Z artykułu dowiesz się:
1. Czym charakteryzuje się gleba?
Co to jest gleba?
Gleba to zewnętrzna część litosfery (powierzchni Ziemi), ukształtowana przez klimat i organizmy żywe. Jest miejscem rozkładu materii organicznej pochodzącej z obumarłych szczątków roślinnych i zwierzęcych. Za rozkład ten odpowiedzialne są organizmy glebowe, których działalność prowadzi do przekształcania związków organicznych w związki mineralne przyswajalne dla roślin. Dlatego też to właśnie gleba jest rezerwuarem substancji odżywczych dla roślin. Ponadto stanowi miejsce ich zakorzenienia, chroni korzenie przed upałem i mrozem. Z gleby rośliny pobierają również wodę.
Z jakich warstw składa się gleba?
Cząstki mineralne i organiczne, z których składa się gleba, są ułożone w sposób warstwowy, co jest bardzo dobrze widoczne w przekroju pionowym gleby, tzw. profilu glebowym. Warstwy w profilu glebowym to poziomy genetyczne gleby. Różne gleby mogą się różnić liczbą takich poziomów.
- Poziom próchniczny – to najwyżej położony poziom, którego zewnętrzną warstwę stanowi ściółka. W nim skumulowana jest materia organiczna.
- Poziom wymywania – to warstwa, z której wsiąkająca woda wymywa cząstki organiczne i mineralne.
- Poziom wmywania – to warstwa, gdzie osadzają się wymywane przez wodę cząstki.
- Skała macierzysta – jest najniżej położoną warstwą. To właśnie na niej tworzy się gleba. Decyduje o rodzaju gleby i jej przydatności dla rolnictwa.
? Czy wiesz, że pod względem użytkowym w glebie wyróżnia się warstwę orną oraz leżące pod nią podglebie, znacznie mniej zasobne w materię organiczną. Obie warstwy mogą mieć różną grubość, czyli miąższość.
Jak klasyfikuje się gleby pod względem struktury?
Struktura gleby, czyli kształt i wielkość tworzących ją cząstek mineralnych i organicznych jest istotną dla uprawy cechą. Od struktury gleby zależy przede wszystkim napowietrzenie i zdolności zatrzymywania wody.
- Gleba kamienista – zawiera ponad 80% żwiru i kamieni, przez co nie nadaje się do uprawy.
- Gleba piaszczysta - wyróżnia się jasną barwą i widocznymi ziarnami piasku. Jest sypka i lekka, a po opadach deszczu nie powstają na niej kałuże, ze względu na zbytnie przenikanie wody z substancjami mineralnymi do głębszych warstw podłoża. Dlatego gleba ta jest mało urodzajna.
- Gleba gliniasta - jest ciężka od zawartości iłu, brakuje jej powietrza i słabo przepuszcza wodę, czego oznaką jest tworzenie się kałuż w okresach deszczowych. Kiedy wyschnie robi się twarda i popękana. Poza tym wolna się nagrzewa i dlatego posadzone w niej rośliny wiosną znacznie później budzą się do życia. W przypadku takiej gleby trudno więc będzie cieszyć się uprawami, tym bardziej że posadzone w niej rośliny łatwiej przemarzają i trzeba zawsze pamiętać o ich okrywaniu.
- Gleba wapienna i marglowa – charakteryzuje się dużą zawartością wapnia (do 40%), szybko się nagrzewa i wysycha. Jest uboga w składniki pokarmowe ale po wzbogaceniu w próchnicę nadaje się pod uprawy ogrodnicze.
- Gleba lessowa – tworzona jest przez bardzo drobne cząstki mineralne bogate w wapń. Należy do gleb urodzajnych i nie wymaga intensywnego nawożenia. Bardzo dobrze magazynuje wodę. Stanowi doskonałe podłoże dla większości upraw.
- Gleba torfowa – składa się głównie z materii organicznej. W czystej postaci nie nadaje się do uprawy. Zawiera bardzo mało związków przyswajalnych przez rośliny, magazynuje duże ilości wody oraz ma kwaśny odczyn. Jest dobrym dodatkiem dla gleb bardziej zmineralizowanych.
Co wyróżnia gleby ciężkie?
Gleby ciężkie to przede wszystkim gliny i iły, na których rośliny źle rosną z powodu słabego przepuszczania powietrza i wody. W razie niezbyt obfitych opadów gleba tego typu jest bardzo sucha, w porze deszczowej bardzo długo wysycha, a w słoneczne dni słabo się nagrzewa. Dla poprawy jej przydatności najlepiej dodać do niej piasek i torf.
Jakie właściwości posiadają gleby lekkie?
Gleby lekkie to przede wszystkim gleby płowe, rdzawe bielicowe i bielice, powstałe głównie z piasków. Są przepuszczalne dla wody, przewiewne, a słońce szybko je nagrzewa. Z tego powodu roślinom zasadzonym w takiej glebie brakuje wody oraz składników odżywczych, które zostają wypłukane przez zbyt szybko wsiąkającą wodę. Gleby te, by były żyzne, zwykle wymagają nawożenia kompostem lub obornikiem.
Czy gleby próchniczne nadają się pod uprawy?
Gleba próchnicza jest dość żyzna (czarna lub brązowa) z widocznymi fragmentami obumarłych roślin. Ze względu na dużą zawartość próchnicy gromadzi odpowiednią ilość wody i powietrza. Rośliny łatwo przyswajają też znajdujące się w niej substancje pokarmowe. Dodanie takiej gleby do gleby ciężkiej wzmaga jej przewiewność, a do gleby lekkiej – magazynowanie wody.
Co to jest żyzność gleby?
Żyzność, czyli zdolność do zaopatrywania w składniki odżywcze, wodę i tlen jest istotną cechą gleby. Zależy ona od rodzaju skały macierzystej, uziarnienia, ilości próchnicy, stosunków wodno-tlenowych i organizmów glebowych. Żyzność gleby może być regulowana przez człowieka poprzez nawożenie, nawadnianie, zabiegi agrotechniczne oraz stosowanie odpowiedniego płodozmianu.
Jak określa się klasę bonitacyjną gleb?
Żyzność, stosunki wodne i łatwość uprawy stanowi kryterium wyróżniającym klasy bonitacyjne gleb. W Polsce wyróżnia się sześć takich klas. W klasach I i II znajdują się gleby bardzo dobre i dobre, żyzne i łatwe w uprawie. Zajmują one tylko 3,5% powierzchni kraju. W klasach III i IV znajdują się gleby średnio dobre i średnie. Są one mało żyzne i niezbyt łatwe w uprawie. Zajmują 62,5% powierzchni Polski. W klasach V i VI znajdują się gleby słabe i złe, ubogie w składniki pokarmowe i trudne w uprawie lub nienadające się do niej. Gleby te stanowią 34% powierzchni kraju.
Co to jest pH gleby?
Jest to współczynnik mówiący o odczynie gleby. Wpływa on na obecność różnych pierwiastków w glebie oraz na możliwość przyswajania substancji pokarmowych przez rośliny. Rośliny wykazują różną tolerancję względem pH. Jedne tolerują gleby kwaśne, zaś inne wymagają gleb zasadowych. Jednak większość gatunków najlepiej się czuje na glebie o względnie obojętnym pH.
Jakie rodzaje gleb wyróżniamy na podstawie wartości pH?
- Gleby bardzo kwaśne – pH poniżej 4,5 (z przewagą jonów glinu)
- Gleby kwaśne – pH od 4,6 do 5,5.
- Gleby lekko kwaśne – pH od 5,6 do 6,5.
- Gleby obojętne – pH od 6,6 do 7,2.
- Gleby zasadowe – pH powyżej 7,3 (przeważają jony wapnia).
2. Jak określić rodzaj gleby?
Dlaczego warto poznać glebę w ogrodzie?
Większość roślin dobrze rośnie na glebach średnio ciężkich, zasobnych w próchnicę, składniki pokarmowe i wodę. Gleba zbyt luźna albo zbita nie pomoże w szybkim rozroście roślin. W opisach roślin często podawane są określenia zalecanej gleby, np. żyzna, ciężka, lekka, przepuszczalna, wilgotna. Stąd potrzeba poznania rodzaju gleby pod planowane uprawy, gdyż rośliny dobrze dobrane do siedliska lepiej rosną i wymagają mniejszej ilości zabiegów pielęgnacyjnych. Polska może się poszczycić bogatym występowaniem gleb piaszczystych, gliniastych i ilastych.
Czy po stanie zdrowotnym roślin można określić jakość gleby?
Poznanie rodzaju gleby w ogrodzie jest podstawą, która pozwoli odpowiednio uprawiać rośliny. W określeniu rodzaju gleby pomoże obserwacja upraw. Jeśli wszystkie krzewy, drzewa i inne rośliny zielone wyglądają na zdrowe, są dobrze rozwinięte i mają ciemnozielony kolor ulistnienia, to można uznać, że ziemia w ogrodzie jest dobra i żyzna. Jeżeli natomiast większość roślin karłowacieje, a ich przyrost jest mały, to najprawdopodobniej mamy do czynienia z nieurodzajną glebą.
W jaki sposób zmierzyć poszczególne warstwy gleby?
Aby zbadać glebę, wykopuje się w różnych punktach ogrodu kilka dołków o głębokości 60-80 cm. Na ich pionowej ścianie mierzy się grubość ciemno zabarwionej wierzchniej warstwy, która świadczy o zawartości próchnicy, a następnie sprawdza się, z czego złożona jest jasna warstwa dolna. Grubość górnej warstwy może być różna i wynosić 5-30 cm. Im warstwa grubsza i ciemniejsza, tym lepsza gleba. Gleby piaszczyste i żwirowe mają górną warstwę jasną lub nawet ciemną, ale cienką mierzącą poniżej 10 cm i są na ogół jałowe.
Na czym polega metoda Schlichtinga i Blume’a?
Metoda ta polega na tym, że należy wziąć do ręki trochę wilgotnej gleby i spróbować uformować z niej wałek. Jeżeli nie można ulepić wałka nawet o grubości połowy ołówka, to gleba jest bardzo piaszczysta. Jeżeli nie ma mowy o uformowaniu wałka o grubości ołówka, gleba jest piaszczysta. Jeżeli można uformować wałek, a dodatkowo ziemia skrzypi między palcami, oznacza to, że gleba jest gliniasta. Z gleby ilastej łatwo uformować wałek, który w środku powinien być dość lśniący, jakby śliski. Bardzo ilasta gleba jest miękka jak margaryna krojona nożem.
Czy zawiesina wodna może pomóc w określeniu rodzaju gleby?
Metoda polegająca na sporządzeniu zawiesiny wodnej doskonale sprawdza się w celu określenia rodzaju gleby. Polega ona na wypełnieniu niewielkiego naczynia glebą (do jednej trzeciej objętości) i uzupełnieniu wodą. Następnie wstrząsamy i obserwujemy szybkość opadania cząstek gleby. Piasek będzie opadał szybko, zaś cząstki gliny i iły będą unosiły się w wodzie.
Jak określić rodzaj gleby na podstawie badania niewielkiej próbki?
Aby określić rodzaj gleby tym sposobem, należy pobrać próbkę gleby z głębokości 15 cm i usunąć z niej liście, korzenie, itp. Próbkę można zbadać poprzez rozcieranie gleby w palcach na sucho, rozcieranie w palcach na wilgotno bądź wykonując próby wałeczkowania (metoda Schlichtinga i Blume’a).
- Gleba żwirowa – bardzo sypka, nie da się z niej formować wałeczków, nie pomaga nawet nawilżanie.
- Gleba piaszczysta – ma podobne właściwości jak żwirowa, ale dodatkowo jeszcze może pobrudzić dłonie.
- Gleba gliniasta – pozornie suchość zostaje zlikwidowana w momencie nawilżenia. Wtedy da się nawet ulepić wałeczki.
- Gleba ilasta – podobnie zachowuje się pod wpływem wilgoci, nie znajdziemy w niej żwiru ani piasku.
- Gleba pylasta – kiedy jest sucha nie ma mowy o ugniataniu, nawilżona pozwala ulepić gruby wałeczek, który jednak nie jest zbyt twardy.
- Gleba zasadowa – wapienna, alkaiczna, ma odczyn pH powyżej 7,0.
- Gleba kwaśna – charakteryzuje się odczynem pH poniżej 7,0. Jeśli podłoże jest zbyt kwaśne, rośliny nie mogą pobierać z niego substancji odżywczych, gdyż powstają związki chemiczne, które nie rozpuszczają się w wodzie, a pożyteczne mikroorganizmy giną.
Czy obserwacja roślin pozwala na określenie rodzaju gleby?
Większość dziko rosnących roślin, chwastów czy ziół jest wyznacznikiem rodzaju gleby. Dzięki ich obserwacji w szybki i prosty sposób możemy określić z jaką glebą mamy do czynienia.
- Gleba kwaśna: fiołek ptasi, koniczyna polna, przetacznik leśny, szczaw.
- Gleba alkaliczna: cykoria podróżnik, dzwonek jednostronny, wilczomlecz.
- Gleba uboga w azot: banka średnia, komonica zwyczajna.
- Gleba bogata w azot: pokrzywa, tobołki polne.
- Gleba sucha: macierzanka, jaskier bulwiasty, posłanek pospolity, wilczomlecz, krwawnik.
- Gleba wilgotna: firletka poszarpana, gwiazdnica, mięta, stokrotka, trzęślica, wiązówka błotna.
- Gleba podmokła: czyściec błotny, krwiściąg lekarski, podbiał, skrzyp polny, rdest wężownik.
- Gleba ciężka: babka zwyczajna, mietlica biaława, pięciornik gęsi, tasznik pospolity.
Jak w najprostszy sposób sprawdzić kwasowość gleby?
Domowy sposób na sprawdzenie rodzaju gleby polega na polaniu grudek ziemi kilkoma kroplami octu lub rozwodnionym kwasem solnym. Jeśli grudki się pienią i powstają na nich pęcherzyki, to oznacza, że gleba jest dobra – niezakwaszona.
Do czego służy roztwór wskaźnikowy?
Odczyn gleby w naszym ogrodzie możemy łatwo sprawdzić za pomocą specjalnego zestawu, który dostępny jest w większości sklepów ogrodniczych. Ich głównym składnikiem jest specjalny roztwór wskaźnikowy, który po zmieszaniu z glebą zabarwia się na określony kolor. Kolor roztworu glebowego od pomarańczowego do żółtego oznacza glebę kwaśną, kolor żółtozielony – glebę obojętną, zaś zielony do czarnego – glebę zasadową.
3. Jak poprawić właściwości gleby?
Najlepsza jest gleba pulchna i elastyczna, gruzełkowata, o przyjemnym zapachu ziemi. Niestety, taką idealną ziemię posiada tylko niewielka część ogrodów, dlatego glebę w ogrodzie należy poprawić.
W jaki sposób poprawić właściwości gleby zakwaszonej?
Znaczna część roślin nie toleruje ziemi zakwaszonej i nie utrzymuje się na niej. Spora kwaśność gleby zależy od zbyt małej ilości wapnia. Najlepiej przywrócić takiej glebie odczyn neutralny poprzez zastosowanie nawozów wapniowych. Doskonałym rozwiązaniem jest Dolomit ogrodniczy Target.
Co wpłynie na poprawę jakości gleby gliniasto-ilastej?
Większość roślin nie lubi gleb gliniasto-ilastych – ciężkich, nieprzewiewanych i nieprzepuszczających wody, zamulających się po większych deszczach. Podczas suszy z takiej gleby robi się twarda skorupa. By ją polepszyć, najlepiej dodać do niej gruboziarnistego piasku, próchnicy bądź nawozu organicznego (jedno wiadro na metr kwadratowy).
Jak poprawić właściwości gleby piaszczystej?
Gleba piaszczysta przepuszcza wodę i nie jest bogata w składniki mineralne. Dodanie kompostu, torfu lub rozłożonego obornika poprawi jej strukturę. W przypadku braku dostępu do świeżego obornika watro zastosować Obornik granulowany Target. Łączy on wszystkie zalety tradycyjnego obornika oraz wygodę i bezpieczeństwo nowoczesnego nawożenia.
Co poprawi ziemię o małej zawartości próchnicy?
Do takiej gleby dobrze jest dodać ziemię darniową z kretowisk, pól czy łąk. Należy w tym celu sporządzić mieszankę, używając też torfu i piasku w stosunku 2:1:1. Aby uniknąć niepożądanego rozsiewania się chwastów warto zastosować sprawdzony Torf odkwaszony Target.
Jakie sposoby mogą przyczynić się do poprawienia jakości gleby?
- Glebę w ogrodzie można poprawić dodając ziemi liściowej powstałej z rozkładających się liści.
- Torf jest ważny dla rozmnażania i sadzenia roślin, gdyż sprzyja rozwojowi ich systemu korzeniowego i dostarczaniu odpowiedniej ilości wody.
- Piasek kwarcowy dodaje się do gleby w celu zwiększenia przepuszczalności podłoża.
- Jeżeli planuje się posadzić rośliny wymagające kwaśnego pH, warto zastosować ziemię z lasu iglastego powstałą z rozkładającego się igliwia, najlepiej sosnowego.
- Do podłoża roślin wapnolubnych należy dodać resztki startego torfu i zaprawy murarskiej lub wapna.
4. Co uprawiać na poszczególnych glebach?
- Gleby gliniaste: cyprysik nutkajski, jabłoń purpurowa, jukka ogrodowa, trojeść kropkowana, ciemiernik biały.
- Gleby gliniasto-piaszczyste: cyprysik nutkajski, sosna limba, jabłoń purpurowa, platan klonolistny, ognik szkarłatny, acidantera dwubarwna, jukka ogrodowa, zawilec japoński, nasturcje.
- Gleby piaszczyste i lekkie: sosna limba, świerk kłujący, berberys Thunberga, hibiskus, rokitnik zwyczajny, szczodrzeńce, tamaryszek, rozchodnik okazały, krokusy.
- Próchnice i gleby lekkie: wrzośce, wrzosy, krokusy, różaneczniki, krokosomia (montbrecja), liatra kłosowa, przebiśniegi, szafirki, czarnuszka damasceńska, diaskia.
- Gleby ilaste: trojeść kropkowana.
- Gleby żyzne i umiarkowanie wilgotne: magnolia, wiśnia piłkowana, forsycje, krzewuszka cudowna, mahonia pospolita, rododendrony, złotlin, cebulica syberyjska, dalie, hiacynty, lilie, narcyz, szafirki, śnieżnik lśniący, przylaszczki, ciemiernik biały, bakopa, fasola wielokwiatowa.
- Gleby żyzne i wilgotne: jodła koreańska, sosna limba, katalpa, agrest, barwinek pospolity, budleja Dawida, enkiant, hortensje, kalmia, migdałowiec trójklapowy, oczar omszony, pigwowiec, begonia bulwiasta, kokorycz pusta, kosaciec syberyjski, mieczyki ogrodowe, ranniki zimowe, tygrysówka pawia.
- Gleby wapienne: ognik szkarłatny, wawrzynek wilczełyko, przebiśnieg, lawenda, inkarwilla, ciemiernik biały, dzwonki.
- Gleby zasadowe i wilgotne: kalikarpa (pięknotka).
- Gleby kwaśne: azalie, enkiant dzwonkowaty, hortensje bukietowe, kalmia, magnolie, oczar omszony, rododendrony, wrzośce, wrzosy, szachownica kostkowa.
- Rośliny, które rosną dobrze w każdej glebie: świerk kłujący, głogi, wierzba mandżurska, bukszpan, jaśminowiec, lilaki, tawuły, fiołki wonne, liliowce, nasturcje, maciejka, czarnuszka damasceńska.
