Czosnek
Czosnek bogaty jest w cenne substancje i witaminy. Świeże, obrane już ząbki czosnku zawierają do 31 mg witaminy C w 100 g produktu. Czosnek dostarcza również nieco witamin z grup B (zwłaszcza witaminy B1). Wśród składników mineralnych duża jest zawartość potasu, żelaza, magnezu i fosforu. Wyróżnia się także dużą zawartością siarki. Ząbki czosnku zawierają olejek lotny (zwany olejkiem czosnkowym).
Dzięki swoim właściwościom znalazł uznanie w medycynie. Czosnek zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, chroniąc równocześnie przed zgagą, działa żółciopędnie i przeciwskurczowo, wpływa korzystnie na drogi oddechowe, reguluje florę bakteryjną i sprzyja lepszemu ukrwieniu naczyń wieńcowych. Działa jak łagodny antybiotyk – ma właściwości przeciwbakteryjne, antygrzybicze i przeciwrobacze. Działa napotnie, obniża gorączkę i ciśnienie krwi. Redukuje zapalenia. Jest przeciwutleniaczem chroniącym wątrobę.
Czosnek ceniony jest także w ogrodnictwie, gdzie jest podstawowym przyjacielem ogrodnika i bardzo dobrym sąsiadem dla wielu roślin ogrodowych. Intensywnego zapachu czosnku nie lubi wiele szkodników, w tym ogromnie szkodliwe mszyce. Unikają go też szkodliwe nicienie glebowe. Warto też wykorzystać właściwości bakteriobójcze i grzybobójcze tego warzywa. Czosnek posadzony obok truskawek uchroni je przed szarą pleśnią, zaś posadzony w sąsiedztwie porzeczek, odstraszy ich szkodnika - wielkopąkowca porzeczkowego. Warto też czosnek sadzić obok pomidorów i pod drzewami owocowymi. Czosnek doskonale odstrasza norniki obgryzające pnie drzew, a posadzony pod brzoskwiniami, pomaga chronić je przed kędzierzawością liści. W ogrodzie ozdobnym posadźmy czosnek koło tulipanów i lilii, od których odstraszy nornice, a także w sąsiedztwie krzewów róż.
W tradycyjnym podziale czosnek można podzielić na dwie grupy:
- Czosnki strzałkujące („twardołodygowe”) - wytwarzają pędy kwiatostanowe z cebulkami powietrznymi. Odznaczają się silnym wzrostem, mają pokrój podobny do porów. Główki tworzą regularne, złożone z jednego okółka ząbków. Liczba ząbków jest mała, ale są one duże. Główki są jednak słabo okryte łuskami i dlatego gorzej się przechowują.
- Czosnki niestrzałkujące („miękkołodygowe”) - główki są nieregularne, ząbki są mniejsze i ułożone spiralnie. Silnie okryte łuskami nasiennymi dobrze się przechowują.
Najpopularniejsze odmiany do ogrodu:
- Czosnek zwyczajny 'Arkus' – odmiana krajowa, średnio wczesna, ma duże główki o dużych ząbkach z fioletowo brązową łuską, wytwarza dużą liczbę cebulek powietrznych.
- Czosnek zwyczajny 'Harnaś' – odmiana krajowa, wczesna, tworzy duże główki o masie ok. 80 g z około 9 ząbkami, łuska okrywająca główkę – szara, łuska okrywająca ząbki – fioletowa (ściśle przylega do ząbków), plon ogólny 7–10 t/ha.
- Czosnek zwyczajny 'Mega 2' – odmiana wczesna, posiada główkę dużą o masie ok. 100 g z ok. 5 dużymi ząbkami, łuska okrywająca główkę i ząbki biała, wysoka zawartość substancji czynnych, plon wysoki – od 7–9 t/ha.
- Czosnek zwyczajny 'Orkan' – odmiana krajowa, średnio wczesna, tworzy główki duże, kulisto spłaszczone o dużych ząbkach.
- Czosnek zwyczajny 'Orlik' – odmiana krajowa, średnio późna, ma główki średnie, o fioletowych lub jasno brązowych ząbkach, tworzy dużo małych cebulek powietrznych, tolerancyjna na niesprzyjające warunki zewnętrzne.
- Czosnek zwyczajny 'Zawrat' – odmiana krajowa, wczesna lub średnio wczesna, zawiązuje mało cebulek powietrznych, posiada duże główki o dużych ząbkach.
Stanowisko
Czosnek uprawiany jest jako roślina jednoroczna lub wieloletnia (w klimacie łagodnym), najczęściej jako roślina dwuletnia (zwłaszcza w klimacie chłodniejszym). W tym drugim przypadku sadzony jest jesienią, minimum 6 tygodni przed mrozami (czas potrzebny do rozwoju korzeni). Jest wytrzymały na niskie temperatury. Preferuje miejsca słoneczne, ale radzi sobie również w półcieniu.
Wymagania
Czosnek cechuje się dużymi wymaganiami glebowymi. Preferuje bogatą, wysoce organiczną, świeżą i ciepłą glebę. Należy unikać gleb ciężkich, gliniastych do uprawy. Preferuje pH w granicach 6 – 7,5. Dobrze reaguje na nawożenie obornikiem i nawozami mineralnymi. Unikać należy zarówno nadmiernego przesuszenia jak i podlewania .
Ponieważ czosnek pospolity nie wytwarza nasion rozmnaża się poprzez sadzenie cebulek (ząbków) z główki podziemnej lub cebulek powietrznych z kwiatostanu. Cebulki powietrzne rosną wolniej i zwykle potrzebują dwóch lat uprawy do wytworzenia cebuli o odpowiednio dużych rozmiarach. Ząbki używane do sadzenia należy oddzielić od cebuli możliwie późno (przechowywane osobno szybko tracą zdolności do kiełkowania). Cebulki wysadza się wczesną wiosną lub późną jesienią. Sadzi się je spiczastym końcem do góry, na głębokości ok. 4–8 cm, w rozsadzie 7–15 cm (głębokość i rozsada zależna od wielkości cebuli danej odmiany).
Czosnek posadzony jesienią zbiera się w lipcu, sadzony wiosną – w sierpniu lub wrześniu. Dojrzałość cebul rozpoznać można po żółknięciu łodygi i liści oraz przełamywaniu się liści. Zbioru dokonuje się, gdy około połowa liści zżółknie lub przełamie blaszkę liściową. Przy dłuższym oczekiwaniu na zbiór, łuski okrywające główkę pękają, a ząbki się rozpadają. Po wykopaniu cebul suszy się je w przewiewnym pomieszczeniu lub (przy sprzyjającej pogodzie) na polu.
Najczęściej występujące choroby:
Alternarioza cebulowych - atakuje zwykle w drugiej połowie lata w okresach ciepłej i wilgotnej pogody. Szybki rozwój i rozprzestrzenianie się patogena następuje w dni wietrzne, podczas opadów deszczu, nawadniania lub opryskiwań pestycydami. Grzyb może rozwijać się w temperaturze 6- 32 st.C i wilgotności powietrza 90%.
Zgnilizna podstawy piętki - choroba poraża piętkę cebuli, powodując jej gnicie. W konsekwencji dochodzi do zamierania żółknięcia i więdnięcia wierzchołków liści. Między ząbkami pojawia się biała, z czasem różowiejąca grzybnia.
Najczęściej występujące szkodniki:
Błoniszka czosnkówka - owady dorosłe zimują i wczesną wiosną składają jaja na łodygach czosnku tuż nad ziemią. Larwy drążą chodniki w dół rośliny powodując obumieranie roślin.
Śmietka cebulanka - występuje na cebuli i czosnku. Wygryzają nasadę liścia sercowego siewek. Szczypior więdnie i żółknie, a młode rośliny usychają całymi placami. Larwy drugiego pokolenia wyjadają wnętrze cebul.
