Kapusta

KAPUSTA GŁOWIASTA (Brassica oleracea var. capitata) należy do rodziny kapustowatych (Brassicaceae). Gatunek ten pochodzi od dzikiej kapusty (Brassica oleracea var. silvestris), która rośnie na wybrzeżach Morza Śródziemnego oraz na skalistych brzegach południowej Francji, Anglii i Irlandii. Na naturalnym stanowisku jest rośliną trwałą, o silnych, wysokich pędach, u nasady zdrewniałych i liściach twardych, szorstkich, nie nadających się do jedzenia. W wyniku krzyżowania oraz selekcji naturalnej i stałej pracy hodowców otrzymano uprawiane obecnie formy, różniące się budową łodyg i liści. Obecnie w uprawie występuje wiele cennych odmian, które można wybierać spośród kapusty głowiastej białej, kapusty głowiastej czerwonej, kapusty włoskiej, kapusty brukselskiej, kapusty chińskiej czy kapusty pekińskiej.
Kapusta głowiasta rozmnaża się wyłącznie z nasion, których w 1 gramie znajduje się 300-350. W zależności od warunków uprawy po około 1 tygodniu od siewu pojawiają się wschody z sercowatymi liścieniami. Z kolei liście są okrągłe, z woskowym nalotem. Kapusta tworzy bardzo silny system korzeniowy a korzenie wrastają głęboko w glebę. W momencie gdy wzrost łodygi ulega zahamowaniu, liście zwijają się, zachodząc jedne na drugie i narastając do wewnątrz, tworząc główkę. W miarę wzrostu staje się ona mniej lub bardziej zbita, zależnie od odmiany. Zahamowana we wzroście łodyga grubieje tworząc głąb. W drugim roku uprawy kapusta zakwita i wydaje nasiona.
Kapusty zawierają wiele soli mineralnych – potas, wapń, fosfor i żelazo. Najważniejsza jest jednak zawartość podstawowych witamin (prowitamina A, witamina B1, B2, C).
Kapusta to warzywo dostępne w kuchni przez cały rok, gdyż późne odmiany doskonale znoszą przechowywanie i mogą być spożywane w postaci świeżej przez całą zimę i wiosnę. Z kolei wczesne i średnio wczesne odmiany doskonale nadają się do bieżącego spożycia w okresie letnim i jesiennym.

Najlepsze odmiany kapusty do ogrodu:
- Kapusta głowiasta biała 'Kamienna Głowa' (późna, do kwaszenia, przechowywania i bezpośredniego spożycia);
- Kapusta głowiasta biała 'Amager' (późna o wysokich walorach smakowych);
- Kapusta głowiasta biała 'Pierwszy Zbiór' (wczesna do bezpośredniego spożycia);
- Kapusta głowiasta biała 'Express' (superwczesna o stożkowej formie głowy);
- Kapusta głowiasta biała 'Langedijker Dauer' (późna, doskonale się przechowuje);
- Kapusta głowiasta biała 'Ditmarska Najwcześniejsza' (bardzo wczesna, do bezpośredniego spożycia);
- Kapusta głowiasta czerwona 'Haco' (wczesna do średnio wczesnej, do przechowywania nawet do marca);
- Kapusta głowiasta czerwona 'Kalibos' (średnio-późna, polecana do surówek, sałatek i kiszonek);
- Kapusta głowiasta czerwona 'Topas' (późna, przeznaczona do bezpośredniej konsumpcji);
- Kapusta pekińska 'Bilko' F1 (na zbiór letni i jesienny oraz do długiego przechowywania);
- Kapusta pekińska 'Bristol' (wczesna, odporna na wybijanie w pędy kwiatostanowe);
- Kapusta włoska 'Vertus' (średniowczesna, do krótkotrwałego przechowywania);
- Kapusta chińska 'Pac Choi' (mocne i zwarte rozety liściowe);
- Kapusta brukselska 'Groninger' (średnio-późna, na zbiór wczesno-zimowy);
- Kapusta brukselska 'Red' (purpurowe główki, zbiór można przeprowadzać do stycznia).

Stanowisko

Warzywa kapustne są roślinami klimatu chłodnego. Optymalna temperatura ich wzrostu wynosi 15-20 st.C, a w okresie produkcji rozsady utrzymuje się temperaturę 10-15 st.C. Warzywa kapustne dobrze znoszą przymrozki i kilkustopniowe mrozy. Wbrew nazwie do najbardziej odpornych gatunków należy niewątpliwie kapusta włoska. Jednak należy pamiętać, że długotrwałe chłody w okresie produkcji rozsady prowadzą do zjarowizowania roślin i przedwczesnego wybijania w pędy nasienne. Warzywa kapustne wymagają dużej ilości światła. Nie udają się na grządkach zacienionych czy pod drzewami. Jednak zbyt silne nasłonecznienie także nie jest preferowane. Nie należy uprawiać warzyw kapustnych po burakach, szpinaku, rabarbarze i innych warzywach kapustnych.

Wymagania

Warzywa kapustne są bardzo wymagające w stosunku do wody. Największe zapotrzebowanie stawia tu kapusta głowiasta biała, zaś bardziej odporna na niedobór wody jest kapusta włoska. Kapusta głowiasta jest także bardzo wymagająca w stosunku do gleby. Udaje się przede wszystkim na glebach o dużej pojemności wodnej. Odmiany wczesne należy uprawiać na glebach lżejszych, szybko nagrzewających się na wiosnę. Odmiany późne najlepiej udają się na glebach cięższych o dość wysokim poziomie wody gruntowej, ale nie kwaśnych. Najlepsze są czarnoziemy, ziemie gliniaste i ilaste oraz dobrze zmeliorowane gleby torfowe.
Kapusta wykazuje bardzo duże zapotrzebowanie pokarmowe. Posiada jednak bardzo silnie rozwinięty system korzeniowy (zwłaszcza odmiany późne), potrafi zdobywać wodę z głębszych warstw gleby oraz może dobrze wykorzystać nawozy mineralne. Do prawidłowego wzrostu i plonowania kapusta wymaga stałej obecności w glebie łatwo przyswajalnego azotu, np. w postaci saletry amonowej. Bardzo ważne jest też dostarczenie odpowiednich ilości potasu oraz mikroelementów. Zaś na glebach zasadowych często występują znaczne niedobory manganu czy boru.
Zbiór kapusty wczesnej rozpoczyna się z chwilą, gdy główki są już wykształcone, bez względu na ich twardość. Główki kapust późniejszych przeznaczone do zbioru muszą być ścisłe, twarde, ale nie spękane. Wycinając główki kapusty, obcina się głąb na wysokości 1cm poniżej główki. Z kolei u kapusty przeznaczonej do zimowego przechowywania obcina się 3cm pod główką. Przy kapuście wczesnej pozostawia się po 2-4 liście ochronne, przy kapuście na przechowywanie po 4-6 liści ochronnych. W pozostałych przypadkach wycina się same główki bez liści. Główek nie można rzucać, gdyż łatwo pękają.
Kapustę przechowuje się najczęściej w kopcach. Najlepsze jednak wyniki daje przechowywanie w specjalnych przechowalniach o regulowanej temperaturze i wilgotności atmosfery. Do przechowywania muszą być wybrane główki zdrowe, ścisłe, nie za małe, nieuszkodzone, nieprzemarznięte i suche. W przypadku kopcowania najlepiej przechowuje się kapusta przykryta bezpośrednio ziemią.

Najczęściej występujące choroby:

Alternarioza (Czerń krzyżowych) - objawami choroby są okrągłe, czarne plamy pojawiające się głównie na liściach. Początkowo plamy są małe, z czasem jednak szybko się powiększają i pokrywają zielonkawym nalotem. Na ich powierzchni można dostrzec koncentryczne okręgi. Chorobie sprzyja wilgotne powietrze i podwyższona temperatura.

Kiła kapusty - na korzeniach widoczne są niewielkie narośla, które z czasem szybko się powiększają tworząc duże, ciemne guzy. Zaatakowane rośliny przestają rosnąć, szybko więdną i zamierają. Chorobie sprzyja duża wilgotność powietrza i wysoka temperatura oraz kwaśny odczyn podłoża. Aby ograniczyć możliwość rozprzestrzeniania się choroby należy uprawiać kapustę na tym samym polu nie częściej niż co 4 lata. Nie należy uprawiać roślin kapustnych na glebach zakwaszonych i podmokłych. W razie zakwaszenia gleby należy jesienią grządki zwapnować.

Mączniak prawdziwy kapusty - choroba objawia się wystąpieniem na liściach białego, mączystego nalotu, na powierzchni którego widoczne są bardzo drobne, ciemne zarodniki. Chorobie sprzyja duża wilgotność powietrza i wysoka temperatura, a także przenawożenie roślin azotem i zachwaszczenie upraw. Wskazane jest regularne odchwaszczanie grządek oraz stosowanie nawozów w zalecanych dawkach.

Mączniak rzekomy kapusty - objawami choroby są nieregularne, ciemne plamy na liściach, które od spodniej strony blaszki liściowej pokryte są szarym nalotem grzybni. Choroba może atakować również siewki, które szybko żółkną i zamierają. Chorobie sprzyja duża wilgotność powietrza i wysoka temperatura oraz zachwaszczenie upraw. Ważne jest przestrzeganie zmianowania oraz usuwanie i niszczeniu resztek roślinnych pozostałych po zbiorach.

Szara pleśń - choroba rozwija się na kapuście krótko przed zbiorami oraz w przechowalniach. Na liściach, główkach i łodygach powstają wodniste, niewielkie plamy gnilne, które szybko się powiększają i pokrywają szarym nalotem grzybni. Chorobie sprzyja duża wilgotność powietrza i wysoka temperatura. Zalecane jest przestrzeganie zmianowania oraz usuwanie i niszczenie resztek roślinnych pozostałych po zbiorze.

Najczęściej występujące szkodniki:

Mączlik szklarniowy - larwy i osobniki dorosłe żerują na dolnej stronie liścia, wysysając z rośliny soki. Na blaszkach liściowych pojawiają się żółte plamy. Na powierzchni liści rozwijają się często grzyby sadzakowe. W przypadku intensywnego występowania szkodnika może dojść do całkowitego zamierania roślin.

Śmietka kapuściana - muchówka o szarym, wydłużonym ciele gęsto pokrytym włoskami. Larwa beznoga, kremowo-biała dł. ok. 7-8 mm. Uszkodzeń roślin dokonują larwy. Po wylegnięciu z jaj, wgryzają się w szyjkę korzeniową doprowadzając do więdnięcia i zamierania roślin. Porażone rośliny można łatwo wyciągnąć z ziemi. Żerowaniu szkodnika sprzyja podwyższona temperatura oraz duże zagęszczenie chwastów i roślin żywicielskich.

Mszyca kapuściana - szkodliwość mszyc polega głównie na wysysaniu soków i osłabieniu roślin, które nie zawiązują główek. Mszyce wydzielają spadź na której rozwijają się grzyby sadzakowe. Są także wektorami groźnych chorób wirusowych.

Bielinek kapustnik - duży motyl, o dwóch parach białych skrzydeł, z widocznymi czarnymi plamami (innymi u samca i samicy). Gąsienica duża (ok. 4 cm. dł.), żółta, pokryta czarnymi plamkami i paskami. Żerujące gąsienice, wygryzają dziury w liściach, zupełnie je szkieletujac (pozostają jedynie grubsze nerwy). Rozwojowi szkodnika sprzyja zachwaszczenie upraw, szczególnie roślinami z rodziny kapustnych.