W jaki sposób uprawiać i pielęgnować agrest?

Agrest (Ribes uva-crispa) to gatunek krzewu z rodziny agrestowatych (Grossulariaceae). Występuje w stanie dzikim w Europie, Azji i Afryce. W Polsce roślina jest powszechnie uprawiana, dość często dziczejąca. Krzewy osiągają do 1,5 m w zależności od odmiany. Pędy o cierniach pojedynczych lub trzydzielnych umieszczonych pod nasadą liści. Równie częste są szczeciniaste kolce w międzywęźlach. W kwietniu-maju ukazują się drobne, zebrane w małe grona kwiaty. Działki kielicha odgięte, wzniesione płatki korony o kolorze białym, żółtoseledynowym lub czerwonoróżowym. Owocem są jagody o zielonej, żółtej lub czerwonej skórce, często pokrytej gruczołkowatymi włoskami. U niektórych odmian skórka jest gładka i błyszcząca.

Agrest należy do owoców średnio kalorycznych. W 100 gramach znajduje się 46 kcal (191 kJ). Zawiera 86,7 g wody, 0,8 g białek, 0,2 g tłuszczy (0,02 g kwasu palmitynowego, 0,02 kwasu oleinowego, 0,06 kwasu linolowego, 0,04 kwasu α-linolenowego), 8,8 g węglowodanów przyswajalnych (po 2,9 g glukozy i fruktozy oraz 0,7 g sacharozy) oraz 3 g błonnika. Ze składników mineralnych najwięcej posiada potasu (230 mg), występuje również fosfor (26 mg), wapń (20 mg), magnez (10 mg), żelazo (0,5 mg), cynk (0,09 mg), miedź (0,19 mg), mangan (0,05 mg) oraz jod (0,9 mg). Zawiera bardzo mało sodu (2 mg). Z witamin wspomnieć należy dużą zawartość witaminy C (25,9 mg) oraz β-karotenu (160 µg). Zawiera również witaminę A (27 µg), witaminę E (0,58 mg) oraz niewielkie ilości witamin z grupy B. Aminokwasy reprezentowane są przez znaczne ilości kwasu asparaginowego (230 mg) oraz kwasu glutaminowego (178 mg).

Owoce agrestu doskonale nadają się do spożycia na surowo. Są świetnym owocem deserowym, który sprawdzi się we wszelkiego rodzaju ciastach i ciasteczkach. Doskonale nadaje się do mrożenia, suszenia czy kandyzowania. Są także wartościowym surowcem do domowego przetwórstwa, do wyrobu dżemów, kompotów, galaretek, soków oraz win owocowych.

Krzewy agrestu najlepiej rosną na dobrze nasłonecznionym i łatwo nagrzewającym się stanowisku. Choć niektóre odmiany udają się także w półcieniu lub przejściowym zacienieniu. Miejsce powinno być także zaciszne i osłonięte od wiatru, co szczególnie ważne jest u odmian szczepionych na pniu, które dodatkowo pod ciężarem owoców łatwiej ulegają złamaniu. Dla agrestu szkodliwe są wiosenne przymrozki w okresie kwitnienia (kwiecień – maj).

Krzewy agrestu potrzebują przepuszczalne podłoże, które jest warunkiem powodzenia uprawy. Gleba nie powinna jednak przesychać zbyt szybko, gdyż krzewy potrzebują także sporo wilgoci. Odczyn podłoża powinien być lekko kwaśny (pH około 6,5). Na ubogich glebach przed sadzeniem zaleca się dodać kompost lub nawóz wieloskładnikowy. Wówczas krzewy szybciej się przyjmują i bardziej bujnie rosną.

Sadzonki agrestu powinno się kupować z upraw pojemnikowych, gdyż wówczas mamy pewność że system korzeniowy jest prawidłowo rozwinięty. Należy także zwrócić uwagę na liście, na których nie powinno być plam i innych oznak chorób czy obecności szkodników. Najlepszym terminem sadzenia jest jesień lub wczesna wiosna. Sadzonki rozmieszcza się w rzędach co około 150cm. Odległość w rzędzie zależy od formy w jakiej agrest będzie prowadzony. Rośliny zakupione z bryłą korzeniową umieszcza się po prostu w dołku. W przypadku krzewów kopanych bezpośrednio z gruntu należy najpierw dokonać lustracji systemu korzeniowego. W przypadku stwierdzenia uszkodzeń (złamań czy gnicia) konieczne jest usunięcie tych fragmentów roślin. Sadzonki kopane z gruntu przed sadzeniem warto zanurzyć w wodzie, dzięki czemu lepiej się przyjmą. Podczas sadzenia należy bardzo delikatnie i dokładnie rozprostować korzenie i rozłożyć je na dnie przygotowanego dołka. Sadzonkę przysypuje się na wysokość 3 pąka od ziemi.

Poza oczywistą formą krzaczastą warto wprowadzić formę pienną (odmiany zaszczepione na porzeczce złotej na wysokości 80-120 cm), która pozwala na zaoszczędzenie miejsca oraz ułatwia zbiór owoców. Można posadzić też kilka krzewów w formie szpalerowej. W zależności od formy prowadzenia zalecane jest zachowanie odpowiednich odstępów w rzędzie między krzewami. Formy krzewiaste sadzi się co 120-150 cm, pienne co 100-120 cm, zaś szpalerowa co 60-80 cm.

Agrest ma umiarkowane zapotrzebowanie na składniki pokarmowe. Zaleca się stosowanie granulowanych nawozów mineralnych w 2-3 dawkach, jednak ostatnie dokarmianie wykonujemy najpóźniej na przełomie czerwca i lipca. W tym celu warto sięgnąć po nawóz wieloskładnikowy przeznaczony pod drzewa i krzewy owocowe (np. Nawóz granulowany do drzew i krzewów owocowych Target). Na szczególną uwagę zasługują także nawozy ekologiczne (np. Nawóz płynny ekologiczny do owocowych Target). Ponadto pod koniec lata (sierpień-połowa września) warto pamiętać o zastosowaniu nawozów jesiennych. Dzięki temu rośliny będą lepiej przygotowane do zimowania. Jesienią wokół roślin można także rozłożyć cienką warstwę kompostu, który wzbogaci glebę w próchnicę i inne związki organiczne.

W naszych warunkach klimatycznych podlewanie ma istotny wpływ na siłę wzrostu, plonowanie oraz kondycję roślin. Podlewanie jest konieczne zwłaszcza w przypadku długotrwałych upałów oraz na lekkich i piaszczystych glebach. Szczególnej uwagi wymagają krzewy rosnące tuż przy budynkach, gdyż ziemia w takich miejscach najczęściej szybciej przesycha. Odpowiednia wilgotność podłoża jest szczególnie ważna w okresie tworzenia się owoców. Należy pamiętać, aby nie dopuścić do przesuszenia roślin.

W uprawie agrestu wskazane jest ściółkowanie, które skutecznie zapobiega wzrostowi chwastów oraz nadmiernemu parowaniu wody z gleby. Ponadto zabezpieczy korzenie roślin przed wahaniami temperatury. Dobrym materiałem do ściółkowania jest przekompostowana kora, zrębki czy trociny.

Późne przymrozki wiosenne mogą w krótkim czasie zniweczyć naszą pracę i uszkodzić agrest w taki sposób, że nie będą w stanie owocować. Deszczowanie roślin w okresie występowania przymrozków może zapobiegać uszkodzeniu wyrastających kwiatostanów, nawet przy spadku temperatury do -5°C. W przypadku stwierdzenia uszkodzeń spowodowanych przez przymrozki należy natychmiast sięgnąć po Superplon K. Jest to preparat, który skutecznie wzmacnia odporność roślin w warunkach stresowych.

Cięcie agrestu to bardzo ważny, a zarazem nieco bardziej skomplikowany zabieg pielęgnacyjny. Regularne i prawidłowe cięcie krzewów gwarantuje obfite i coroczne plonowanie oraz zmniejsza ryzyko porażenia roślin przez choroby. Cięcie krzewów po posadzeniu (zawsze wiosną) uzależnione jest od formy prowadzenia w następnych latach. U form krzewiastych przycinamy wszystkie pędy, pozostawiając 2-3 pąki nad ziemią. U form piennych pozostawiamy 2-3 najsilniejsze pędy jako szkieletowe, zaś pozostałe nisko przycinamy. Form szpalerowych najczęściej nic nie przycinamy, bo kupując je są już wstępnie uformowane. Cięcie krzewów w kolejnych latach wiąże się z ich formą prowadzenia. W krzewie swobodnie rosnącym powinno znajdować się 12-15 pędów, w wieku 1-5 lat.

Termin dojrzewania i zbioru owoców odmian agrestu przypada zazwyczaj pod koniec czerwca i trwa do połowy - końca lipca. Owoce zrywamy w momencie, gdy stają się miękkie. Przeważnie owoce nie dojrzewają równomiernie, dlatego należy zbierać je 2—3-krotnie. Owoce deserowe do bezpośredniego spożycia zbiera się w pełni dojrzałe, a przeznaczone na przetwory o 5-7 dni wcześniej. Owoce agrestu są trwałe i mogą być przechowywane (najlepiej w lodówce lub chłodnym miejscu) przez kilka dni, nie tracą swoich wartości i smaku.

Rozmnażając agrest przez odkłady poziome wczesną wiosną (początek marca), nagina się pędy do ziemi i układa w 10-cm rowkach wzdłuż rzędów. Aby utrzymać pęd w pozycji poziomej, przytwierdza się go szpilkami lub kulkami. Następnie przysypuje się próchniczną ziemią. Z pąków na pędzie po pewnym czasie wyrastają nowe pędy, które stopniowo ukorzeniają się i stają samodzielną rośliną. Aby się dobrze ukorzeniły, należy obsypywać je co 3 tygodnie (3 razy: w maju, czerwcu i lipcu) mieszanką z ziemi, torfu i trocin. Po ukorzenieniu, jesienią (październik) odcina się nowo wytworzone rośliny i sadzi do odpowiednio przygotowanego miejsca.

Rozmnażanie przez odkłady pionowe jest stosunkowo łatwe, prostsze niż przez odkłady poziome. Obsypuje się mieszanką z ziemi, torfu i trocin młode pędy u podstawy krzewu. Po jakimś czasie ukorzeniają się i są gotowe do odcięcia.

Rozmnażając przez sadzonki zielne, uszczykuje się wierzchołki pędów z kilkoma liśćmi. Pobiera się je późną wiosną lub latem. Umieszcza się w ziemi, torfie lub czystym piasku na głębokość około 2 cm. Temperatura podłoża powinna wynosić 25°C. W pomieszczeniu należy zapewnić ciepło, wilgotną atmosferę i rozproszone światło. W tym celu można rośliny przykryć folią. Najlepiej rozmnażanie przeprowadzać w tunelu foliowym lub inspekcie.

Agrest szczepi się na ukorzenionych pędach porzeczki złotej. Podkładki produkuje się z jej klonów. Porzeczki złote silnie rosną, wytwarzają proste pędy oraz łatwo się rozmnażają przez odkłady. Szczepienie wykonuje się na wysokości 80–120 cm nad powierzchnią ziemi. Zrazy pobiera się 2–3-oczkowe. Muszą być zebrane na początku zimy, aby pąki nie nabrzmiały do czasu szczepienia. Wiosną można wykonywać szczepienie przez stosowanie. Obwiązuje się pęd wokół miejsca zrastania rafią lub rozciągliwym wiązadłem. Następnie smaruje się maścią i okrywa folią w celu zabezpieczenia przed wysychaniem. Po zauważeniu wyrośniętych pędów z miejsca szczepienia rozluźnia się wiązadło, a jeśli zauważono słabe zrośnięcie, to należy ponownie obwiązać.