W jaki sposób uprawiać i pielęgnować groch?

Groch zwyczajny (Pisum sativum) to jednoroczny gatunek należący do rodziny bobowatych (Fabaceae). Pochodzi z zachodniej Azji i Kaukazu, wschodniej i południowej Europy oraz Afryki Północnej. Jest jedną z roślin najwcześniej uprawianych przez człowieka. Nasiona grochu zwyczajnego znajdowano w stanowiskach archeologicznych na Bliskim Wschodzie datowanych na 10 tys. lat. Najprawdopodobniej uprawiany był już około 7800 lat przed naszą erą. Około roku 2000 p.n.e. jego uprawa rozpowszechniła się w Europie i na Wschodzie, w Indiach i Chinach. W wyniku krzyżowania oraz selekcji naturalnej i stałej pracy hodowców otrzymano uprawiane obecnie formy i odmiany, które można spotkać w różnych rejonach świata. Także w Polsce groch zwyczajny jest spotykany jako roślina uprawna.

U grochu zwyczajnego występują odmiany zarówno płożące jak i pnące, osiągające w sprzyjających warunkach wysokość do 2 metrów. Liście są parzyście podzielone, zakończone wąsami czepnymi. Roślina tworzy motylkowe kwiaty, barwy białej lub czerwonej (w zależności od odmiany). Owocem są strąki mające kształt podłużnej torebki, zawierające kilka nasion. W zależności od odmiany nasiona mogą być gładkie lub pomarszczone. Na szczególną uwagę zasługuje także silnie rozwinięty system korzeniowy, który sięga na głębokość nawet 100 cm. Jest on bardzo silnie rozgałęziony w wierzchniej warstwie gleby, jednak ma małą zdolność regeneracji, dlatego źle znosi przesadzanie. W symbiozie z fasolą współżyją bakterie z rodzaju Rhizobium, które wiążą azot atmosferyczny. Dzięki temu gleba zostaje wzbogacona w podstawowy składnik, z którego korzystają również rośliny.

Wartość odżywcza poszczególnych odmian grochu może być nieznacznie zróżnicowana. Nasiona grochu wyróżnia bardzo duża zawartość białka, co sprawia że stanowi doskonały zamiennik mięsa dla wegetarian (choć białko nie zawiera wszystkich aminokwasów, które ma w sobie białko zwierzęce). W swoim składzie zawiera spore ilości witaminy z grupy B (B1, B2) oraz składniki mineralne takie jak żelazo, wapń, fosfor, magnez i potas. W 100 gramach grochu łuskanego znajduje się 118 kcal. Nasiona grochu są chętnie spożywane we wszelkiego rodzaju dietach odchudzających, gdyż wywołują długotrwałe uczucie sytości.

Groch ma działanie przeciwutleniające - walczy z nadmiarem wolnych rodników organizmie. Wolne rodniki przyspieszają starzenie się organizmu i stymulują występowanie chorób nowotworowych. Dlatego groch odgrywa dużą rolę m.in. w zapobieganiu rakowi jelita grubego, pomaga w leczeniu raka piersi, raka trzustki, raka prostaty, raka płuc czy białaczki. Ponadto wpływają korzystnie na cholesterol - zmniejszają poziom "złego" (LDL) i podwyższają stężenie "dobrego" (HDL). Groch także obniża ciśnienie krwi i poprawia pracę nerek. U osób, które nie mają poważnych problemów żołądkowych, poprawia perystaltykę jelit i ułatwia przemianę materii. Nie zaleca się jej jednak osobom z chorobami przewodu pokarmowego.

Do celów spożywczych wykorzystywane są głównie nasiona, zawierające dużo białka. Niedojrzałe nasiona grochu mają barwę zieloną i zbierane są w celu bezpośredniego spożycia i produkcji mrożonek lub konserw. Dojrzałe i uschnięte nasiona grochu gotuje się i wykorzystuje jako podstawę rozmaitych posiłków lub dodatek do innych potraw. Tradycyjną polską potrawą jest groch podawany z kapustą i zupa grochówka.

Zbiór grochu cukrowego następuje, gdy strąki są w pełni wyrośnięte, a nasiona w postaci zawiązków. Cechą charakterystyczną tego groszku jest brak twardej, pergaminowej wyściółki w ściankach strąków. Dzięki temu są one jadalne w całości, także w postaci świeżej. W strąku znajdują się bardzo smaczne, słodkie, kuliste nasiona. Z kolei groch łuskowy powinien być zbierany po całkowitym wyrośnięciu strąków i wykształceniu nasion. Groch łuskowy zbierany jest na suche nasiona, które są oczyszczane z łuski, czyli łuskane. Takie nasiona wykorzystywane są m.in do tradycyjnej grochówki czy kapusty z grochem, ale także jako tzw. zielony groszek. W przeciwieństwie do grochu cukrowego, sam strąk nie nadaje się do spożycia.

Groch zwyczajny jest rośliną o dość szczególnych wymaganiach uprawowych. Najlepiej udaje się w klimacie wilgotnym i chłodnym, z kolei gorzej rozwija się na terenach ciepłych i suchych. Nasiona grochu mogą kiełkować już przy temperaturze 2 - 4°C, a młode siewki znoszą krótkotrwałe, kilkustopniowe przymrozki. Optymalna temperatura do wzrostu i zawiązywania strąków dla grochu wynosi od 13 do 18°C. W wyższych temperaturach dochodzi do znacznego pogorszenia smaku nasion, które szybciej dojrzewają i stają się bardziej mączyste. Groch jest także warzywem wrażliwym na długość dnia. O ile wczesne odmiany są raczej obojętne na ilość światła, to późniejsze odmiany są typowymi roślinami dnia długiego. W ich przypadku dłuższy dzień przyspiesza kwitnienie. Dlatego opóźnianie terminu wysiewu może doprowadzić do szybszego zakwitania i gorszego plonowania.

Pod uprawę grochu nadają się przede wszystkim gleby przepuszczalne, ciepłe, umiarkowanie wilgotne, zasobne w próchnicę i składniki pokarmowe o odczynie pH zbliżonym do obojętnego. Odmiany przeznaczone do zbioru na zielono wymagają gleb lepszej jakości, natomiast odmiany uprawiane na nasiona zniosą podłoża słabsze. Roślin nie należy jednak nigdy uprawiać na glebach mokrych, ciężkich i zimnych ani na jałowych i suchych. Gleby zbyt ubogie warto wzbogacić w materię organiczną (np. kompost) lub dodać Humus, który poprawi jakość i właściwości podłoża. Także podłoża kwaśne lub zbyt zasadowe nie są odpowiednie pod uprawę grochu.

Groch wykazuje umiarkowane zapotrzebowanie na składniki pokarmowe. Wynika to głównie z faktu, iż palowy system korzeniowy sięga na głębokość nawet 100 cm, zaś w  wierzchniej warstwie gleby jest on bardzo silnie rozgałęziony. Ponadto w symbiozie z grochem współżyją bakterie z rodzaju Rhizobium, tworzące na korzeniach brodawki korzeniowe. Bakterie te wiążą azot atmosferyczny, z którego korzystają również rośliny. Stąd też nawożenie mineralne zaleca się stosować w przypadku pojawienia się objawów niedoborów składników. Cenne makro- i mikroelementy zapewni Nawóz granulowany do warzyw Target. Gleby zbyt ubogie przed rozpoczęciem uprawy warto wzbogacić w materię organiczną (np. kompost) lub w Obornik granulowany.

Wiele odmian grochu jest wrażliwa na niektóre choroby (askochytoza, mączniaki czy rdza grochu) oraz szkodniki (mszyca grochowa, strąkowiec grochowy, pachówka strąkóweczka czy oprzędziki). Aby nie dopuścić do pojawienia się problemów, należy je uprawiać na tym samym polu nie częściej niż co 4 lata. Grochu także nie należy uprawiać po innych warzywach z rodziny bobowatych (np. po fasoli czy bobie), gdyż mają one wielu wspólnych wrogów.

Po zakończeniu okresu wegetacji, groch pozostawia po sobie stanowisko niezwykle bogate w składniki pokarmowe oraz azot, który jest wiązany z powietrza przy pomocy znajdujących się na korzeniach bakterii brodawkowych), szczególnie wtedy, gdy po zbiorze jej korzenie pozostaną w glebie. W następnym roku jest to doskonałe i wartościowe stanowisko do uprawy wielu roślin, z wyłączeniem strączkowych.

Spulchnianie gleby w uprawie grochu korzystnie wpływa na plony. Pierwsze wzruszanie gleby warto wykonać jeszcze przed kwitnieniem. Warto unikać zaskorupiania się powierzchni gleby, dlatego korzystne jest jej spulchnianie co najmniej kilka razy sezonie. Ponadto kilkukrotne wzruszanie gleby uniemożliwia rozwojowi chwastów. Niepożądane rośliny stanowią problem, zwłaszcza w początkowym okresie uprawy. Należy wiec regularnie usuwać chwasty, wyrywając je ręcznie bądź za pomocą motyczki czy pazurków. Aby nie uszkadzać korzeni grochu, glebę należy wzruszać na głębokość nie większą niż 4-5cm. Groch z czasem sam hamuje wzrost chwastów poprzez cieniowanie i przygniatanie ich masą liści.

Zbiór grochu musi być przeprowadzony w odpowiednim terminie. Dostosowany jest on do wymagań danej odmiany. Groch cukrowy należy zbierać w miarę dojrzewania strąków (kiedy strąk jest wyrośnięty, ale nasiona są jeszcze w fazie zawiązków), natomiast groch łuskowy zbiera się jednorazowo (dla potrzeb przetwórczych) lub sukcesywnie, po osiągnięciu przez strąki pełnej dojrzałości (strąki całkowicie wypełnione nasionami). Określenie optymalnego terminu zbioru jest zadaniem trudnym, ale niezwykle ważnym dla jakości i wielkości plonu. Zbiory najczęściej przypadają na przełom czerwca i lipca. Przyjmuje się, że jedną z oznak dojrzałości grochu łuskowego jest bielenie i starzenie się dolnych strąków. Zbiory grochu uprawianego na nasiona następują po około miesiącu od zakończenia zbiorów zielonego grochu.

Groch zwyczajny należy do warzyw uprawianych wyłącznie z siewu nasion wprost do gruntu. Jego uprawę można rozpocząć już wczesną wiosną (od połowy marca do połowy kwietnia). W przypadku opóźnienia terminu siewu dochodzi do pogorszenia jakości nasion oraz spadku planu. Nasiona wysiewa się na głębokość około 2 - 4 cm. Rozstawa uzależniona jest od odmiany którą zdecydowaliśmy się uprawiać. W przypadku odmian wysokich, rzędy powinny być oddalone od siebie o około 20 - 25 cm, zaś w uprawie odmian niskich odległość między rzędami powinna wynosić około 15 - 20 cm. Z kolei w rzędzie odległość między roślinami powinna wynosić około 3 - 4 cm.