W jaki sposób uprawiać i pielęgnować pomidory?

Pomidor zwyczajny (Solanum lycopersicum) to gatunek rośliny z rodziny psiankowatych dorastający zwykle do 1,5 m wysokości (u odmian szklarniowych nawet do kilku metrów). Roślinę wyróżniają pojedynczo lub podwójnie pierzastodzielne liście oraz żółte kwiaty o zaostrzonych płatkach, zebrane w jednostronne, kilkukwiatowe skrętki w kątach liści. Owocem jest duża, soczysta jagoda, wielkości od 20 do ponad 100 mm średnicy. Jej kształt może być kulisty, wydłużony bądź żebrowany (podobny do papryki). Owoce mogą mieć zabarwienie czerwone, pomarańczowe, żółte, zielone (dojrzałe), a nawet czarne.

Pomidory pochodzą z Ameryki Południowej lub Środkowej. Do Europy dotarły po 1492 roku, po odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. Początkowo, do XIX wieku przez wielu Europejczyków pomidor był uważany za roślinę trującą. Wówczas uprawiano go w ogrodach ale w celach dekoracyjnych.

Pierwsze zachowane nazwy zwyczajowe pomidora w językach europejskich pojawiają się w XVI wieku jako „Poma amoris” (czyli jabłko miłości), bądź jako „Poma aurea” (czyli złote jabłka). W języku włoskim utrwalona została nazwa „Pomi d'oro”, która w dosłownym tłumaczeniu oznacza także „złote jabłka”. Nazwa ta stała się źródłem dla określenia używanego w języku polskim, jednak słowo „Pomidor” rozpowszechniło się w piśmiennictwie dopiero w XIX wieku.

Pomidory zawierają sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, kobalt, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor i jod. Owoce są także bogate w witaminy: K, H, B1, B2, B2, B5, B6, C oraz w kwas szczawiowy, kwas cytrynowy i kwas jabłkowy. Regularne spożywanie pomidorów spowalnia procesy starzenia, a nawet zmniejsza ryzyko powstawania nowotworów, m.in.  trzustki i szyjki macicy. Zalecany jest w dietach przeciw otyłości, cukrzycy, chorobach nerek i serca. Ponadto pomidor reguluje trawienie, działa antytoksycznie, wspomaga serce, ujędrnia skórę, poprawia samopoczucie i koi nerwy.

Owoce pomidorów spożywane są pod różnymi postaciami: w stanie surowym, jako składnik zup, sosów, sałatek, kanapek, potraw z ryżu. Pomidory są też przetwarzane na soki, przeciery i koncentraty.

Pomidory można uprawiać w gruncie, szklarni oraz w tunelach foliowych. Do uprawy w gruncie powinniśmy wybrać miejsce osłonięte i dobrze nasłonecznione. Należy pamiętać, że pomidor jest wrażliwy nawet na najmniejsze przymrozki i ginie już przy 0°C. Optymalna temperatura wzrostu wynosi 18-25°C. Natomiast przy zbyt wysokich temperaturach (powyżej 30°C) nie wytwarza się czerwony barwnik, likopen.  

Pomidor najlepiej udaje się na glebach przepuszczalnych, ciepłych i zasobnych w próchnicę. Dostatecznie bogata w składniki pokarmowe i łatwo nagrzewająca się gleba to klucz do osiągnięcia dorodnych roślin i obfitych plonów. Pomidor nie jest wrażliwy na zakwaszenie gleby. Glebę pod uprawę pomidorów należy głęboko przekopać i wzbogacić dobrze rozłożonym obornikiem lub kompostem. Jest to szczególnie ważne u odmian samokończących, gdyż one płytko się korzenią. Odmiany wysokorosnące plonują też dobrze w kolejnych latach po nawożeniu organicznym. Jeśli nie dysponujemy świeżym obornikiem lub kompostem to warto zastosować Obornik granulowany.

Pomidory należą do warzyw o dużym zapotrzebowaniu na składniki pokarmowe, zwłaszcza w okresie silnego rozwoju wegetatywnego i jednoczesnego zawiązywania owoców (lipiec-sierpień). Jeśli przed rozpoczęciem uprawy pomidorów nie zastosowaliśmy nawozów pochodzenia organicznego (np. obornik lub kompost) to warto sięgnąć po gotowe nawozy ekologiczne, które oprócz dostarczenia składników pokarmowych korzystnie wpłyną także na strukturę gleby i zawartość próchnicy. W tym celu doskonale sprawdzi się Biohumus Max wyprodukowany na bazie biohumusu, Nawóz ekologiczny płynny do pomidorów bądź Nawóz ekologiczny granulowany do pomidorów. Dobrym rozwiązaniem jest także stosowanie gnojówek z pokrzywy. W celu uniknięcia pojawienia się objawów niedoboru składników pokarmowych należy także zastosować nawożenie mineralne. Rozpoczyna się je zwykle po około 3 tygodniach od posadzenia rozsady i powtarza co 10-14 dni. Właściwe uzupełnienie składników pokarmowych zapewni Nawóz ZADBANY OGRÓD do pomidorów i ogórków z mączką bazaltową, Nawóz granulowany do pomidorów, Nawóz płynny do pomidorów lub Nawóz rozpuszczalny do pomidorów. Nawożenie pomidorów należy zakończyć na około 3 tygodnie przed planowaną likwidacją uprawy.

Podlewanie pomidorów należy do bardzo ważnych elementów uprawy. Nieodpowiednie ilości wody sprawią, że owoce będą małe i niesmaczne bądź w ogóle się nie zawiążą. Sposób podlewania pomidorów zależy od tego, na jakim etapie wzrostu jest roślina. Przed pojawianiem się owoców rośliny należy podlewać 2-3 razy w tygodniu ale bardzo obficie. Taki sposób podlewania przyczyni się do tego, że woda wniknie w głąb ziemi i umożliwi lepsze wrośnięcie korzeni w podłoże. Częste i niewielkie dawki wody nasączą jedynie wierzchnią warstwę gleby co sprawi, że korzenie będą się rozrastać na boki i wychodzić z gruntu. Wraz z pojawieniem się owoców należy zwiększyć częstotliwość podlewania, jednak dawkę wody należy ograniczyć. Taki sposób nawadniania zapewni soczyste owoce. Podczas podlewania należy pamiętać, aby unikać moczenia nadziemnych części roślin. Nawilżanie liści, pędów czy owoców nie służy pomidorom i często prowadzi do rozwoju chorób grzybowych.

Pomidory należą do roślin obcopylnych. Dlatego jeśli uprawiamy pomidory w tunelu lub szklarni, należy codziennie otwierać osłony, w celu umożliwienia pracy owadom zapylającym. W przypadku braku lub niewielkiej ilości owadów możemy też sami potrząsać kwiatami pomidorów, żeby pyłek uniósł się w powietrze, lub przenosić pędzelkiem pyłek z jednej rośliny na drugą. Przeprowadzenie tego zabiegu pozwala na prawidłowe zawiązywanie owoców.

Ściółkowanie korzystnie wpływa na wzrost i rozwój pomidorów. Dzięki zabiegowi skutecznie zapobiega się wzrostowi chwastów oraz nadmiernemu parowaniu wody z gleby. Ponadto ściółka zabezpieczy korzenie roślin przed wahaniami temperatury. Oprócz czarnej agrowłókniny do ściółkowania warto wykorzystać materiały pochodzenia naturalnego, np. przekompostowana kora, słoma, zrębki czy trociny.

Wysokorosnące odmiany pomidorów (do 2-3m wysokości) wymagają zastosowania solidnych podpór i podwiązywania do nich. W tym celu wykorzystuje się najczęściej drewniane paliki bądź bambusowe tyczki. Można także przywiązywać do sznurków lub drutów, które rozciąga się wzdłuż rzędów. W okresie wzrostu roślin zabieg ten należy przeprowadzać co tydzień. Łodygę  pomidorów podwiązuje się do palików nieco poniżej przyszłego grona z owocami. Uprawa przy podporach powoduje, że dojrzewające owoce nie będą leżały na ziemi. Ponadto są lepiej nasłonecznione i szybciej obsychają po deszczu. Dzięki podwiązywaniu pomidorów łatwiejszy jest także zbiór owoców i pielęgnacja roślin.

W miarę wzrostu pędów warto usuwać dolne liście. Zabieg jest szczególnie ważny w przypadku gdy pojawią się na nich jakiekolwiek plamy lub przebarwienia, które mogą być początkiem infekcji grzybowej. Jeśli owoce pomidorów są już prawidłowo ukształtowane, można usunąć osłaniające je liście. Dzięki temu do owoców dotrze więcej światła, które jest niezbędne aby warzywa te nabrały aromatu i smaku.

Usuwanie bocznych pędów pomidorów to ważny zabieg pielęgnacyjny, który pozwala na skoncentrowanie całej energii rośliny na rozwój owoców. Najbardziej rozpowszechnione jest prowadzenie roślin na jeden pęd. W tym celu na roślinie pozostawia się tylko pęd główny, natomiast wszystkie inne wyrastające z kątów liści należy usuwać. W przypadku uprawy pomidorów na dwa pędy pozostawiamy pęd główny oraz jeden pęd wyrastający pod pierwszym gronem owoców. Natomiast w uprawie pomidorów na trzy pędy dodatkowo pozostawia się pęd, który wyrósł z najniższego węzła pędu głównego. Większa liczba pędów ma duży wpływ na późniejsze owocowanie. Rośliny uprawiane na więcej niż jeden pęd mają większe wymagania, dlatego nie można o tym zapomnieć decydując się na ten sposób uprawy.

Ogławianie to bardzo istotny, a zarazem często pomijany zabieg podczas uprawy pomidorów w ogrodzie. W celu przyspieszenia dojrzewania owoców należy usunąć wierzchołek pędu głównego bądź 2 lub 3 pędów (jeśli uprawiamy na większą ilość pędów). Zabieg przeprowadza się najczęściej około połowy sierpnia. Należy pozostawić 2-3 liście nad najwyżej kwitnącym gronem. Ogławianie pomidorów pozwala dorosnąć i dojrzeć wszystkim owocom przed nadejściem jesiennych przymrozków.

Zbiór owoców pomidora będzie możliwy od przełomu lipca i sierpnia, aż do jesiennych przymrozków (zwykle do około połowy października). Zbiory przeprowadza się najczęściej co 3-5 dni. Dojrzałe owoce, w zależności od gatunku, przybierają barwy od czerwonej do żółtej. Owoce zielone, ale wyrośnięte, zebrane we wrześniu i październiku z odmian późnych tuż przed jesiennymi przymrozkami można przechowywać kilka tygodni, poddając je tzw. dojrzewaniu posprzętnemu. Takie owoce należy przetrzymywać ułożone luźno w temperaturze około 12° C.

Pomidory uprawia się z rozsady, której produkcja trwa od 5 do 8 tygodni. Rozpoczęcie produkcji rozsady pomidorów następuje najczęściej w lutym lub w marcu. Wówczas wysiewamy do pojemników (doniczki czy skrzynki wysiewne) nasiona pomidorów. Do prawidłowego kiełkowania niezbędne jest zapewnienie odpowiedniej ilości światła, wilgotności oraz temperatury w przedziale od 22°C do 25°C. Aby utrzymać stałą wilgotność warto raz dziennie zraszać podłoże. Przykrycie pojemnika folią lub plastikową osłoną pozwoli stworzyć młodym roślinom korzystny mikroklimat. Doskonałym rozwiązaniem są także gotowe miniszklarenki, które z powodzeniem można ustawić na parapecie okiennym.

Na powodzenie w produkcji rozsady duży wpływ ma właściwe przygotowanie podłoża. Powinno ono być bogate w składniki pokarmowe oraz  posiadać odpowiednie stosunki powietrzno-wodne. Nie można także zapomnieć o odpowiednim odczynie, który powinien być zbliżony do obojętnego. Ponadto podłoże do produkcji rozsady musi być wolne od wszelkiego rodzaju patogenów i szkodników. Do przygotowania podłoża można wykorzystać takie  składniki jak: piasek, obornik, torf ogrodniczy, glina oraz ziemie pochodzące z przekompostowania resztek roślinnych. W uprawie roślin z rozsady zastosowanie ma także ziemia inspektowa, która jest mieszanką tradycyjnej ziemi polowej z przekompostowanym obornikiem. Dodanie niewielkiej ilości piasku, żwiru czy torfu sprawi, że uzyskamy luźniejszą strukturę podłoża oraz zapewnimy właściwe stosunki powietrzno-wodne. Na rynku dostępne są także gotowe podłoża do wysiewu nasion i produkcji rozsady. Na szczególną uwagę zasługuje Podłoże Target do siewu.

Hartowanie polega na stopniowym przyzwyczajaniu się młodych roślin do niższych temperatur i wiatru. Procesowi należy poddać rośliny, które uprzednio znajdowały się w pomieszczeniach, szklarniach i pod osłonami. Hartowanie trwa zwykle od 10 do 14 dni. Polega ono na coraz dłuższym wietrzeniu inspektów czy szklarni z  roślinami, najpierw w ciągu dnia, a z czasem także nocą. Rośliny, które nie zostaną przyzwyczajone do niższych temperatur a zostaną wysadzone na miejsce stałe często mają zahamowany wzrost, a w niesprzyjających warunkach nawet zamierają.

Pomidory zaleca się sadzić do gruntu od połowy maja (najlepiej po Zimnej Zośce). Gdy młode rośliny osiągną odpowiednie rozmiary, wyjmujemy rozsadę z doniczek i sadzimy do gruntu, umieszczając ich bryły korzeniowe w przygotowanych dołkach. Ziemię wokół nich ugniatamy i podlewamy. Podczas sadzenia roślin sprawdzi się Ziemia do pomidorów i warzyw, która zapewni prawidłowy wzrost i obfite plonowanie.  W celu zabezpieczenia świeżo posadzonych rozsad i zapewnienia im lepszych warunków można przykryć je specjalna włókniną, która będzie je chroniła przed szkodnikami, zimnem, gradem, itp.

Pomidory uprawiane są przede wszystkim ze względu na smaczne i soczyste owoce, jednak w okresie dojrzewania stanowią także element dekoracyjny ogrodu, zwłaszcza odmiany o drobnych owocach (typu „cherry”). Rośliny, które rozpoczęły owocowanie doskonale komponują się na rabatach z roślinami ozdobnymi, zarówno jednorocznymi, jak i wieloletnimi. Wyjątkowo dekoracyjnie wyglądają także pomidory rosnące na tle roślin o intensywnie zielonym zabarwieniu liści lub igieł.