Dlaczego warto uprawiać koleusy?

Koleusy to mało doceniane rośliny, których jedyną ozdobą są piękne liście. Popularnie zwane są pokrzywkami brazylijskimi, jednak wbrew nazwie nie mają nic wspólnego z Brazylią. Na stanowiskach naturalnych rośną w tropikalnej i subtropikalnej części Azji i Australii, gdzie są bylinami lub półkrzewami. Koleusy osiągają wysokość od 30 do 80 cm, tworząc silnie rozkrzewione, obficie ulistnione kępy.

Rośliny te pokrojem oraz kształtem liści przypominają pokrzywy, dlatego potocznie nazywa się je pokrzywkami. Daleko im jednak do pokrzywy, gdyż koleusy należą do zupełnie innej rodziny botanicznej - jasnotowate (Lamiaceae) i wyglądem również bardziej przypominają pospolitą u nas jasnotę.

Nazwa koleus wywodzi się z języka greckiego, w którym oznacza rurkę i nawiązuje tutaj do budowy fragmentu kwiatu. Jednak „pokrzywka" jest przykładem rośliny, która dla pięknego wyglądu wcale nie musi zakwitnąć. W tym przypadku jest nawet odwrotnie, gdyż lepiej do kwitnienia nie dopuścić. Kwiaty są bardzo małe, biało-niebieskie lub fioletowe, zebrane w luźne grona. Wielu znawców uważa, że szpecą piękne rośliny, a na pewno osłabiają rozkrzewianie się i rozwój dekoracyjnych liści.

Koleusy swą popularność zawdzięczają dekoracyjnym liściom o rozmaitym kształcie, interesującej fakturze i zróżnicowanej kolorystyce. Mogą być jedno- lub wielobarwne, w różnych odcieniach koloru zielonego, żółtego, różowego, czerwonego i brązowego, a także miedziane i łososiowe. Za najbardziej atrakcyjne uważane są odmiany pstrolistne, zielono-żółto-karminowe, różowo- -zielone, łososiowo-różowe, brunatno-czerwone z żółtym obrzeżeniem, buraczkowe z zielonymi plamami. O urodzie liści można pisać bez końca, bo stale pojawiają się nowe odmiany, o niespotykanych dotąd kompozycjach barwnych.

W naszym klimacie koleusy uprawiane są jako rośliny jednoroczne, ponieważ już w temperaturze poniżej 7 stopni C zrzucają liście, a poniżej 0 stopni C cała roślina zamiera. Dobrze rosną w miejscach słonecznych, jednak należy im wtedy zapewniać stale lekko wilgotne podłoże. Zdecydowanie lepiej się czują w miejscach półcienistych. Pojawiły się nawet odmiany z grupy Kong, przystosowane do wzrostu w pełnym cieniu. W ogrodzie lub na balkonie dobrze jest im zapewnić stanowisko osłonięte od wiatru, ponieważ silny wiatr i ulewny deszcz mogą uszkodzić delikatne liście.

Koleusy są dosyć łatwe w uprawie i mają niewielkie wymagania glebowe. Odpowiednie jest dla nich podłoże organiczne, np. substrat torfowy o odczynie 5,8 – 6,0. W ogrodzie udają się na przeciętnej, przepuszczalnej i lekko wilgotnej glebie. Koleus Blumego nadaje się również do uprawy hydroponicznej.

Po wysadzeniu na miejsce stałe, zaleca się je zasilać nawozami dla roślin o ozdobnych liściach, np. Nawóz płynny do roślin zielonych Target. Koleusy należy regularnie podlewać, jednak szczególnie w trakcie uprawy w pojemnikach należy unikać zalewania roślin. Na brak wody roślina reaguje dość szybkim więdnięciem. Po przesuszeniu potrafi się jednak regenerować, ale traci często ładny wygląd.

Koleusów lepiej wcale nie przesadzać lecz co roku odmładzać z sadzonek. Przez zimę bowiem tracą ładny pokrój. Młode koleusy rosną bardzo szybko. Jesienią warto przesadzić z ogrodu do doniczek najpiękniejsze rośliny mateczne, które posłużą za sadzonki. Przesadzanie należy przeprowadzić odpowiednio wcześnie gdyż koleusy w niższych temperaturach zamierają. Podczas zimowania najlepsze są pomieszczenia słabo ogrzewane (14-16 stopni Celsjusza). Koleusy źle znoszą zimowanie w ciepłych, suchych mieszkaniach. Tracą wtedy liście, schną oraz są częściej atakowane przez szkodniki.

Koleusy można rozmrażać przez wysiew nasion lub sadzonki pędowe z przezimowanych roślin matecznych. Najlepiej robić to od połowy marca, gdy warunki świetlne będą już wystarczająco dobre. Nasion nie przykrywa się, jednak zarówno siewkom jak i sadzonkom należy zapewnić wysoką wilgotność powietrza, przykrywając folią perforowaną. Poza wysoką wilgotnością, młodym roślinom należy zapewnić dość wysoką temperaturę: w dzień 21-22 C, w nocy 15-18 C. Po 6-7 tygodniach uprawy, gdy rośliny osiągną 10-12 cm, należy uszczyknąć wierzchołki pędów w celu ładnego rozkrzewienia. 

Koleusy efektownie prezentują się zarówno w nasadzeniach w gruncie, jak i w pojemnikach. W ogrodach i na tarasach można sadzić je dopiero w drugiej połowie maja, kiedy minie niebezpieczeństwo przymrozków. Pięknie wyglądają w kolorowych, kontrastowych kompozycjach z kwitnącymi roślinami balkonowymi. Niskie odmiany bardzo dobrze nadają się na sezonowe kwietniki, szczególnie dywanowe, ponieważ mogą być formowane w czasie wegetacji. Ładnie wyglądają sadzone jako sezonowe obwódki, tworząc niskie szpalery roślin. Na rabatach bylinowych można je sadzić okresowo w pustych miejscach powstałych po niektórych bylinach, zanikających po kwitnieniu (np. mak orientalny, omieg wschodni, łubiny). A kiedy przychodzi zima, mogą stanowić atrakcyjne rośliny doniczkowe.

Koleus Blumego rzadko infekowany jest przez choroby grzybowe. Przy dużej wilgotności i niewielkim ruchu powietrza zdarza się, że pojawia się szara pleśń. W walce z tą chorobą warto zastosować środek grzybobójczy Switch 62,5 WG. Powodem złej kondycji jest najczęściej nadmierne podlewanie lub jego brak. Ze szkodników, zwłaszcza w okresie zimowym, podczas przechowywania w mieszkaniu koleusy mogą być atakowane przez mączliki czy mszyce. Szkodniki te można wyeliminować przy użyciu preparatu pochodzenia naturalnego Emulpar 940EC lub środka owadobójczego Mospilan 20SP. Sporadycznie zdarza się, że koleusy atakują przędziorki, które skutecznie wyeliminuje ekologiczny preparat Agrocover Spray.