się szybko.

Objawy: pierwsze szkody wyrządzone przez ziemiórki są trudne do zauważenia. Ich larwy zjadają bowiem korzenie oraz niszczą szyjki korzeniowe ogórków. W rezultacie wzrost warzyw jest zahamowany, mogą żółknąć, gorzej owocują.

Zwalczanie: liczebność dorosłych ziemiórek redukują Żółte tablice lepowe. Dzięki nim można też łatwo monitorować ich obecność oraz skalę inwazji w szklarniach i tunelach foliowych. Jeśli ziemiórek jest dużo, wykonać można oprysk preparatem NeemAzal - T/S (na bazie miodli indyjskiej, znanej też jako drzewo neem). Jego okres karencji dla ogórków to tylko 3 dni.