Szparag

SZPARAG LEKARSKI (Asparagus officinalis) to gatunek byliny z rodziny szparagowatych. Jest jedynym jadalnym przedstawicielem rodzaju szparag (Asparagus) i jako roślina uprawna rozpowszechniony został na całym świecie. Szparagi jako warzywo uprawiane były już w starożytności przez Egipcjan, Greków i Rzymian. Obecnie największym ośrodkiem produkcji tego warzywa są Chiny. Szparag jest warzywem cenionym ze względu na walory smakowe i lekkostrawność, przy czym jadalne są młode pędy zwane zwyczajowo szparagami lub wypustkami szparagów. W sprzedaży obecne są białe i zielone wypustki, które mimo różnic są pędami tego samego gatunku. Różna barwa wypustek wynika z różnego sposobu uprawy. Zielone wypustki wyrastają nad powierzchnię gruntu, a białe rosną przysypane ziemią.
Walory smakowe, lekkostrawność, duża zawartość witamin (C, kwas foliowy), soli mineralnych (cynk, wapń), przeciwutleniaczy (rutyna) oraz niska wartość energetyczna sprawiają, że szparagi są zalecane w zdrowej diecie. W 100 g świeżych szparagów znajduje się zaledwie 17 kilokalorii, a 10 ugotowanych pędów zawiera około 33 kcal. Z uwagi, iż jest niskokaloryczna można jej jeść spore ilości bez obawy o wzrost masy ciała. Szparagi zawierają także sporo błonnika, dzięki któremu szybciej czujemy sytość oraz przyspiesza działanie jelit zapobiegając zaparciom. Jest naturalnym diuretykiem, czyli zapobiega zatrzymaniu wody w organizmie, działa moczopędnie, pomaga obniżyć poziom cholesterolu i trójglicerydów.

Najcenniejsze odmiany szparagów:
• Szparag ‘Franklin’ – odmiana męska pochodząca z Holandii, charakteryzująca się niezwykle dużą plennością. Jest nieco bardziej wymagająca w stosunku do gleby, ale bardzo rzadko wytwarza nasiona przez co uprawa nie jest zachwaszczona siewkami.
• Szparag ‘Grolim’ – holenderska odmiana męska, plonuje obficie tworząc wypustki bardzo dobrej jakości, bardzo rzadko wytwarza nasiona. Nadaje się do uprawy zarówno na szparagi białe, jak i zielone.
• Szparag ‘Backlim’ – odmiana męska pochodząca z Holandii. Charakteryzuje się wysokim plonem. Nieco bardziej wymagająca w stosunku do gleby. Bardzo rzadko wytwarza nasiona przez co uprawa nie jest zachwaszczona siewkami.
• Szparag ‘Avalim’ – odmiana męska pochodząca z Holandii do uprawy na szparagi białe i zielone. Charakteryzuje się wysokim plonem ale ma większe wymagania. Bardzo rzadko wytwarza nasiona przez co uprawa nie jest zachwaszczona siewkami. Nadaje się do uprawy zarówno na szparagi białe, jak i zielone.
• Szparag ‘Herkolim’ – odmiana męska pochodząca z Holandii. Charakteryzuje się wysokim plonem. Jest bardziej wymagająca w stosunku do gleby. Bardzo rzadko wytwarza nasiona przez co uprawa nie jest zachwaszczona siewkami. Nadaje się do uprawy zarówno na szparagi białe, jak i zielone.
• Szparag ‘Gijnlim’ – obficie plonująca odmiana męska pochodząca z Holandii. Ma nieco większe wymagania co do podlewania i nawożenia. Bardzo rzadko wytwarza nasiona przez co uprawa nie jest zachwaszczona siewkami. Nadaje się do uprawy zarówno na szparagi białe, jak i zielone.
• Szparag ‘Eposs’ – odmiana dwupienna (posiadająca osobniki męskie i żeńskie) pochodząca z Niemiec. Plonuje nieco gorzej niż odmiany holenderskie, jednak ma mniejsze wymagania glebowe i większą odporność na choroby (zwłaszcza na szarą pleśń). Ponadto wypustki są bardzo wysokiej jakości. Nadaje się do uprawy zarówno na szparagi białe, jak i zielone.
• Szparag ‘Huchel`s Alpha’ – niemiecka odmiana dwupienna (posiadająca osobniki męskie i żeńskie) . Plonuje nieco gorzej niż odmiany holenderskie, jednak ma mniejsze wymagania glebowe i większą odporność na choroby (zwłaszcza na szarą pleśń). Ponadto wypustki są bardzo wysokiej jakości.
• Szparag ‘Schwetzinger Meisterschuss’ - odmiana dwupienna (posiadająca osobniki męskie i żeńskie) pochodząca z Niemiec tworząca bardzo wysokiej jakości wypustki. Plonuje nieco gorzej niż odmiany holenderskie, jednak ma mniejsze wymagania glebowe i większą odporność na choroby (zwłaszcza na szarą pleśń). Nadaje się do uprawy zarówno na szparagi białe, jak i zielone.

Stanowisko

Szparagi najlepiej udają się na glebach żyznych, przepuszczalnych i umiarkowanie wilgotnych o pH 6,0-7,5. Zbyt ciężkie i wilgotne gleby są najczęstszą przyczyną gnicia i obumierania karp. Stanowisko pod uprawę szparagów powinno być słoneczne i osłonięte przed wiatrem. Silne wiatry mogą powodować wyłamywanie się pędów.

Wymagania

Jesienią w roku poprzedzającym sadzenie karp należy głęboko przekopać glebę. Spulchnianie jest bardzo ważne, gdyż wpływa korzystnie na wzrost głębokiego systemu korzeniowego szparagów, co bezpośrednio prowadzi do zwiększenia plonów. Ponadto nie można zapomnieć o zasileniu gleby nawozem organicznym. W tym celu doskonale sprawdzi się obornik, ziemia kompostowa lub nawozy zielone. W kolejnych latach nawożenie organiczne powtarza się co około 3 sezony. Przynajmniej raz w sezonie należy zastosować nawożenie mineralne. W przypadku stwierdzenia zbyt niskiego odczynu podłoża (pH poniżej 6,0) należy zastosować nawozy wapniowe, np. Dolomit ogrodniczy Target.
Uprawa szparagów bielonych wymaga znacznie więcej zabiegów agrotechnicznych. Konieczne jest usypanie wałów ziemi nad rzędami roślin. Zabieg ten należy przeprowadzić najpóźniej w momencie pojawienia się pierwszych wypustek. Z kolei uprawa szparagów zielonych jest znacznie mniej wymagająca (uprawia się na płasko).
W pierwszym i drugim roku po wysadzeniu karp niezbędnym zabiegiem jest regularna likwidacja wyrastających chwastów, które potrafią skutecznie konkurować o wodę i składniki pokarmowe. Ponadto jesienią należy usunąć zasychające pędy szparagów. Nie można także zapomnieć, iż małe i słabo ukorzenione karpy (zwłaszcza w pierwszych dwóch latach po posadzeniu) są bardzo wrażliwe na niedobór wody, dlatego też wymagają regularnego podlewania.
Zbiór szparagów rozpoczyna się zwykle w 3 roku uprawy i kontynuuje przez kolejne 10-12 lat. Należy jednak pamiętać, że w pierwszych i ostatnich latach plonowanie szparagów jest mniejsze. Zbiór przeprowadza się najczęściej od końca kwietnia i kontynuuje w maju, a w przypadku plantacji w pełni dojrzałości także w czerwcu (jednak nie później niż do około 20 czerwca). Okresu zbioru szparagów nie należy wydłużać, gdyż rośliny muszą mieć zapewniony dostatecznie długi okres wegetacji aby w kolejnym roku wydały obfite plony. Pędy szparagów przeznaczone do zbioru powinny mieć 15-20 cm długości. Wypustki wycina się za pomocą ostrego noża. Po zbiorze szparagi należy jak najszybciej umieścić w chłodnym i zacienionym miejscu. Dzięki szybkiemu schłodzeniu będzie możliwe dłuższe przechowywanie wypustek.

Najczęściej występujące choroby:

Rdza szparaga - pierwsze objawy pojawiają się już od kwietnia. Porażone pędy mają żółte plamy, które następnie stają się pomarańczowe. Od połowy czerwca widoczne są rdzawe i wydłużone skupienia zarodników letnich. Pod koniec lata pod skórką porażonych pędów tworzą się ciemnobrunatne pseudoowocniki zimujące w resztkach roślinnych. Silnie zainfekowane szparagi przedwcześnie żółkną i zamierają, co powoduje znaczny spadek plonu. Aby uniknąć choroby należy zakładać plantację w nowym miejscu, uprawiać odmiany odporne na chorobę oraz usuwać i niszczyć resztki roślinne jesienią.

Szara pleśń - pierwsze objawy widoczne są w drugiej połowie okresu wegetacyjnego. Pędy szparagów żółkną, a następnie zamierają. Porażone części roślin pokryte są szarym nalotem. W wyniku silnego nasilenia choroby, szparagi słabiej plonują w roku następnym. Rozwojowi choroby sprzyja wysoka wilgotność powietrza (95-100%), ograniczony dostęp światła i temperatura na poziomie 15-20°C. Grzyb zimuje na resztkach roślinnych w podłożu. Aby uniknąć choroby należy przede wszystkim zapewnić dużą przewiewność plantacji oraz utrzymywać właściwą wilgotność. Warto także dobrać odmiany o luźnym pokroju, m.in. ‘Grolim’ lub ‘Schwetzinger Meisterschuss’.

Zgnilizna korzeni i podstawy łodygi szparaga - wiosną porażone rośliny więdną, brunatnieją, a następnie zamierają. Na zainfekowanych szparagach może być widoczny różowawy nalot grzybni z zarodnikami konidialnymi. Patogen zimuje w resztkach roślinnych lub bezpośrednio w podłożu. Rozwojowi choroby sprzyjają ciężkie i wilgotne gleby, nieodpowiednie nawożenie, a także uszkodzenia spowodowane przez szkodniki glebowe roślin. Aby uniknąć choroby należy zakładać plantację w nowym miejscu, uprawiać odmiany odporne na chorobę oraz usuwać i niszczyć resztki roślinne jesienią.

Purpurowa plamistość pędów szparaga - pierwsze objawy występują od połowy lipca w postaci niewielkich, brązowych plam na pędach. Plamy te stopniowo się powiększają. Zauważalny jest jasny środek z brązowo-czerwonym brzegiem. Pędy boczne i gałęziaki zasychają, a następnie opadają. Zamierać mogą także całe pędy. Rozprzestrzenianiu się choroby sprzyja ciepła i wilgotna pogoda w okresie letnim. Aby uniknąć choroby należy przede wszystkim zapewnić dużą przewiewność plantacji oraz utrzymywać właściwą wilgotność. Porażone pędy szparagów należy wycinać i usuwać z plantacji.

Najczęściej występujące szkodniki:

Mszyca szparagowa - osłabiają wzrost młodych roślin oraz powodują deformacje (pędy posiadają charakterystycznie zbite gałązki). Szkodniki te są także wektorami chorób wirusowych. Aby zapobiec wystąpieniu szkodnika ważne jest regularne niszczenie chwastów oraz wycinanie uszkodzonych lub zaschniętych pędów. W walce z mszycami pomogą naturalni wrogowie – złotooki, biedronki i bzygi.

Trzep szparagówka - objawy żerowania szkodnika widoczne są już od wiosny. Szkodliwość larw polega na wygryzaniu korytarzy w pędach, co doprowadza do deformacji roślin (tzw. pastorał). Aby zapobiec wystąpieniu szkodnika ważne jest regularne niszczenie chwastów oraz wycinanie uszkodzonych lub zaschniętych pędów. W ograniczeniu liczebności szkodnika przydadzą się żółte tablice lepowe.

Poskrzypka szparagowa - osobniki dorosłe i larwy żerują na nadziemnych częściach rośliny ogałacając młode pędy. Przy silnym porażeniu wzrost roślin zostaje zahamowany, a uszkodzone pędy zasychają. Larwy wyrządzają największe szkody na młodych plantacjach. Aby zapobiec wystąpieniu szkodnika ważne jest regularne niszczenie chwastów oraz wycinanie uszkodzonych lub zaschniętych pędów. W przypadku niedużej liczebności szkodnika zalecane jest ręczne ich zbieranie.

Śmietki - pierwsze objawy żerowania szkodników widoczne są już na wiosnę. Larwy tych szkodników wgryzają się do wypustek szparaga powodując znaczne uszkodzenia i utratę wartości handlowej. Aby zapobiec wystąpieniu szkodnika ważne jest regularne niszczenie chwastów oraz wycinanie uszkodzonych lub zaschniętych pędów. Ograniczeniu liczebności szkodników pomaga także stosowanie czarnej folii w celu okrycia wałów.