W jaki sposób uprawiać i pielęgnować wrzosy?

Wrzos pospolity (Calluna vulgaris) to gatunek należący do rodziny wrzosowatych (Ericaceae) osiągający do 50cm wysokości. Charakteryzuje się cienkimi pędami, które pokładają się na ziemi oraz zimozielonym i drobnym ulistnieniem. Największą dekoracją krzewinki są drobne, dzwonkowate, różowoliliowe kwiaty, zebrane w luźnych, wielokwiatowych gronach. Wąskie kwiatostany osiągają do 15–25 cm długości. Kwiaty są owadopylne i chętnie odwiedzane przez owady, w tym pszczoły. We wrześniu i październiku na niewielkich krzewach dojrzewają drobne nasiona, które przenoszone są przez wiatr na duże odległości.

Nazwa rodzajowa wrzosu Calluna wywodzi się z greckiego słowa kallýno oznaczającego „czyszczę, zamiatam”. Wynika to stąd, iż pędy tej rośliny były wykorzystywanie do wyrobu mioteł. W języku polskim wrzos dawniej zwany był wrzes, jednak od XII wieku występuje pod obecną nazwą. W innych językach słowiańskich wrzos nazywany jest bardzo podobnie (po czesku - wřes, po rosyjsku - Вереск, po chorwacku vries). Od kwitnących wrzosów nazwany został w języku polskim dziewiąty miesiąc roku – wrzesień.

Wrzosy występują w niemal całej Europie oraz w przyległych obszarach Azji (Turcja, Syberia) i Afryki (góry w północnym Maroko, Azory, Madera). Na północy Europy spotykany jest po najdalsze końce Półwyspu Skandynawskiego oraz na Islandii. Wrzosy natomiast trudno spotkać w południowo-wschodniej części Półwyspu Iberyjskiego, zaś na Półwyspie Apenińskim i Bałkańskim rosną tylko w górach. W Polsce spotykany jest na ubogich i kwaśnych glebach w różnych zbiorowiskach roślinnych oraz w zróżnicowanych warunkach wilgotnościowych. Nieco rzadszy jest tylko na Żuławach Wiślanych i Równinie Pyrzyckiej.

Wrzos należał do roślin o wszechstronnym zastosowaniu, zwłaszcza na obszarach, gdzie dominował w krajobrazie nie pozostawiając ich mieszkańcom innych alternatyw. W wielu krajach pędy wrzosu wykorzystywane były do wyrobu mioteł czy strzech na chatach. Z pędów wyplatano także powrozy, natomiast z korzeni wytaczano uchwyty narzędzi. Wrzos był także rośliną pastewną (wypasano owce, konie i bydło). Chrust wrzosowy stanowił opał, zaś cienkie pędy służyły do wypychania materacy. Z krzewinek powstaje także cenny i bardzo zdrowy miód wrzosowy.

Wrzos jest rośliną o właściwościach prozdrowotnych wykorzystywaną w lecznictwie ludowym i w homeopatii. Surowiec zielarski stanowi ziele i kwiaty wrzosu, które pozyskuje się na początku kwitnienia, w drugiej połowie sierpnia. Wrzos wykazuje działanie przeciwzapalne, moczopędne, przeciwreumatyczne, uspokajające i napotne. Ziele stosuje się m.in. przy schorzeniach dróg moczowych, chorobach nerek i przewodu pokarmowego. Ma także działanie ściągające i odkażające skórę co zostało zauważone i docenione w kosmetyce.

Wrzosy należą do szczególnie cenionych roślin miododajnych, z których otrzymuje się miód wrzosowy. Należy on do najlepszych miodów kwiatowych. Charakteryzuje się silnym aromatem, słodko-gorzkim smakiem i czerwonobrunatnym zabarwieniem. Z uwagi na galaretowatą konsystencją jest trudny do odwirowania z plastrów.

Dzięki intensywnej pracy hodowców roślin (głównie w Niemczech i w Holandii) powstały liczne odmiany wrzosów, które różnią się wysokością, pokrojem, barwą kwiatów i liści, terminami kwitnienia, kwiatami pojedynczymi, pełnymi lub pozostającymi cały czas w pąkach (tzw. wrzosy pączkowe). Ogromna różnorodność roślin sprawia, że miłośnicy ogrodów mogą bez trudu znaleźć odmiany idealnie spełniające ich oczekiwania.

Wrzosy preferują stanowisko słoneczne i niezbyt mokre. Wrzosowisko z samego tylko wrzosu, można założyć nawet na bardzo lekkich i jałowych glebach. Jego odmiany osiągają różną wysokość, mają różnorodną barwę liści i kwiatów. Kwitną od VII do IX (wrzosy pączkowe jeszcze dłużej), tworząc w ogrodzie wielobarwny dywan aż do nastania mrozów.

Wszystkie rośliny wrzosowate lubią przepuszczalne gleby pokryte warstwą organicznej ściółki, która chroni ich płytko rozrastający się system korzeniowy, przed suszą, mrozem i zachwaszczeniem. Podłoże dla nich musi być koniecznie kwaśne, o pH 3,5-5,5. Rzadko kiedy mamy do czynienia od razu z glebą dla nich odpowiednią, dlatego na ogół przed posadzeniem roślin, należy je starannie przygotować wymieniając jej wierzchnią warstwę na grubości około 20 cm lub przynajmniej wzbogacając ją kwaśnym torfem, sosnową korą lub trocinami z drzew iglastych.

Uprawa w pojemnikach sprawia, że wrzosy możemy sadzić właściwie przez cały sezon wegetacyjny, choć najlepiej robić to wiosną (marzec-kwiecień) lub późnym latem i na początku jesieni (sierpień-wrzesień). Na ogół jednak wrzosy są dostępne w sprzedaży w czasie ich kwitnienia i wtedy właśnie je sadzimy. Krzewinki sadzi się we wcześniej przygotowane podłoże w odstępach co około 20-30cm. Ponieważ małe pojemniki w których są sprzedawane rośliny szybko przesychają, to przed posadzeniem namaczamy je w wodzie. Zbite korzenie roślin rozluźniamy, a po posadzeniu obficie podlewamy.

W naszych warunkach klimatycznych podlewanie ma istotny wpływ na siłę wzrostu i ogólną kondycję roślin. Podlewanie jest konieczne zwłaszcza w przypadku długotrwałych upałów oraz na bardzo lekkich i piaszczystych glebach. W uprawie wrzosów stosuje się zasadę, że podlewa się rzadko, ale obficie. Należy także pamiętać, aby unikać zraszania liści, gdyż wówczas bardzo łatwo o infekcje grzybowe. Dlatego w uprawie wrzosów idealnym rozwiązaniem jest zamontowanie linii kroplującej.

Niewielkie wymagania roślin wrzosowatych sprawiają, że wystarczy nawozić je 2-3 razy w ciągu sezonu. Zaleca się stosowanie granulowanych lub płynnych nawozów mineralnych (np. Nawóz płynny do wrzosów). W przypadku znacznych niedoborów składników pokarmowych warto sięgnąć po Nawóz rozpuszczalny do wrzosów.

W uprawie wrzosów niezbędnym zabiegiem jest ściółkowanie. Warstwa ściółki ochrania rośliny przed utratą wody (wrzosy mają płytki system korzeniowy) czy zapobiega przerastaniu podłoża chwastami. Ponadto zabezpiecza korzenie roślin przed wahaniami temperatury. Dobrym materiałem do ściółkowania jest przekompostowana kora drzew iglastych bądź igliwie, które dodatkowo utrzymują kwaśny odczyn podłoża.

Przycinanie wrzosów to konieczny zabieg pielęgnacyjny, który należy wykonywać coroczne. Najlepiej przeprowadzić go późną jesienią (po przekwitnięciu roślin) lub wczesną wiosną (przed ruszeniem wegetacji). Pędy tniemy poniżej przekwitłych kwiatostanów, usuwając jednocześnie wszystkie części przemarznięte i chore. Dzięki przycinaniu rośliny lepiej się rozkrzewiają i zachowują ładny i zwarty pokrój.

Ze względu, że nie wszystkie odmiany wrzosów są w pełni mrozoodporne, należy pamiętać o zabezpieczeniu ich przed nadejściem zimy. Wrzosowate krzewinki zabezpiecza się na zimę (zwykle w listopadzie) okrywając je gałęziami roślin iglastych. Dzięki temu będą zabezpieczone przed mroźnymi i suchymi wiatrami.

Rozmnażaniem wrzosów zajmują się najczęściej wyspecjalizowane gospodarstwa ogrodnicze, jednak z powodzeniem zabieg ten można przeprowadzić samodzielnie we własnym ogrodzie. Kilkucentymetrowe sadzonki zielne lub półzdrewniałe pobiera się w lipcu i ukorzenia się w tunelach foliowych w podłożu składającym się z torfu wysokiego i gruboziarnistego piasku zmieszanych w proporcji 3:1. Podczas ukorzeniania sadzonek należy utrzymywać stałą temperaturę (około 25 st.C) oraz wysoką wilgotność powietrza (95%). Na proces ukorzeniania korzystnie wpływa zastosowanie preparatu poprawiającego i przyspieszającego ukorzenianie – Korzonek Superstart. Sadzonki ukorzenią się zwykle w przeciągu dwóch miesięcy. Dobrym sposobem na pozyskanie nowych roślin jest rozmnażanie przez odkłady. W tym celu wczesną wiosną lub późną jesienią przysypuje się ziemią jeden długi pęd, z którego w trakcie sezonu zaczną wybijać nowe przyrosty. W październiku ukorzeniony pęd można odciąć od rośliny matecznej i wysadzić do donicy lub na miejsce stałe. Na większą skalę wrzosy rozmnaża się także za pomocą in-vitro.

Wrzosy to rośliny o bardzo wszechstronnym zastosowaniu, których odmiany cieszą się z roku na rok coraz większą popularnością. Krzewinki można uprawiać w ogrodach skalnych, na skarpach, czy w pojemnikach, tworząc z nich atrakcyjne jesienne aranżacje. Z uwagi na niewielkie rozmiary doskonale sprawdzają się nawet w miniaturowych ogrodach. Najlepiej wyglądają sadzone w stosunkowo dużych, nieregularnych grupach (po kilkanaście okazów jednej odmiany) w towarzystwie kontrastująco ubarwionych i zróżnicowanych pokrojem i wysokością roślin. Wrzosy często łączy się z roślinami iglastymi, które stanowią dla nich dobre tło oraz korzystne sąsiedztwo (rośliny kwaśnolubne). Dla krzewinek są to zwykle karłowe formy sosen, jałowców i świerków. Cenne uzupełnienie wrzosowisk to trawy ozdobne i niskie, odporne na suszę byliny oraz rośliny cebulowe. Odmiany pączkowe są także wykorzystywane do ozdoby grobów. Długo utrzymujące się barwne pąki kwiatowe wrzosów w okresie Święta Zmarłych stanowią konkurencję dla często wówczas przemarzających chryzantem.